Αφιέρωμα στον Νίκο Καζαντζάκη

γράφει στο peripteron.eu ο Δημήτρης Μιμής*

Η Μετουσίωση στη ζωή και στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη

Η εργασία αυτή έχει ως σκοπό ν’ αναδείξει τα γεγονότα που λάμβαναν χώρα στην ψυχή του Καζαντζάκη την περίοδο μεταξύ του 1922 και 1924 όταν βρισκόταν στην Αυστρία , στη Γερμανία αλλά και στην Ασίζη της Ιταλίας και είχαν σχέση με τις ψυχικές αναζητήσεις του , μέσα από δικές του μαρτυρίες, όπως τις περιγράφει προς τη Γαλάτεια και τον Πρεβελάκη και αργότερα μέσα από τα κείμενά του, “Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται’’ και “Αναφορά στον Γκρέκο’’.
Θα δούμε τα συναισθήματά του και τις επιρροές που δέχτηκε. Θα ανακαλύψουμε την εσωτερική του πάλη μεταξύ του Βούδα και των προγόνων του, κυρίως του πατέρα του , πώς πάλευαν μέσα του οι παρορμήσεις και πώς τις μετουσιώνει, όπως επίσης τους φόβους του, τις ενδόμυχες σκέψεις του που κρυβόταν μέσα στον όρο mystique, τι θεωρεί χρέος του και πού οδηγείται.
Θα προσπαθήσω να βρω τη “βασιλική οδό“ του ασυνείδητου του Καζαντζάκη προς τα βάθη της ψυχής του και να αναλύσω την ψυχοσύνθεσή του, μέσα από τις συγκρούσεις, ανάμεσα στις επιθυμίες και τις απαγορεύσεις του.

Εισαγωγή

Μετουσίωση, διεργασία που περιέγραψε ο Φρόιντ για να αναλύσει ανθρώπινες δραστηριότητες, φαινομενικά άσχετες προς τη σεξουαλικότητα, τα βαθύτερα ελατήρια των οποίων απορρέουν από τη δύναμη της σεξουαλικής ενόρμησης. Ο Φρόιντ περιέγραψε ως δραστηριότητες μετουσίωσης, κυρίως την καλλιτεχνική δραστηριότητα και τις διανοητικές αναζητήσεις .
Η ενόρμηση θεωρείται μετουσιωμένη όταν παρεκκλίνει προς νέους, μη σεξουαλικούς σκοπούς, στοχεύοντας έτσι σε κοινωνικά καταξιωμένα αντικείμενα (1)
Τον όρο μετουσίωση ο Ν. Καζαντζάκης τον χρησιμοποιεί αρκετά στη ζωή αλλά και στο έργο του. Την ικανότητα μετουσίωσης επιδιώκει στη ζωή του και την αναφέρει ως σκοπό στο έργο του.
Τι είναι αυτό που θα ωθήσει τον Ν. Καζαντζάκη να βρει δρόμους μετουσιωμένους, κοινωνικά καταξιωμένους μέσα από την καλλιτεχνική δραστηριότητα και τις διανοητικές του αναζητήσεις ;

Παράλληλα, ενώ βρισκόταν στη Βιέννη όπου δρούσαν ο Φρόιντ, ο Γιούνγκ, ο Άντλερ,ο Στέκελ και άλλοι, ασχολήθηκε με την ψυχανάλυση που επηρέασε τη ζωή και το έργο του.

 

…………………………………
1.Μετουσίωση (Sublimation). Jean Laplanche et J.- B.Pontalis, <<Vocabulaire de la Psychanalyse>>, P.U.F., Paris, 1981

