Archaeostoryteller: Ίδια ιστορία με άλλο όνομα

Ο Δίας ήταν βιαστής. Ο Ηρακλής ερωτοτροπούσε με την Ομφάλη φορώντας τα ρούχα της. Δύο ερωτευμένοι άντρες έγιναν τυραννοκτόνοι. Έτσι δεν είναι; Οι μύθοι του παρελθόντος φαίνεται να είναι οι ρίζες του συλλογικού μας φαντασιακού. Λίγο-πολύ πάνω στις αφηγήσεις χτίζονται πρότυπα, ιδέες και στερεότυπα. Για τον Ερνέστ ΡενάνWhat Is a Nation? and Other Political Writings | Columbia University Press, «η πεμπτουσία του έθνους βρίσκεται στο ότι τα μέλη του έχουν πολλά κοινά, καθώς και στο ότι έχουν ξεχάσει πολλά». Γι’ αυτό μάλλον χρειάζεται μια συνεχής επανεστίαση του φακού μας προς την αρχαιότητα. Σήμερα, οι ιστορίες της μπορούν να αποτελέσουν έναυσμα για αυτοκριτική αλλά και αφορμή για άφθονο γέλιο. Έτσι, συζητήσαμε με τον διδάκτορα κλασικής αρχαιολογίας Θόδωρο Παπακώστα για όσα δεν λέμε συχνά για τους αρχαίους Έλληνες. Ο ίδιος –ως ArchaeostorytellerArchaeostoryteller– μέσω των κοινωνικών δικτύων, του αρχαιογνωστικού podcastArchaeostoryteller, με τον Θόδωρο Παπακώστα | pod του και του βιβλίου που πλέον αριθμεί περισσότερα από 16.000 αντίτυπα, έχει καταφέρει να πείσει ότι το παρελθόν μάς αφορά όλους κι οι συζητήσεις μας γι’ αυτό δεν χρειάζεται να είναι βαρετές.

Η πoπ κουλτούρα, η κωμικότητα που συνοδεύει την ανθρώπινη ζωή και μπόλικο πηγαίο ταλέντο φαίνεται να έδωσαν νέα προοπτική στην αρχαιογνωσία. Ιστορίες που δεν ακούσαμε, ζωές άσημων πολιτών, λεπτομέρειες που άλλαξαν τον ρου της αρχαίας ιστορίας και ιστορικά παραλειπόμενα μπλέκονται με τις κοινές μας αναφορές, στιγμιότυπα από ελληνικές σειρές ή παλιές κωμωδίες και λαϊκά προηγούμενων δεκαετιών. Όλα μαζί, μας σπρώχνουν ένα βήμα εγγύτερα στο παρελθόν, σε μια συλλογική διαδικασία ψυχοθεραπείας. «Αυτό είναι η αρχαιολογία», όπως λέει ο Θεόδωρος Παπακώστας.

Έχουμε ταμπού συζητώντας για την αρχαιότητα; Στον μύθο η Καλλιστώ κάνει σεξ με τον Δία μόνο όταν αυτός μεταμορφώνεται σε Άρτεμη, ενώ ο Ηρακλής διαλέγει και γυναίκες και άνδρες ερωτικούς παρτενέρ. «Οι αρχαίοι ήταν άνθρωποι μιας λιγότερο περιχαρακωμένης σεξουαλικότητας. Αυτή τη λογική ακολουθούν και οι μύθοι τους. Μπορεί ο Ηρακλής να ήταν μπαϊσέξουαλ με τους σημερινούς όρους, μπορεί και όχι. Δεν υπάρχει σωστή απάντηση σε αυτό. Η νέα μόδα θέλει να λέμε ότι οι αρχαίοι ή οι μυθολογικοί ήρωες ήταν μπαϊσέξουαλ. Αυτό ίσως και να “μας κάνει”, ελλείψει καλύτερης αντίληψης» μου εξηγεί. Όμως, η απάντηση στο γιατί δυσκολευόμαστε βρίσκεται επίσης στο παρελθόν: «Ακόμα αντιλαμβανόμαστε τη σεξουαλικότητα στην αρχαιότητα μέσα από μεσαιωνικούς και χριστιανικούς πουριτανισμούς. Έτσι, συζητάμε επικαλούμενοι δίπολα. Η σεξουαλικότητα είναι κοινωνικά τοποθετημένη και οι ιδέες μας γύρω από αυτήν αλλάζουν ανά εποχές και τόπους, όπως συμβαίνει με όλα. Κατ’ επέκταση, για προσεγγίσουμε όλο το φάσμα των σεξουαλικοτήτων στην αρχαία Ελλάδα, πρέπει να εκπαιδευτούμε καλύτερα».

