Πόλεμος στην Ουκρανία: τι σημαίνει για τις σχέσεις Ρωσίας- Κίνας

1. Οι ΗΠΑ μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ακολούθησαν, σε σχέση με το νέο Ρωσικό κράτος, το δόγμα Brzezinski, σύμφωνα με το οποίο η Ρωσία θα πρέπει να εξελιχθεί, από την άποψη της ισχύος, σε ένα κράτος περίπου σαν τη σημερινή Γερμανία ή τη Γαλλία ενταγμένη πλήρως στο δυτικό θεσμικό πλαίσιο, υπό την κυριαρχία των ΗΠΑ. Η επέκταση του ΝΑ ΤΟ σε όλες τις χώρες του ανατολικού σχηματισμού και κυρίως η πλήρης αποκοπή της Ουκρανίας από τον ρωσικό έλεγχο με την εισδοχή της στο ΝΑΤΟ και τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς θα αποτελούσε την καταλυτική πράξη για επίτευξη αυτού του σχεδιασμού. Γράφει ο Brzezinski1

«Το πιο ενοχλητικό (για τη Ρωσία) από όλα ήταν η απώλεια της Ουκρανίας. Η εμφάνιση ενός ανεξάρτητου ουκρανικού κράτους δεν ήταν μόνο μια πρόκληση για όλους τους Ρώσους, που καλούνταν να ξανασκεφτούν τη φύση της δικής τους πολιτικής και εθνοτικής ταυτότητας, αλλά και αντιπροσώπευε ζωτική γεωπολιτική υποχώρηση για το ρωσικό κράτος. Η αποκήρυξη της ρωσικής αυτοκρατορικής ιστορίας, που διάρκεσε πάνω από τριακόσια χρόνια, σήμαινε την απώλεια μιας δυνητικά πλούσιας Βιομηχανικής και αγροτικής οικονομίας και 52 εκατομμυρίων ατόμων, που είναι επαρκώς συγγενείς με τους Ρώσους από εθνοτική και θρησκευτική άποψη, ώστε να κάνουν τη Ρωσία ένα πραγματικό μεγάλο και γεμάτο πεποίθηση αυτοκρατορικό κράτος. Η ανεξαρτησία της Ουκρανίας στέρησε επίσης τη Ρωσία από την κυρίαρχη θέση της στη Μαύρη θάλασσα, όπου η Οδησσός χρησίμευε ως ζωτική πύλη της Ρωσίας για το εμπόριο με τη Μεσόγειο και τον πέραν αυτής κόσμο. Η απώλεια της Ουκρανίας ήταν κρίσιμης σημασίας από γεωπολιτική άποψη, γιατί μείωσε δραστικά τις γεωστρατηγικές επιλογές της Ρωσίας» σ.162-3.

Και συνεχίζει: «Η μοναδική πραγματική γεωστρατηγική επιλογή – η επιλογή που θα μπορούσε να δώσει στη Ρωσία ρεαλιστικό διεθνή ρόλο και επίσης να μεγιστοποιήσει τη δυνατότητά της να μετασχηματιστεί και να εκσυγχρονιστεί κοινωνικά- είναι η Ευρώπη. Και όχι οποιαδήποτε Ευρώπη, αλλά η διατλαντική Ευρώπη της διευρυνόμενης ευρωπαϊκής Ένωσης και του διευρυνόμενου ΝΑΤΟ. Αυτή είναι η Ευρώπη με την οποία θα έπρεπε να συνδεθεί η Ρωσία, αν θέλει να αποφύγει την επικίνδυνη γεωπολιτική απομόνωση. Για την Αμερική, η Ρωσία είναι πολύ αδύναμη για να είναι εταίρος, αλλά είναι ακόμη πολύ ισχυρή για να είναι απλώς πελάτης. Είναι πολύ πιθανό να αποτελέσει πρόβλημα, εκτός και αν η Αμερική δημιουργήσει ένα περιβάλλον το οποίο Βοηθά να πειστούν οι Ρώσοι ότι η καλύτερη επιλογή για την χώρα τους είναι μια όλο και πιο οργανική σχέση με τη διατλαντική Ευρώπη>> σ.206.