Ο Καζαντζάκης, όταν επισκέφθηκε τη Βιέννη το 1922,αντιμετωπίζοντας τον επικείμενο χωρισμό με τη γυναίκα του Γαλάτεια και ζώντας μόνος του, επιζητεί να συνάψει σχέση με τη Φρίντα που μόλις γνώρισε.
Αποφεύγει όμως να την συναντήσει λόγω των ψυχικών του συγκρούσεων και παρουσιάζει έκζεμα στο πρόσωπο, τη «νόσο των ασκητών», όπως
αποκάλεσε την αρρώστια του ο ψυχαναλυτής W.Stekel, όταν τον επισκέφθηκε στο γραφείο του αναζητώντας λύση στο πρόβλημά του.
Aυτό ήταν η αιτία για να ασχοληθεί με τη μελέτη της ψυχανάλυσης. Ο ίδιος αναφέρει, πάντοτε με επιφύλαξη, ότι η αρρώστια του ( το έκζεμα ) οφείλεται σε ψυχικούς λόγους και τους συσχετίζει με τη μοναξιά, τη λύπη και τη στενοχώρια που τον κατακλύζουν.
Μια προσεκτικότερη μελέτη της ζωής του στη Βιέννη μάς παρέχει περισσότερες και λεπτομερέστερες πληροφορίες για τον τρόπο που σκεπτόταν και πώς αντιμετώπιζε τη ζωή.
Έτσι, παρατηρούμε μέσα από τις επιστολές του προς τη Γαλάτεια, την επιθυμία του προς αυτήν και την άρνησή της να τον επισκεφτεί, τις αναστολές του όσον αφορά τη Φρίντα και το σύμπτωμα ( έκζεμα ), μέσα από το «Αναφορά στον Γκρέκο», έτσι ώστε να μην μπορεί να τη συναντήσει. Η περίπτωση της Φρίντας είναι μία αληθινή ιστορία που θα καταγραφεί στο μυαλό του Καζαντζάκη και θα τον ακολουθεί ως το τέλος της ζωής του. Τον επηρρέασε τόσο που, στο «ο Χριστός Ξανασταυρώνεται», έχει κυρίαρχο ρόλο.
Στο έργο αυτό, στην αρχή του πέμπτου κεφαλαίου (σελ.114), μας περιγράφει μυθοποιημένα όπως ακριβώς ένιωσε τα γεγονότα της Βιέννης.
Μας περιγράφει τα συναισθήματά του:
…Δεν μπορώ να πάω…Πώς να με δεί; Πώς να της μιλήσω; Σιχαίνουμαι΄ θα γυρίσω πίσω(σελ.116)
αλλά και τις αλλαγές που επήλθαν στο πρόσωπό του:
…Έβαλε πάλι το χέρι, έψαξε τα μάγουλά του, τα χείλια του, το πιγούνι, είχαν πρηστεί ,και το στόμα είχε ολούθε στριμωχτεί και δε μπορούσε ν’ανοίξει. «Τί έπαθα; τι έχω; γιατί πρήστηκα;» συλλογίζουνταν και πασπάτευε απελπισμένος το πρόσωπό του αλάκερο ως το λαιμό’ όλο του το μούτρο ήταν τούμπανο, μα δεν πονούσε…(σελ.115.)
Όλα αυτά που συνέβαιναν στην ψυχή του Καζαντζάκη αλλά και στο σώμα του, όταν βρισκόταν στη Βιέννη, τα ξανασυναντάμε στον πρωταγωνιστή του τον Μανιολό, στο «ο Χριστός ξανασταυρώνεται».

