Σένγκεν: Πώς η Ευρώπη καταστρέφει την πιο πολύτιμη κατάκτησή της
Από Davide Basso and Nikolaus J. Kurmayer | EurActiv.com | Μεταφρασμένο από Μαριάνθη Πελεκανάκη
Ένα από τα πιο εμβληματικά σχέδια της Ευρώπης παραπαίει. Η ζώνη Σένγκεν χωρίς διαβατήρια δέχεται συνεχείς επιθέσεις από έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών που διατηρούν ή έχουν επαναφέρει τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα, επικαλούμενες ανησυχίες για τη μετανάστευση ή την τρομοκρατία.
Το 1995, η Ευρώπη δημιούργησε έναν χώρο χωρίς σύνορα – τη Σένγκεν. Η σημερινή Ευρωπαϊκή Επιτροπή την έχει αποκαλέσει «κόσμημα του στέμματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» και «η καρδιά της Ευρώπης».
Το ταξίδι στην Ευρώπη χωρίς καθυστερήσεις στα σύνορα έχει γίνει κανόνας τα τελευταία 20 χρόνια. Αυτό όμως αρχίζει να ανατρέπεται σταδιακά αφού ορισμένες εθνικές αρχές επαναφέρουν τους συνοριακούς ελέγχους, οι περισσότεροι από τους οποίους ξεκίνησαν με τη μεγάλη μεταναστευτική κρίση του 2015.
Παίρνοντας το τρένο από την Αυστρία προς τη Γερμανία αυτές τις μέρες μοιάζει σαν να μην υπήρξε ποτέ η Σένγκεν. Με τη διέλευση των συνόρων, το ταξίδι σταματά στα σύνορα των δύο χωρών. Όλες οι πόρτες εκτός από μία είναι κλειστές. Καλά εξοπλισμένοι αστυνομικοί μπαίνουν στο τρένο και αρχίζουν να ελέγχουν τις ταυτότητες.
Το άμεσο κόστος: Μια καθυστέρηση σε κάθε ταξίδι και ένα οικονομικό κόστος, καθώς η μεταφορά αγαθών γίνεται πιο αργή.
Αλλά ίσως ακόμη πιο επιζήμιο: Κάθε συνοριακός έλεγχος είναι άλλος ένας λεκές που λερώνει ένα από τα πιο απτά εμβληματικά έργα της ΕΕ.
Σήμερα, ένας ταξιδιώτης που διασχίζει την Ευρώπη μπορεί να σταματήσει περισσότερες από δώδεκα φορές, εξαιτίας μιας επίμονης ομάδας χωρών που αρνούνται εδώ και καιρό να τηρήσουν το πνεύμα του χώρου Σένγκεν.
Είναι η Σένγκεν υπό κατάρρευση; Οι απόψεις διίστανται.
«Η Σένγκεν δεν βρίσκεται σε κρίση. Αυτό που βιώνουμε είναι μια ομάδα κρατών μελών που δεν συμπεριφέρονται σωστά και απλώς δεν τηρούν το κράτος δικαίου», δήλωσε ο Sergio Carrera, ανώτερος συνεργάτης της δεξαμενής σκέψης με έδρα τις Βρυξέλλες, του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPS).
Μέχρι σήμερα, η Γαλλία έχει εγκαταστήσει συνοριακούς ελέγχους σε όλα τα σύνορά της – στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Εν τω μεταξύ, η Γερμανία έχει θέσει ελέγχους στα σύνορά της με την Αυστρία – και σχεδιάζει περισσότερους και στα σύνορα με την Πολωνία και την Τσεχία. Η Αυστρία υποβάλλει τους Σλοβένους ταξιδιώτες σε παρόμοιους ελέγχους.
Και έπειτα υπάρχουν οι σκανδιναβικές χώρες.
Η Νορβηγία, η οποία δεν είναι μέλος της ΕΕ αλλά ανήκει στον χώρο Σένγκεν, διενεργεί ελέγχους στις πόλεις-λιμάνια όπου φθάνουν ταξιδιώτες από την ηπειρωτική Ευρώπη. Η Σουηδία πραγματοποιεί ελέγχους σε όλα τα σύνορά της, αλλά δεν έχει δώσει πολλές λεπτομέρειες και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι δεν απάντησαν στα ερωτήματα της Euractiv.
Η Επιτροπή δεν θορυβείται καθώς οι ανησυχίες αυξάνονται
Ορισμένοι παρατηρητές, ωστόσο, φοβούνται ότι η Σένγκεν μπορεί να υποφέρει στα πλουσιότερων μελών της.
«Η Σένγκεν βάλλεται», δήλωσε ο Leon Züllig, ερευνητής Σένγκεν στο JL-University Gießen.