Ακόμη παρακάτω: «Ωστόσο, ακόμη πιο σημαντική είναι η Ουκρανία. Καθώς η ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ επεκτείνονται, η Ουκρανία θα είναι τελικά σε θέση να επιλέξει αν επιθυμεί ή όχι να γίνει μέλος αυτών των οργανισμών. Προκειμένου να ενισχύσει την ξεχωριστή ύπαρξή της, ίσως η Ουκρανία θα επιθυμεί να μπει και στους δύο οργανισμούς, από τη στιγμή που τα σύνορά τους θα φτάσουν σε αυτή την χώρα και θα αρχίσει να αποκτά, χάρη στον εσωτερικό μετασχηματισμό της, τα προσόντα για να γίνει μέλος τους. Αν κάτι τέτοιο θα χρειαστεί χρόνο, δεν είναι πολύ νωρίς για τη Δύση- συνεχίζοντας να ενισχύει τους οικονομικούς δεσμούς και τους δεσμούς ασφαλείας με το Κίεβο- να αρχίσει να υποδεικνύει τη δεκαετία 2005-2015 ως λογικό χρονικό πλαίσιο στο οποίο θα αρχίσει η προοδευτική ένταξη της Ουκρανίας, περιορίζοντας έτσι το φόβο των Ουκρανών ότι η επέκταση της Ευρώπης θα σταματήσει στα πολωνο-ουκρανικά σύνορα» σ.211.

Και η κατακλείδα: «Η Αμερική ούτε είχε διάθεση να μοιραστεί την παγκόσμια ισχύ της με τη Ρωσία ούτε μπορούσε να το κάνει, ακόμη και αν το ήθελε. Απλούστατα, η νέα Ρωσία ήταν πολύ αδύναμη, πολύ κατεστραμμένη από τρία τέταρτα αιώνα κομμουνιστικής εξουσίας και πολύ καθυστερημένη κοινωνικά για να μπορεί να είναι στα μάτια της Ουάσιγκτον πραγματικός παγκόσμιος εταίρος» σ.176

Ο βασικός κίνδυνος της «γραμμής» Brzezinski, την οποία ακολούθησαν οι ΗΠΑ στην αντιμετώπιση της Ρωσίας, ήταν η τελευταία να στραφεί προς την Ασία και να προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα είδος «αντισυμμαχίας εναντίον της ηγεμονικής θέσης της Αμερικής στην Ευρασία»2 . Δύο ήταν οι βασικές χώρες οι οποίες θα μπορούσαν να προχωρήσουν ενδεχομένως σε ένα είδος συνασπισμού ενάντια στην Αμερική: η Κίνα και το Ιράν. «Το αποτέλεσμα θα μπορούσε, τουλάχιστον θεωρητικά, να συνενώσει την παγκόσμια σλαβική ηγετική δύναμη, την πιο μαχητική ισλαμική δύναμη, στον κόσμο καθώς και την πολυπληθέστερη παγκόσμια και ισχυρότερη στην Ασία δύναμη, δημιουργώντας έτσι έναν κραταιό συνασπισμό»3 και συνεχίζει «Ωστόσο, ένας συνασπισμός της Ρωσίας τόσο με την Κίνα όσο και με το Ιράν μπορεί να αναπτυχθεί μόνο αν οι ΗΠΑ είναι αρκετά κοντόθωρες ώστε να ανταγωνίζονται ταυτοχρόνως την Κίνα και το Ιράν. Σίγουρα, αυτό το ενδεχόμενο δεν μπορεί να αποκλειστεί. .. Εντούτοις, ούτε το Ιράν ούτε η Κίνα ήταν έτοιμες να παίξουν την τύχη τους στρατηγικά με τη Ρωσία, που ήταν ασταθής και αδύναμη …»4.