Η ψυχική σύγκρουση που διεξαγόταν στον Καζαντζάκη, ευρισκόμενος στη Βιέννη, ανάμεσα στη Γαλάτεια και στη Φρίντα μεταφέρεται μετά από 32 χρόνια στο έργο του “ ο Χριστός Ξανασταυρώνεται” μεταξύ Λενιού και Μαγδαληνής.
Έτσι, όταν ο Μανολιός κάλεσε την αρραβωνιαστικιά του, τη Λενιώ να κοπιάσει κατά το βουνό και να τον συναντήσει και όταν αυτή τον είδε με πρησμένο πρόσωπο:
….έσυρε φωνή. Παναγιά μου! και σωριάστηκε κάτω…Φύγε.. Φύγε! Φώναζε σκληρίζοντας ∙Φύγε!
Κοίταξέ με ακόμα μια φορά , Λενιό , είπε σιγά ο Μανολιός, κοίταξέ με , να με σιχαθείς, να γλιτώσεις…
Και όταν το Λενιό τον ρώτησε τί έχει το Μανολιό ήσυχα αποκρίθηκε….Λέπρα.
Οι διανοητικές του αναζητήσεις (Νίτσε -Χριστός – Βούδας και αργότερα ο Λένιν) δεν ήταν παρά η πάλη του Καζαντζάκη στην αναζήτηση του Θείου, η πάλη μεταξύ του σώματος και της ψυχής, της ύλης και του πνεύματος. Η μοναξιά και η στεναχώρια που βίωνε στη Βιέννη, λόγω της απουσίας της Γαλάτειας, αλλά κυρίως το πρόβλημα υγείας που αντιμετώπιζε και οι σχετικοί συνειρμοί που έκανε (λέπρα) θα τον οδηγήσουν να θέσει υποσυνείδητα τις βάσεις για τη μελλοντική επίσκεψή του στην Ασίζη της Ιταλίας το 1924 , όπου έζησε ο Αγ. Φραγκίσκος.(2)
Ο Καζαντζάκης γνώριζε για τον Άγιο Φραγκίσκο. Σε επιστολή του προς τη Γαλάτεια από τη Βιέννη, ενημερώνοντάς την για το πρόβλημα της υγείας του, γράφει:
…είναι μια ψυχική ταραχή που εκδηλώνεται στο σώμα. Ένα είδος, λέει, σαν τις πληγές του Άγιου Φραγκίσκου (Επιστολές προς Γαλάτεια, σελ.49)
………………………………..
2. Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης είναι Άγιος της καθολικής εκκλησίας , ιδρυτής του Τάγματος των Φραγκισκανών. Το 1224, ύστερα από σαράντα ημέρες προσευχής και νηστείας, είδε να αποτυπώνονται πάνω του τα στίγματα των πληγών του Ιησού.

Επίσης, μετά τη Βιέννη, όταν βρισκόταν στη Γερμανία γράφει:
