ΕΑΜ και θρησκεία

γράφει στο peripteron.eu ο Βαγγέλης Πάλλας, Δημοσιογράφος – Ερευνητής – Αναλυτής IFJ/SPJ

Ήταν η πιο εκπληκτική υπεράσπιση της αναγραφής του θρησκεύματος στις ταυτότητες που διάβασα τον τελευταίο καιρό. Σε πρωινή εφημερίδα γράφτηκε ότι μέχρι και οι ταυτότητες του ΕΑΜ μνημόνευαν το «χριστιανός ορθόδοξος» μαζί με τα άλλα χαρακτηριστικά που συνήθως γράφονται στις ταυτότητες (όνομα, χρόνος γέννησης κ.λπ.). Ώστε μετά το λάβαρο της Αγίας Λαύρας επιστρατεύεται τώρα και το ΕΑΜ στη συνδικαλιστική διεκδίκηση του κ. Χριστόδουλου! Έλεος!

Δεν ήξερα, ομολογώ, ότι το ΕΑΜ είχε εκδώσει ταυτότητες (επίσημες, φαντάζομαι, εννοούσε, ο αρθρογράφος, όχι τις πλαστές της παρανομίας). Αλλά, βέβαια, ούτε αντιεκκλησιαστικό ούτε αντιχριστιανικό κίνημα υπήρξε. Ήταν κίνημα εθνικο-απελευθερωτικό. Σε μιαν εποχή έσχατου κινδύνου για την εθνική, για την ίδια την ανθρώπινη, επιβίωση του ελληνικού λαού θέλησε να παραμερίσει κάθε τι που θα μπορούσε να χωρίσει τους Έλληνες μπροστά στον κοινό σκοπό. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι που ενέπνευσαν, που δημιούργησαν το ΕΑΜ δεν είχαν απόψεις για τον Χριστιανισμό. Μαρξιστές οι περισσότεροι τους, ήταν φιλοσοφικά άθεοι. Δεμένοι, όμως, και με τις παραδόσεις του τόπου συμμερίζονταν από τη χριστιανική διδασκαλία, όχι τη μεταφυσική της, αλλά δύο πιο χειροπιαστά πράγματα. Το ένα ήταν το κήρυγμα της ανθρώπινης αλληλεγγύης, που εύκολα το ταύτιζαν με το δικό τους κοινωνικό πιστεύω. Και το δεύτερο ήταν το άδικο μαρτύριο του Ιησού που, μαζί με τους διωγμούς των πρώτων Χριστιανών, τους έδινε το ιστορικό πρότυπο και του δικού τους κατατρεγμού στην ελληνική κοινωνία του Μεσοπολέμου. «Να ‘σουνα κλέφτης στα βουνά, φονιάς μέσα στην πόλη, σπιούνος και ψεφτομάρτυρας, θα σε τιμούσαν όλοι. Σαν του Βαραββά και σένα, όλα σου συμπαθημένα», έγραψε με τον πικρό σαρκασμό του ο Βάρναλης.

Έτσι η παλιά ελληνική Αριστερά, έφτιαξε έναν δικό της Χριστιανισμό, κοινωνικό, χωρίς μεταφυσική, που μπορούσε και να τον σέβεται και να την εμπνέει και να τη φέρνει σε επαφή με την απλή, την άδολη και ανυστερόβουλη πίστη του λαού. Στον βαθμό, όμως, που με το ΕΑΜ έπαψε να είναι το μικρό κόμμα του διωγμού για να γίνει η μεγάλη παράταξη της εθνικής ηγεσίας, η οπτική των διανοουμένων της πάνω στο φαινόμενο της θρησκείας άλλαξε αντίστοιχα. Χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν το πολύ πρακτικό πρόβλημα της άσκησης κρατικής εξουσίας διά μέσου της Εκκλησίας. Ο Άγγελος Σικελιανός στον «Θάνατο του Διγενή» έδωσε την υποδειγματική λύση στο πρόβλημα αυτό. Κατασκεύασε και αυτός δύο Χριστιανισμούς: έναν επίσημο, με εκπρόσωπο τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο και έναν λαϊκό, με εκπρόσωπο τον Διγενή Ακρίτα. Ο επίσημος Χριστιανισμός του Σικελιανού λατρεύει τον Σταυρό, ο λαϊκός απορρίπτει τον Σταυρό με το σύνθημα «Κάτου ο Σταυρός! Απάνου ο λεύτερος Χριστός!». Όσο για την ταύτιση εξουσίας και θρησκείας, τα λόγια που απευθύνει στον Βασίλειο ο Διγενής αποτελούν το καλύτερο σχόλιο. «Φοράς τα ρούχα της Ανάστασης ακόμα… Μα πες… Για ποιόνε τα φοράς; Για το λαό σου; Τρέχουν, Βασίλειε, οι πληγές του, χρόνους τρέχουν, καθώς του πεύκου με τσεκούρι σαν το σκάβουν και στάζει, στάζει μέρα νύχτα το ρετσίνι, κι από τις ρίζες μαραγκιάζει το κορμί του… Κι όπου είναι πράσινο κλαρί την κάμπια βάνεις να το γιομίζει με το μαύρο της το σπόρο, πλούσιους, καλόγερους, παπάδες, δεσποτάδες, να τον σκουντάν ολημερίς να γονατίζει, σε προσευκές τη δύναμη του να ξοδεύει, την αναπνιά του από της πλάσης τον αγέρα στου λιβανιού την κοντανάσα να συμπνίγει, φόρο στο φόρο όλο το αίμα του να δίνει, κι όλο μες σ’ ένα να τον γράφεις δουλοχάρτι».

Αυτή, εκφρασμένη από έναν από τους πιο έγκυρους πνευματικούς του εκπροσώπους, ήταν η αίσθηση του κατοχικού ΕΑΜ για την ταύτιση Εκκλησίας και Κράτους. Όσοι θέλουν να γράφουν αστειότητες για τις ταυτότητες του ΕΑΜ, καλούνται να σκύψουν με κάποιο σεβασμό πάνω στα γραπτά μνημεία της μεγάλης εκείνης εποχής. Αν δεν μπορούν ή αν δε θέλουν, ας την αφήσουν τουλάχιστον στο μεγαλείο της σιωπής της.

Print Friendly, PDF & Email