Η Sylvie Guillaume, σοσιαλιστής Ευρωβουλευτής από τη Γαλλία, η οποία ηγείται της προσπάθειας για τη μεταρρύθμιση του καθεστώτος, επιβεβαίωσε ότι ο χαρακτήρας της Σένγκεν «έχει υπονομευθεί από την επαναφορά των ελέγχων τα τελευταία χρόνια».
Η ευρωπαϊκή προσέγγιση της Σένγκεν χαρακτηρίζεται από μια ορισμένη διχοτόμηση, την οποία αποτύπωσε καλά ο υπουργός Εξωτερικών της Αυστρίας Alexander Schallenberg.
«Εμείς, οι Αυστριακοί, είμαστε μεγάλοι υποστηρικτές της Σένγκεν ως κράτος στη μέση της Ευρώπης και μεγάλοι δικαιούχοι της», δήλωσε την Τετάρτη (27 Σεπτεμβρίου).
Αλλά «το σύστημα είναι δυσλειτουργικό», πρόσθεσε γρήγορα, λέγοντας ότι το ένα τέταρτο των χωρών Σένγκεν έχει εφαρμόσει συνοριακούς ελέγχους που επηρεάζουν το ήμισυ του πληθυσμού στη ζώνη Σένγκεν.
Αναφέρθηκε στο πώς ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς είχε πει ότι οι γερμανικοί συνοριακοί έλεγχοι – οι καλά εξοπλισμένοι αστυνομικοί που επιβιβάζονται στο τρένο – ήταν «απαραίτητοι».
Και έτσι, όπως είπε, η Αυστρία αναγκάστηκε «δυστυχώς» να έχει τους δικούς της ελέγχους στα σύνορα της Σλοβενίας και της Ουγγαρίας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από την άλλη, που δεν φαίνεται να ανησυχεί και υπερβολικά, εξετάζει συνολικά πέντε διαστάσεις που συνθέτουν το σύμφωνο.
Αυτές είναι η διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, η αποτελεσματικότητα των επιστροφών απορριφθέντων αιτούντων άσυλο, η πολιτική θεωρήσεων, η αστυνομική συνεργασία και η λειτουργία μηχανισμών πληροφόρησης μεγάλης κλίμακας. Όλες αυτές οι διαστάσεις συγκέντρωσαν ποσοστό άνω του 75% στην έκθεση της ΕΕ για το Σένγκεν το 2023.
Έχει νόημα αυτή η προσέγγιση; Όχι για όλους.
«Η πιστοποίηση από την Επιτροπή ότι ο χώρος Σένγκεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση φαίνεται τουλάχιστον αμφίβολη ενόψει των πολλαπλών συνοριακών ελέγχων που διεξάγονται καθημερινά», εξήγησε ο Erik Marquardt, νομοθέτης των Πρασίνων της ΕΕ από τη Γερμανία.
Καθαρός λαϊκισμός;
Ενόψει της συνόδου των υπουργών Εσωτερικών της ΕΕ, οι πολιτικές δηλώσεις για την εφαρμογή πρόσθετων συνοριακών ελέγχων εντός του Σένγκεν ξεφύτρωναν σαν μανιτάρια.
Βλέποντας τις πρόσφατες εικόνες των χιλιάδων κυρίως νεαρών μεταναστών που έφταναν στο ιταλικό νησί Λαμπεντούζα, η Βιέννη έσπευσε να δηλώσει ότι θα αρχίσει να διενεργεί ελέγχους στα δικά της σύνορα με την Ιταλία.
Η υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας Nancy Faeser (SPD), απορροφημένη από την τρέχουσα προεκλογική της εκστρατεία στο κρατίδιο της Έσσης, ακολούθησε γρήγορα το παράδειγμά της Βιέννης ανακοινώνοντας κάποιου είδους συνοριακούς ελέγχους στα σύνορα με την Πολωνία και την Τσεχία.
Ωστόσο, αυτή η κίνηση βρήκε μικρή υποστήριξη μεταξύ των εμπειρογνωμόνων του Σένγκεν. «Δεν μπορούν να το κάνουν αυτό. Αντιβαίνει στην ίδια την ιδέα του χώρου Σένγκεν και αντιβαίνει στις συνθήκες», δήλωσε ο Carrera από το CEPS.
Η Πολωνία δεν έχασε επίσης χρόνο, με το κυβερνών κόμμα PiS να ανακοινώνει ελέγχους στην πολωνική πλευρά των συνόρων με τη Γερμανία και στα σύνορα με τη Σλοβακία.