…Ήμουν πολύ συγκινημένος το αυγουστιάτικο εκείνο μεσημέρι που είχα πάρει το δρομάκι του μικρούλικου χωριού του Gunsbach, μέσα στα δάση της Αλσατίας, και χτυπούσα την πόρτα του σύγχρονού μας Αγίου Φραγκίσκου. Άνοιξε ο ίδιος, μου’ δωκε το χέρι..(Αναφορά στον Γκρέκο, σελ.378 ).
Τι είναι αυτό που θα οδηγήσει τον Καζαντζάκη να πραγματοποιήσει αυτό το ταξίδι στην Ασίζη το 1924, επτά αιώνες ακριβώς μετά την εμφάνιση των στιγμάτων του Ιησού πάνω στο σώμα του Αγίου Φραγκίσκου; Είναι μήπως η ομοιότητα, όπως διακρίνει, μεταξύ του Αγίου Φραγκίσκου και του Αλβέρτου Σβάϊτσερ ως προς την φιλοσοφία τους;
…Μοιάζουν σαν δυο αδέρφια: ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης κι ο Αλβέρτος Σβάϊτσερ,γράφει στην σελ.379 στο ίδιο έργο.
Αλλά και ο ίδιος ταυτίζεται με αυτούς τους άντρες. Ας σημειώσουμε ότι ο Σβάιτσερ ήταν πεπεισμένος πως ο σεβασμός της ζωής είναι το υψηλότερο ιδανικό. Στην εποχή του αρκετοί συνέκριναν την φιλοσοφία του με αυτήν του Άγιου Φραγκίσκου. Ένας από αυτούς ήταν και ο Καζαντζάκης, γι’ αυτό άλλωστε και η επίσκεψή του στο χωριό του και η γνωριμία μ’ αυτόν. Μια επίσκεψη που ο Σβάιτσερ θα ανταποδώσει στον Καζαντζάκη, όταν βρισκόταν στο νοσοκομείο, δύο ημέρες πριν παραδώσει την ψυχή του.
…Χθες το βράδυ, στις 10 και 20΄έκλεισε τα φλογερά του, τρισαγαπημένα ματάκια. Προχθές ήρθε ο Albert Schweitzer να τον συγχαρεί που είχε γιάνει. Ήταν μια πολύ συγκινητική και σπάνια σκηνή… γράφει από το Freiburg, στις 27-10-57, η γυναίκα του Ελένη προς τον Παντελή Πρεβελάκη στην Αθήνα .
Η περιπλάνηση του Καζαντζάκη στον Χριστό και στον Βούδα, η δήλωση που κάνει προς το τέλος της ζωής του, στο «Αναφορά στον Γκρέκο» (σελ. 72)….η πρώτη μου λαχτάρα στάθηκε η λευτεριά, η δεύτερη, που κρυφά μέσα μου ακόμα αποκρατάει και με βασανίζει, η δίψα της αγιοσύνης…αλλά και ο Άγιος Φραγκίσκος, ο Αλβέρτος Σβάιτσερ, αλλά και η επίσκεψή του στον ψυχαναλυτή θα τον ωθήσουν για περισσότερη ψυχική διερεύνηση και αναζήτηση. Έτσι τα φροϋδικά έργα της εποχής εκείνης θα τον τραβήξουν περισσότερο από κάθε άλλο, όπως άλλωστε κάθε λογοτέχνη.