Εικοσιπέντε χρόνια μετά, από τότε που έγραφε ο Ζ. Brzezinski, η κατάσταση στην πλέον σημαντική γεωγραφική περιοχή του πλανήτη, την Ευρασία, έχει μεταβληθεί άρδην5, η Κίνα έχει καταστεί παγκόσμια οικονομική δύναμη6 και με έντονο γεωπολιτικό αποτύπωμα7 . Το Ιράν αποτελεί στενό σύμμαχο της Ρωσίας. Η ίδια η Ρωσία βρίσκεται σε εντελώς άλλο επίπεδο ισχύος από αυτό της δεκαετίας του 1990.

2. Η οικονομική συνεργασία, και όχι μόνο, της Κίνας με τη Ρωσία, ως γειτονικές χώρες είναι παλαιά, αλλά εντάθηκε από το 2013 με τη στενή προσωπική σχέση μεταξύ Σι και Πούτιν. Από τότε έχουμε μια συνεχή επέκταση των εμπορικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών όπως άλλωστε φαίνεται από τη Γραφική παράσταση 1.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του κινέζικου Υπουργείου Εμπορίου το διμερές εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών αυξήθηκε κατά 35.9% το 2021 φθάνοντας το μέγιστο ύφος μέχρι σήμερα 146.9 δις δολάρια, δημιουργώντας πλεόνασμα περίπου 15δις δολάρια υπέρ της Ρωσίας. Ο στόχος είναι το 2025 να ανέλθει στα 250 δις δολάρια. Είναι σχετικά μικρό σε σύγκριση με 828 δισεκατομμύρια και 756 δισεκατομμύρια δολάρια, αντίστοιχα, με την ΕΕ και τις ΗΠΑ.

Κύρια εξαγωγικά προϊόντα της Ρωσίας προς την Κίνα είναι τα προϊόντα ενέργειας (πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άνθρακας) και τρόφιμα.

Η Ρωσία σήμερα είναι ο δεύτερος προμηθευτής πετρελαίου της κινέζικης οικονομίας μετά τη Σαουδική Αραβία, με περίπου 1,6 δις βαρέλια την ημέρα. Το 40,0% περίπου αυτής της ποσότητας ρέει στην Κίνα μέσω του αγωγού East Siberia Pacific Ocean (ESPO) η κατασκευή του οποίου έχει χρηματοδοτηθεί, περίπου 50 δις δολάρια, από κινέζικα δάνεια.

Επίσης η Ρωσία είναι ο τρίτος προμηθευτής της Κίνας σε φυσικό αέριο με 16,5 δις κυβικά μέτρα το 2021. Ήδη με την κατασκευή του δεύτερου αγωγού «Δύναμη της Σιβηρίας 2» υπολογίζεται ότι 55 δις κυβικά μέτρα θα μπορούν να διοχετευθούν ετησίως στην Κίνα. Η πρόσφατη συμφωνία Πούτιν – Σι αφορά ακριβώς στην αύξηση μεταφοράς φυσικού αερίου στην Κίνα. Επίσης η Ρωσία είναι ο δεύτερος προμηθευτής της Κίνας σε άνθρακα.

Στον τομέα του διασυνοριακού εμπορίου τροφίμων η Ρωσία προμηθεύει την Κίνα κυρίως δημητριακά, σόγια, άσπρο αλεύρι, ηλίανθους, ψάρια.

Τώρα οι κινέζικες εξαγωγές προς τη Ρωσία αποτελούνται από μηχανήματα, μεταφορικά μέσα, αυτοκίνητα, κινητά τηλέφωνα, και άλλα καταναλωτικά προϊόντα. Το 2015 οι κεντρικές τράπεζες των δύο χωρών υπέγραψαν μια συμφωνία currency swap ύψους 150 δισ. γουάν ή 815 δισ. ρουβλιών (24 δισ. Δολάρια ΗΠΑ), για 5 χρόνια η οποία ανανεώθηκε το 2020 για τα επόμενα τρία χρόνια. Τα ποσά αυτά χρησιμοποιούνται στους διακανονισμούς του διμερούς εμπορίου των δύο χωρών.