Ο Marquardt από το κόμμα των Πρασίνων δήλωσε ότι οι νέοι συνοριακοί έλεγχοι δεν είναι «τίποτα περισσότερο από μια λαϊκιστική αντίδραση σε ένα υπάρχον πρόβλημα στο εξωτερικό», τονίζοντας ότι μέτρα όπως οι καλά οπλισμένοι αστυνομικοί που ελέγχουν τις ταυτότητες στο τρένο προς τη Γερμανία δεν μπορούν να το διορθώσουν.
«Εκτός από τις καθυστερήσεις, οι συνοριακοί έλεγχοι στη Σένγκεν έχουν ελάχιστα απτά αποτελέσματα: η επιστροφή οποιουδήποτε πρόσφυγα δεν είναι δυνατή, η συνοριακή αστυνομία μπορεί μόνο να αναλάβει την αίτηση ασύλου», τόνισε ο βουλευτής των Πρασίνων.
Η Elisabeth Christen, ανώτερη οικονομολόγος στο Αυστριακό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών, είχε παρόμοια άποψη τονίζοντας επίσης τον οικονομικό αντίκτυπο των συνοριακών ελέγχων.
«Για κάθε διέλευση συνόρων στον χώρο Σένγκεν, η διμερής ροή αγαθών μειώνεται κατά 2,7%, σύμφωνα με υπολογισμούς μοντέλων», σημείωσε.
Οι εκπρόσωποι των γερμανικών επιχειρήσεων επέκριναν ομοίως την απόφαση για την επαναφορά των συνοριακών ελέγχων, φοβούμενοι τον οικονομικό αντίκτυπο στις παραμεθόριες περιοχές και την αναπόφευκτη διαταραχή του εμπορίου.
Είναι αναμμένα τα φώτα στο Berlaymont;
Ο ειδικός στα θέματα Σένγκεν, Sergio Carrera, χαρακτήρισε τη σημερινή κατάσταση «κρίση κράτους δικαίου», ενώ ο Züllig παραπονέθηκε ότι «η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν κάνει σχεδόν τίποτα, αν και ως θεματοφύλακας των συνθηκών θα έπρεπε στην πραγματικότητα να υπερασπίζεται τον χώρο Σένγκεν».
Ο Carrera δήλωσε ότι οι Βρυξέλλες θα πρέπει να σταματήσουν να βασίζονται σε «διπλωματικές διαπραγματεύσεις κεκλεισμένων των θυρών με τις διεφθαρμένες κυβερνήσεις, διότι έχουν αποδειχθεί εντελώς αναποτελεσματικές».
Ο Züllig μάλιστα τρέχει αυτή τη στιγμή μια συντονισμένη προσπάθεια για να εκκίνηση διαδικασίας ώστε το δικαστήριο να αποφασίσει για τους συνοριακούς ελέγχους, αρνούμενος να συμμορφωθεί με τις εντολές της αστυνομίας.
Το 2022, οι κορυφαίοι δικαστές της ΕΕ έκριναν ότι οι συνοριακοί έλεγχοι της Αυστρίας – οι οποίοι συνεχίζονται μέχρι σήμερα – ήταν παράνομοι, δεδομένου του διαρκούς χαρακτήρα τους, πολύ πέρα από κάθε λογική προληπτική διάρκεια.
Όμως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εμφανίζεται απρόθυμη να εμπλακεί. «Προς το παρόν, είναι απλά πολύ ευαίσθητο πολιτικά. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κρατούν τα χέρια τους μακριά από αυτό», πρόσθεσε ο Züllig.
Οι υποστηρικτές της Σένγκεν ελπίζουν ότι μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές που θα διεξαχθούν τον ερχόμενο Ιούνιο, η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή -εφόσον λάβει ισχυρή υποστήριξη από το Κοινοβούλιο- ίσως είναι σε θέση να αντιμετωπίσει το ζήτημα της Σένγκεν.
Εν τω μεταξύ, ο αυξανόμενος αριθμός των χωρών που εφαρμόζουν συνοριακούς ελέγχους θα πρέπει «να προσφύγουν αμέσως στο δικαστήριο και να σταματήσουν να πολιτικοποιούν το θέμα αυτό», δήλωσε ο Carrera.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει ότι εργάζεται για την αποσαφήνιση της «αναγκαιότητας και της αναλογικότητας των επανεισαγόμενων συνοριακών ελέγχων», δήλωσε η εκπρόσωπος της Επιτροπής Anitta Hipper στη Euractiv.
«Κάνουμε το καλύτερο δυνατό για να φέρουμε τα κράτη μέλη σε κοινές λύσεις», πρόσθεσε, επισημαίνοντας τον συνεχιζόμενο «διάλογο» με τις χώρες της ΕΕ.