…Στο κρεβάτι διαβάζω όλες τις μέρες τούτες την περίφημη θεωρία του Φρόιντ για το ένστιχτο και τα όνειρα. Θα Σ’ ευχαριστούσε πολύ αν την ήξερες…γράφει στη Γαλάτεια.

Η ανάλυση

Η επίσκεψή του στον ψυχαναλυτή θα αλλάξει όχι μόνο τη σκέψη αλλά και τη ζωή του Καζαντζάκη. Η εμφάνιση του εκζέματος και η αποφυγή της Φρίντας, θα τον οδηγήσουν πρόσκαιρα στη μετουσίωση των σεξουαλικών του ενορμήσεων και σε κοινωνικά αποδεκτές λειτουργίες, όπως την καλλιτεχνική δραστηριότητα και τις διανοητικές αναζητήσεις κυρίως με τον Βούδα και τον Χριστό. Ο Καζαντζάκης πιστεύει ότι οι κρίσεις του ξεσπούν λόγω των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, όσον αφορά τις σχέσεις του με γυναίκες, γεγονός που ενισχύεται από τον ψυχαναλυτή Stekel όταν του αναφέρει:
( Αναφορά στον Γκρέκο, σελ.350).
… Η αρρώστια σας είναι η αρρώστια των ασκητών, έτσι την λένε, πολύ σπάνια στην εποχή μας. Γιατί σήμερα ποιο σώμα υπακούει στην ψυχή του; Διαβάσατε ποτέ τα συναξάρια των Αγίων; Ο ασκητής έφευγε από την έρημο Θηβαίδα κι έτρεχε να πάει στην πιο κοντινή πολιτεία, γιατί, ξαφνικά, ο δαίμονας της πορνείας τον καβαλίκευε κι έπρεπε να κοιμηθεί με γυναίκα.
Κι όταν το κορμί του το σκέπαζε η λέπρα, που δεν ήταν λέπρα αλλά η αρρώστια του Καζαντζάκη, έτσι που δεν θα μπορούσε να τον αγγίξει γυναίκα.
…Έτρεχε λοιπόν πίσω στην σκήτη του, στην έρημο, και δόξαζε το θεό που τον λύτρωσε από την αμαρτία. Κι ο θεός, λένε τα συναξάρια τον συχωρνούσε κι έξυνε από το κορμί του τη λέπρα. Καταλάβατε τώρα; Η ψυχή σας – αυτό που λέτε εσείς ψυχή – βυθισμένη στη βουδική κοσμοθεωρία, θαρρεί πώς να κοιμηθείς με γυναίκα είναι αμαρτία θανάσιμη’ δεν αφήνει λοιπόν το σώμα της ν’ αμαρτήσει…(Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 350).
Μελετώντας προσεκτικά αυτά που λέει o ψυχαναλυτής Stekel στον Καζαντζάκη, θαρρείς πως όλα συμβαίνουν ένεκα της θρησκευτικότητάς του και ότι το σύμπτωμα εμφανίζεται για να τον αποτρέψει από την αμαρτία. Αυτό, σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα της εποχής, είναι σωστό. Ο Φρόιντ δεν έχει γράψει ακόμα το βιβλίο του «το Εγώ και το Εκείνο» (1923) και έτσι ο
Stekel, όταν τον επισκέφτηκε ο Καζαντζάκης στο γραφείο του το 1922, δε γνώριζε τη θεωρία αυτή ή την αγνοούσε λόγω της ρήξης του με τον Φρόιντ. Ο Stekel την ίδια ερμηνεία δίνει και στην περίπτωση της θρήσκας Βιεννέζας
(Αναφορά στον Γκρέκο. σελ. 351).