Αποφεύγουμε τη συζήτηση; Μάλλον, αλλιώς δεν εξηγείται γιατί η πραγματική ιστορία των Αθηναίων που έστρωσαν το χαλί για τη δημοκρατία παραλείπεται από τα σχολικά βιβλία. Ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτονας ήταν οι διάσημοι Τυραννοκτόνοι. Όμως, πριν και πρώτα από αυτό, ήταν δυο ερωτευμένοι –μεταξύ τους– άνδρες και σκότωσαν τον τύραννο Ίππαρχο εξαιτίας μιας διαμάχης που ξεκίνησε ως ερωτική αντιζηλία. «Γιατί δεν μπορούμε να μιλήσουμε ανοιχτά για αυτά στα παιδιά; Με απασχολεί πολύ τον τελευταίο καιρό τι κρατάμε και τι αφήνουμε στη διδασκαλία της ιστορίας. Στον αντίποδα αυτού, μαθαίνουμε από μικροί για τον πατέρα των θεών χωρίς να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Οι μύθοι για το Δία είναι μια ατελείωτη σειρά βιασμών».

«Η προγονολατρία δεν έχει κανένα νόημα, για να θαυμάζεις κάτι πρέπει πρώτα να το γνωρίζεις». Πέρα από το αναμφισβήτητο μεγαλείο της, η αρχαιότητα ήταν ένα ατελείωτο «γκραν γκινιόλ», λέει ο Θόδωρος Παπακώστας. Ως Archaeostoryteller μιλά συχνά για ανθρώπους που έζησαν στο περιθώριο. Οι σκλάβοι και οι πόρνες ήταν υπαρκτοί και πολυάριθμοι πληθυσμοί και τους αφιερώνει τον χώρο και τον χρόνο που τους οφείλει η ιστορία:

«Στον οίκο ανοχής της Νικαρέτης στην Κόρινθο ζούσαν η Άντια, η Στρατώλα, η Αριστόκλεια, η Μετάνειρα, η Φίλη, η Ισθμιάδα και η Νέαιρα» λέει στο πρώτο του podcastΤου σκλάβου και της πόρνης | pod. Τα ονόματά τους μας ενδιαφέρουν γιατί όπως εξηγεί: «αν πω “επτά πόρνες“ θα περάσει στο ντούκου, θα είναι απλά ένα νούμερο. Αν τις πω με τα ονόματά τους, τα κορίτσια αυτά γίνονται άνθρωποι ξανά. Ήταν μικρά κορίτσια που προφανώς δεν έζησαν καλές ζωές, αλλά έζησαν». «Τα ζητήματα της δουλείας και της πορνείας στον αρχαίο κόσμο μπορεί να λειτουργούν ως ταμπού στις αφηγήσεις μας, αλλά η συζήτηση γύρω από αυτά σε καμία περίπτωση δεν αμαυρώνει το μεγαλείο της ελληνικής αρχαιότητας. Αυτό είναι μια συχνή παρανόηση» μου εξηγεί, ενώ σχολιάζει ότι «η ανδρική πορνεία ήταν επίσης συνηθισμένο φαινόμενο στην αρχαία Ελλάδα αλλά περισσότερο κοινωνικά κατακριτέα».

Υπάρχει διεθνώςDivine Women | Bettany Hughes μια νέα τάση αποκατάστασης της ορατότητας κοινωνικών ομάδων στην Ιστορία, με σκοπό μια λιγότερο μονοσήμαντη καταγραφή της. «Είναι αξιομνημόνευτες οι εταίρες της αρχαιότητας, δηλαδή όσες δεν ήθελαν να εγκλωβιστούν σε έμφυλους ρόλους (σπίτι, οικογένεια, πολλά παιδιά). Ήταν μονόδρομος γι’ αυτές. Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίον κατάφερναν να μορφωθούν σε τέτοιο επίπεδο ώστε να συμμετέχουν στα συμπόσια της κλασικής Αθήνας. Ανέπτυξαν γνώσεις και κριτική σκέψη χωρίς πρακτικά να έχουν πρόσβαση στην επίσημη εκπαίδευση» μου λέει όσο σχολιάζουμε την άκρως επιδραστική εταίρα της αρχαιότητας, Φρύνη, η οποία κατά τον ίδιο «έπαιξε με τους όρους πατριαρχίας της εποχής της και κατάφερε να νικήσει».