Το 2015 η Ρωσία προχώρησε στην υιοθέτηση του γουάν ως αποθεματικού νομίσματος. Σχεδόν παράλληλα με την απόφαση του ΔΝΤ να εντάξει το κινεζικό νόμισμα στο καλάθι των νομισμάτων του που καθορίζει την αξία των Ειδικών Τραβηχτικών Δικαιωμάτων. Έτσι το κινέζικο νόμισμα, έστω και με χαμηλό ποσοστό, προστέθηκε στα υπόλοιπα αποθεματικά νομίσματα της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας (μαζί με το δολάριο, το ευρώ, τη στερλίνα και το γιέν). Σήμερα ανέρχεται στο 13,1% των συναλλαγματικών αποθεμάτων της ΚΤΡ έναντι 0,7% τον Ιούνιο 2017.

Το ύψος των διακανονισμών σε γουάν, το πρώτο εξάμηνο του 2021, ανήλθε στο 28% των κινέζικων εξαγωγών έναντι 2,0% το 2013.

Η Ρωσία αυτήν την περίοδο αποτελεί μια αγορά που βοηθά στη διεθνοποίηση του κινέζικου νομίσματος και διευρύνει τις επιλογές στο διμερές εμπόριο. Πρόκειται για εξελίξεις που βαδίζουν pari passu με το εθνικό νομισματικό και χρηματοπιστωτικό ενδιαφέρον της Κίνας. Κινεζικές και ρωσικές τράπεζες έχουν υπογράψει διασυνοριακές χρηματοπιστωτικές συμφωνίες συνολικού ύψους 33,5 δισ. γουάν και έχουν δημιουργήσει ένα κοινό fund ύψους 10 δισ. γουάν με στόχο τη χρηματοδότηση του διμερούς εμπορίου και της αναβάθμισης των υποδομών.

Η Κίνα και η Ρωσία εργάζονται από κοινού για την πραγματοποίηση μεγάλων επενδυτικών σχεδίων, όπως οι διασυνοριακοί αγωγοί φυσικού αερίου, την ανάπτυξη μεγάλων επιβατικών αεροσκαφών, την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Μόσχας – Καζάν μήκους 770 χιλιομέτρων και τη στρατηγική ανάπτυξη της άπω ανατολικής περιφέρειας της Ρωσικής Δημοκρατίας. Κίνα και Ρωσία έχουν τοποθετήσει πολλούς χρηματοδοτικούς πόρους σε αυτά τα κοινά σχέδια.

3. Είναι επόμενο ο πόλεμος στην Ουκρανία να προκαλέσει οικονομικές και πολιτικές πιέσεις στην Κίνα σε μια περίοδο που η προσπάθεια της κατατείνει στη συνεχή διεθνοποίηση της οικονομίας και του νομίσματός της, αλλά και στην εγχώρια κοινωνική σταθερότητα, και σε όλη την άμεση ζώνη επιρροής του στην Ανατολική Ασία.

Οικονομικά έχει να αντιμετωπίσει τον ανερχόμενο πληθωρισμό, ειδικά τον εισαγόμενο, δεδομένου ότι η Κίνα στηρίζει την μεγέθυνσή της σε σειρά εισαγομένων προϊόντων. Μεταξύ των μεγάλων οικονομιών, η Κίνα είναι μία από τις πιο εκτεθειμένες στις συνέπειες του πολέμου. Ως ο μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο, έχει δει τις ήδη υψηλές τιμές του αργού να αυξάνονται κατά 27% από την έναρξη του πολέμου, ενώ τα συμβόλαια σιδηρομεταλλεύματος της Κίνας αυξήθηκαν κατά 25% κατά τις πρώτες 10 ημέρες της σύγκρουσης. Η κλίμακα της ζήτησης της Κίνας για ενέργεια και άλλα εμπορεύματα είναι μεγάλη: το 2021, οι εισαγωγές αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου έφτασαν τα 2 τρισεκατομμύρια γουάν (316 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) και ξόδεψε άλλα 1,2 τρισεκατομμύρια γουάν για εισαγωγές σιδηρομεταλλεύματος. Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου εισάγει περίπου το 70% του πετρελαίου της και το 40% του φυσικού αερίου της.