Ίσως και ο Καζαντζάκης να μην έδωσε ένα πλήρες ιστορικό στον ψυχαναλυτή. Απ’ ότι φαίνεται αρκέστηκε μονάχα, όπως εξιστορεί, στις θρησκευτικές του αναζητήσεις από τον καιρό της εφηβείας του και δεν ανέφερε αρχικά την περίπτωση της Φρίντας. Έτσι ο Stekel δεν αντιλήφτηκε το αναπτυγμένο υπέρ-εγώ του Καζαντζάκη και τις ενοχές που του προκαλούσε. Δεν έχει αντιληφτεί ότι οι θρησκευτικές του κρίσεις είναι απόρροια του εσωτερικού του ψυχικού κόσμου, ότι είναι αποτέλεσμα των ενοχών του και του τρόπου που μεγάλωσε κοντά στους γονείς του, κυρίως κοντά στον πατέρα του και όχι μονάχα ένεκα της θρησκευτικότητάς του. Ακόμα δεν έχει αντιληφθεί την προσπάθεια του Καζαντζάκη, μια προσπάθεια ζωής, να συνταιριάξει μέσα του τους προγόνους του, αλλά κυρίως να μετουσιώσει σε άνθρωπο το ακατέργαστο θεριό, τον πατέρα του.
Να πώς παρουσιάζει τον πατέρα του στο «Αναφορά στον Γκρέκο» ( σελ.32).
…Ο πατέρας μου σπάνια μιλούσε, δε γελούσε, δε μάλωνε’ κάποτε μονάχα έτριζε τα δόντια του ή έσφιγγε τη γροθιά του, κι αν τύχαινε να κρατάει κανένα πετραμύγδαλο, έστριβε τα δάκτυλα του και τό’κανε σκόνη…
…Σε μια άλλη παρουσίαση του πατέρα του, όταν αυτός είχε αρπαχτεί μ’ένα τούρκο και επέστρεψε στο σπίτι τους:
…Η μητέρα μου τού’φερε πουκάμισο ν’ αλλάξει είχε γίνει μουσκίδι στον ιδρώτα, κι εγώ
θα ‘μουν ως τριών χρονών, καθόμουν στον καναπέ και τον κοίταζα ‘ όλο τρίχες ήταν το απάνω κορμί του, άχνιζε’ κι άμα άλλαξε και δροσέρεψε, πέταξε το γιαταγάνι στον καναπέ, δίπλα μου’ στράφηκε στην γυναίκα του:
Σαν μεγαλώσει ο γιος σου, της είπε , και πάει στο σχολειό, δώστ’ του το νά ξύνει το μολύβι του….
Ποτέ δε θυμούμαι να μου’πε τρυφερό λόγο:…
Και όταν ο Καζαντζάκης ρώτησε τη μητέρα του:
_Πως ήταν ο παππούς μου;…
_Σαν τον κύρη σου, μου αποκρίθηκε’ πιο μαύρος.
_Τι δουλειά έκανε;
_Πολεμούσε.
Για την μητέρα του, ο Καζαντζάκης γράφει:
…Η μάνα μου ήταν μια άγια γυναίκα…
Αυτόν τον πατέρα, αυτούς τους προγόνους προσπαθεί ο Καζαντζάκης να .μετουσιώσει.
…Σκύβω μέσα μου και ανατριχιάζω’ οι πρόγονοι μου, από τη φύτρα του κυρού, αιμοβόροι κουρσάροι στη θάλασσα, πολέμαρχοι στη στεριά, χωρίς φόβο μήτε ανθρώπου μήτε Θεού ’από το σοι της μάνας μου, μουντοί, αγαθοί, χωριάτες…
…πώς να μπορέσω να συνταιριάξω τους δυο τούτους στρατευόμενους μέσα μου
προγόνους, τη φωτιά και το χώμα:
Ένιωθα πως από αυτό ήταν το χρέος μου, το μοναδικό, να φιλιώσω τ’ αφίλιωτα ,ν’ ανεβάσω από τα νεφρά μου το πηχτό προγονικό σκοτάδι και να το κάμω, όσο μπορώ, φως.
…Αλάκερο, το σύμπαντο χωρίς να το ξέρει, ακολουθάει τη μέθοδο αυτή’ το κάθε ζωντανό είναι αργαστήρι, όπου κρυμμένος ο Θεός κατεργάζεται και μετουσιώνει τη λάσπη…
…και όσο πιο πολλή σάρκα μετουσιώνει σε αγάπη, σε παλικαριά κι ελευτερία, τόσο περισσότερο γίνεται Γιος του Θεού.
…Ο πρόγονος αυτός είναι το βαρύ, ακατέργαστο θεριό που μου δόθηκε να το μετουσιώσω σε άνθρωπο’ κι αν μπορέσω, αν προφτάσω, να τον ανεβάσω ακόμα πιο αψηλά από τον άνθρωπο…
Τι φοβερός ανήφορος από τον πίθηκο στον άνθρωπο, από τον άνθρωπο στον Θεό.