Η αρχαία Ελλάδα, ως ορόσημο στη συλλογική συνείδηση εργαλειοποιείται συχνά από ακραίες φωνές, ωστόσο οι άνθρωποι διασχίζουν σύνορα από τότε που υπάρχει ο κόσμος. «Έχουμε απεικονίσεις αλλοεθνών στην αρχαία Ελλάδα και σίγουρα υπήρχαν συμβάσεις στην τέχνη για να αποτυπώσουν ανθρώπους από άλλα μέρη του κόσμου, όπως η Αφρική. Τους αποτύπωναν μεγαλόσωμους, ακόμα και με μεγαλύτερα γεννητικά όργανα. Είναι εντυπωσιακό ότι προσπάθησαν να το αποδώσουν και αυτό. Επίσης, όπου σώζονται χρώματα έχουμε απεικονίσεις σκούρων δερμάτων, μελαψών δερμάτων και περισσότερο ανοιχτόχρωμων». Όπως σήμερα ένας Έλληνας παντρεύεται μια Δανή, έτσι συνέβαινε και τότε: «ανέκαθεν ο κόσμος ταξιδεύει και ερωτεύεται. Έχουμε στοιχεία ότι σε πόλεις της βόρειας Ελλάδας υπήρχαν τρεις διαφορετικοί εθνοτικοί πληθυσμοί, οπότε εκεί σίγουρα είχαμε προσμείξεις».

Ο 21ος αιώνας για την αρχαιότητα

Ξέρουμε πως οι αρχαίοι ζούσαν σε έναν δύσκολο κόσμο. «Όσο άνθιζε η φιλοσοφία, μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού παρέμενε βυθισμένη στις δεισιδαιμονίες και τα άγχη της. Είναι αναμενόμενο να είσαι δεισιδαίμονας όταν ζεις σε έναν ανασφαλή κόσμο. Κάπως έτσι έπλασαν σκληρούς θεούς στο μυαλό τους», μου λέει ενώ προεκτείνει αυτή τη σκέψη: «υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση στην οποία δεν μπορώ να διατυπώσω εγώ την κατακλείδα, αλλά ενδεχομένως να υπάρχει μια δόση αλήθειας στην ιδέα ότι οι ρίζες της κοινωνίας που γέννησε τον χριστιανισμό, ως μια φιλοσοφία αγάπης του θεού προς τον λεπρό και την πόρνη, τους ληστές πάνω στο σταυρό, τον ελεύθερο και τον σκλάβο, μπορεί να βρίσκονται σε έναν ανθρωπισμό που ξεκίνησε από την ελληνική κλασική αρχαιότητα».

«Νομίζω ότι μόνο καλό θα μας κάνει να εξετάσουμε –υπό το πρίσμα της αρχαιότητας– θέματα όπως η ζωή των σκλάβων, τα δικαιώματα των γυναικών και ζητήματα που σήμερα τα εντάσσουμε στην ευρύτερη ομπρέλα των ΛΟΑΤΚΙ θεμάτων. Μπορούμε να πάρουμε μαθήματα από τον τρόπο που προχωρά η ανθρωπότητα, σε τι βελτιωθήκαμε και πού υστερούμε». Μήπως υστερούμε στην αποδοχή του διαφορετικού; «Εκείνο που πάντα θαυμάζω είναι ο θρησκευτικός συγκρητισμός της αρχαιότητας. Δεν υπήρχε η μισαλλοδοξία που επικράτησε αργότερα με τις μονοθεϊστικές θρησκείες. Δηλαδή, ταξίδευε το Ελληνάκι μέχρι την αρχαία Αίγυπτο κι εκεί μάθαινε για τους θεούς της περιοχής. Πιθανότατα να έλεγε: «α, εσείς εδώ τους λέτε Όσιρις, Ίσιδα και Κνουμ; Εμείς τους λέμε Διόνυσο, Δία και Ήρα. Τότε καταλάβαιναν ότι είναι ίδια ιστορία με άλλο όνομα».

Ραφαέλλα Μανέλη

πηγή: insidestory.gr