Ο Καζαντζάκης, την περίοδο που βρισκόταν στην Αυστρία και Γερμανία, πέρα από την περίπτωση της Φρίντας είχε και άλλες έντονες σεξουαλικές επιθυμίες. Όπως ο ίδιος εξομολογείται στο βιβλίο του“ Αναφορά στον Γκρέκο” στο κεφάλαιο “Βερολίνο- Μια Οβραία” (σελ. 356), τον είχε κυριεύσει ο Βούδας και του έσβηνε πολλές δίψες. Παρ’ ότι ήταν τυλιγμένος από το κίτρινο ράσο, ένα χτυποκάρδι δεν άφηνε τον Βούδα να του κάνει ολάκερη κατοχή. Τον καιρό εκείνο, στο Βερολίνο, ξέφευγε από τον Βούδα , όπως και άλλες φορές και
θυμήθηκε αχόρταγα οβραίϊκα μάτια και μυρωδιές από γυναικείες αμασχάλες. Όμως παλινδρομούσε και ο Βούδας ξαναρχόταν στο μυαλό του, από τη μια τον απομάκρυνε από τη Σαρίτα και από την άλλη εξύψωνε τον σαρκικό έρωτα όπως στην περίπτωση της Ίτκα.
Μετά από δυο χρόνια, θα θελήσει, λόγω του αυστηρού υπερεγώ και των ενοχών του, να μετατοπίσει τη δραστηριότητα αυτή σε κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες, δηλαδή να τις μετουσιώσει. Η ερωτική του επιθυμία από την έντονη δραστηριότητα εύκολα μετατοπίζεται στην απραξία, στην καλλιτεχνική δραστηριότητα, στην μετουσίωση.
Έτσι, ο Καζαντζάκης με την πράξη του, συνειδητά ή ασυνείδητα, κατάφερε να μας αποδείξει πώς πραγματοποιείται η μετουσίωση. Ο Καζαντζάκης, σ’όλη την περίοδο της ζωής του αλλά και στα έργα του, μας δίνει διάφορες εκδοχές της μετουσίωσης. Την περίοδο αυτή, η μετουσίωση είναι επηρεασμένη από τη Φροϋδική θεωρία και είναι στραμμένη στην καλλιτεχνική δραστηριότητα και στις διανοητικές αναζητήσεις, χωρίς βέβαια να απουσιάζουν τα θρησκευτικά στοιχεία.
Ο Φρόιντ θεωρεί ότι οι δραστηριότητες αυτές προέρχονται, σε τελευταία ανάλυση, από ένα είδος μεταμόρφωσης της σεξουαλικότητας. Η σεξουαλική ενόρμηση θέτει στη διάθεση της πολιτιστικής παραγωγής μεγάλα ποσά ενέργειας, και τούτο επιτυγχάνεται μέσω της ικανότητας που διαθέτει, και η οποία αποτελεί ιδιαίτερο γνώρισμά της, να μεταθέτει τους στόχους της, χωρίς η έντασή της ουσιαστικά να μεταβάλλεται. Ονομάζουμε λοιπόν, ικανότητα μετουσίωσης, τη δυνατότητα αντικατάστασης ορισμένων στόχων, κατά βάση σεξουαλικών, από άλλους που δεν είναι σεξουαλικοί , αλλά παραμένουν ψυχικά συγγενείς των αρχικών.
Αργότερα, χωρίς να εγκαταλείπει τη Φροϋδική άποψη για τη μετουσίωση, επικεντρώνεται στην αναζήτηση του Θείου. Ο Καζαντζάκης, όπως ομολογεί στο κεφάλαιο “Η κρητική ματιά” του έργου του “Αναφορά στον Γκρέκο”, θεωρεί ότι ένας μονάχα δρόμος οδηγεί στον θεό, ο ανήφορος, ποτέ ο κατήφορος, ποτέ ο δρόμος ο στρωτός και συμπληρώνοντας αναφέρει τρία πλάσματα του Θεού που πάντα τον μαύλιζαν…. και ένιωθε μαζί τους μια “ μυστική ενότητα”:
Το σκουλήκι που με τον αγώνα του μετουσιώνεται και γίνεται πεταλούδα, το χελιδονόψαρο που τινάζεται από τα νερά μοχθώντας να μετουσιωθεί και να
ξεπεράσει την φύση του, κι ο μεταξοσκώληκας που μετουσιώνει τα φύλλα της μουριάς και τα κάνει μετάξι.
Ο όρος ‘’mystique’’ αναφέρεται στον Καζαντζάκη και άλλη φορά. Τον απασχολούν υποψίες και προαισθήματα, τον απασχολούν οι συγκρούσεις ανάμεσα στις επιθυμίες του και οι απαγορεύσεις του αλλά και μεταφυσικά συναισθήματα και νιώθει συγκίνηση, όταν γράφει τον Άγιο Φραγκίσκο.
Τον όρο ‘’mystique’’ ο Καζαντζάκης τον αναφέρει για να περιγράφει τη θρησκευτική του στάση η οποία πληροφορεί την πιθανότητα μίας τέλειας ένωσης με τον θεό ή το Απόλυτο, στη σκέψη ή στην έκσταση.
Μετά την συνάντησή του με τον Αλβέρτο Σβάϊτσερ, το ταξίδι για την Ασίζη είναι πια γεγονός.

Η εκπλήρωση του χρέους

Την περίοδο αυτή, ο Καζαντζάκης έχει νέους πνευματικούς προσανατολισμούς (Χριστός-Βούδας-Λένιν) που όλοι φυσικά τείνουν στην αναζήτηση του Θεού. Τον βασανίζει μία θρησκευτική, εσωτερική, αλληγορική σκέψη, γεγονός που αναφέρει αργότερα σε επιστολή του προς τον Πρεβελάκη (Γράμματα σελ.660), προς το τέλος της ζωής του από την Antibes της Γαλλίας στις 6-12-53.
Αναφερόμενος στο έργο του « ο Φτωχούλης του Θεού», γράφει :
….κι εγώ παραξενεύουμε πως το ‘γραψα’ υπάρχει λοιπόν ένας θρησκευτικός mystique μέσα μου; Γιατί ένιωθα συγκίνηση μεγάλη γράφοντας το.
Αλλά και στις επιστολές προς τη Γαλάτεια (σελ.260), ευρισκόμενος στην Ασίζη, γράφει ότι έχει χρέος «να ακολουθήσει σαν τον Άγιο Φραγκίσκο το δρόμο που ανανεώνει τη ζωή», και αυτό το θεωρεί σαν σύμπτωμα της ψυχικής του εξέλιξης.
Είχε λοιπόν ο Καζαντζάκης πολλούς λόγους και μεγάλη επιθυμία και το θεωρούσε χρέος να επισκεφτεί τον χώρο που έδρασε ο Άγιος Φραγκίσκος. Μήπως οι εσωτερικές του ανάγκες, οι ιδέες που διακατεχόταν, οι πεποιθήσεις του;
Έτσι, τον Ιανουάριο του 1924 επισκέπτεται την Ιταλία και στις 25 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους βρίσκεται στην Ασίζη, όπου θα παραμείνει έως τις 13 Απριλίου.
…Χτες, φεύγοντας για την Assisi, πέτυχα θαμαστή μέρα: Ήλιος, ουρανός…Έφθασα κατά τις 6. Η Αssisi σ’ ένα ύψωμα, γύρα κάμπος όλο ελιές και πέρα βουνά χιονισμένα…(Επιστολές προς Γαλάτεια, σελ.251)
Στην Ασίζη ο Καζαντζάκης θα προσπαθήσει να επιτελέσει το ανώτερο χρέος του αλλά και κάθε ανθρώπου: να μετουσιώσει την ύλη που του εμπιστεύτηκε ο Θεός και να την κάνει πνεύμα… Θα προσπαθήσει να μπει στο «θάμα της μυστικής αλχημείας» με σκοπό τη μετουσίωση και αυτό θα προσπαθήσει να το πετύχει με τον Άγιο Φραγκίσκο.
…Είχε βρει ο Φραγκίσκος το μυστικό που αγωνίζονταν να βρούν οι αλχημιστές του Μεσαίωνα’ το μυστικό που μετουσιώνει και το πιο πρόστυχο μέταλλο σε αμάλαγο χρυσάφι.( Αναφορά στον Γκρέκο. σελ. 373).
Εδώ θα φιλοξενηθεί στο σπίτι της Κοντέσας Enrichetta Pucci η οποία θα φροντίσει να συναντηθούν ο Καζαντζάκης με τον Joergensen, τον συγγραφέα του Αγ. Φραγκίσκου όπως αναφέρει στην επιστολή του προς τη Γαλάτεια στις 27-2-1924, δύο μέρες μετά την άφιξή του εκεί.
Όταν πραγματοποιήθηκε η συνάντηση, ο Καζαντζάκης γράφει στη Γαλάτεια:
…Γύρισα κατά τις 4 και με περίμενε ο συγγραφέας του «Άγ. Φραγκίσκου», ο Δανός Joergensen και δύο Φραγκισκανοί καλόγεροι. Μιλήσαμε για τον Φραγκίσκο, για την Κρήτη, για τη θάλασσα…
Όταν θα διορθωθεί ο καιρός θα συναντιόμαστε για περίπατο: μα τίποτα δεν ελπίζω από τη συντροφιά του.
Την συνάντηση αυτήν την παρουσιάζει διαφορετικά στο «Αναφορά στον Γκρέκο», όπου θέλει να γίνεται τυχαία.
…Μα ένα πρωί ο άγνωστος (Jοergensen) σταμάτησε, με κοίταξε, δίστασε μια στιγμή. – Θέλετε να περπατήσουμε λίγο μαζί; μου κάνει…
Είμαι από την Ελλάδα, του λέω, κι ήρθα στην Ασίζη κι αγάπησα τον Άγιο Φραγκίσκο. Κι εγώ, αποκρίθηκε ο άγνωστος, είμαι από την άλλη άκρα της Ευρώπης, από τη Δανία αγαπώ κι εγώ τον Άγιο Φραγκίσκο και ζω εδώ χρόνια στην Ασίζη και δεν μπορώ να τον αφήσω. Με λένε Γιόργκενσεν. Τινάχτηκα.

* Ο Δημήτρης Μιμής είναι ψυχολόγος και ασκεί το επάγγελμα από 1979 στο Ηράκλειο Κρήτης. Είναι προϊστάμενος του τμήματος Κοινωνικής Εργασίας στην Περιφέρεια Κρήτης. Είναι επίσης μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη και τον τελευταίο καιρό μελετά την σχέση του Καζαντζάκη με την ψυχανάλυση

Print Friendly, PDF & Email