Τα εμπορεύματα που διαπραγματεύονται στο χρηματιστήριο δέχονται επίσης πλήγμα. Ο κορυφαίος παραγωγός ανοξείδωτου χάλυβα της Κίνας βρίσκεται σε δύσκολη θέση από τις αυξανόμενες τιμές του νικελίου. Όπως και άλλα εμπορεύματα, το νικέλιο επηρεάστηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η Ρωσία είναι σημαντικός προμηθευτής του μετάλλου, παράγοντας το 16% του νικελίου υψηλής ποιότητας παγκοσμίως.

Το οικονομικό πλήγμα κατά της Κίνας θα μπορούσε να είναι ακόμη πιο έντονο σε σχέση με τα τρόφιμα. Η Ρωσία και η Ουκρανία παρέχουν το 30% των παγκόσμιων εξαγωγών σιταριού. Οι παγκόσμιες τιμές των εμπορευμάτων κινούνται στο υψηλότερο επίπεδο από το 2008, καθώς η κρίση στην Ουκρανία ενέτεινε τις ανησυχίες για την παγκόσμια προσφορά πρώτων υλών. Σιτάρι, καλαμπόκι και ηλίανθοι κινδυνεύουν στη Ρωσία και την Ουκρανία. Από εκεί και πέρα, ωστόσο, οι αυξανόμενες τιμές του φυσικού αερίου καθιστούν απαγορευτικό το κόστος παραγωγής αμμωνίας, ενώ οι εξαγωγές ποτάσας από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία (που μαζί αποτελούν το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής) βρίσκονται σε κίνδυνο. Και τα δύο είναι απαραίτητα συστατικά για τα λιπάσματα. Αυτό θα μπορούσε να διαταράξει τη γεωργία συνολικά, φέτος και του χρόνου.

Ως αποτέλεσμα, οι τιμές του κινεζικού σιταριού και καλαμποκιού βρίσκονται σε επίπεδα ρεκόρ. Η φετινή παραγωγή σιτηρών στην Κίνα, αντιμετωπίζει τεράστιες δυσκολίες λόγω των έντονων βροχοπτώσεων. Οι εισαγωγές σιταριού της Κίνας για την περίοδο 2021-2022 αναμένεται να αυξηθούν τουλάχιστον 50 τοις εκατό πάνω από τον μέσο όρο της προηγούμενης τριετίας σε 9,5 εκατομμύρια τόνους.

Παράλληλα η εξαπλούμενη αβεβαιότητα στην παγκόσμια οικονομία και το υπαρκτό ενδεχόμενο μιας νέας παγκόσμιας κρίσης με σημάδια στασιμοπληθωρισμού, αλλά και οι διαγραφόμενες γεωπολιτικές ανακατατάξεις σαφέστατα δημιουργούν μεγάλα εμπόδια στο κινέζικο σχεδιασμό του προέδρου Σι, μάλιστα την περίοδο που αναμένεται να εκλεγεί για Τρίτη φορά στο τιμόνι της ασιατικής υπερδύναμης.

Όλοι αυτοί η λόγοι, όμως, είναι ικανοί, για να αρχίσει η Κίνα να αμφισβητεί την προσέγγισή της με τη Μόσχα, και κυρίως να υποκύψει στις ρητορικές απειλές των ΗΠΑ; Νομίζω ότι όχι.

Η γεωπολιτική πραγματικότητα δημιουργεί περισσότερες περίπλοκες καταστάσεις, από αυτές που νομίζουν οι ΗΠΑ που δεν διευκολύνουν τους ελιγμούς αποσύνδεσης που δοκίμασε με κάποια απόγνωση η Ουάσιγκτον. Αντίθετα, είναι πιθανό η κίνηση της Ουάσιγκτον και οι κυρώσεις που επέβαλε, να τείνουν να ενισχύουν τη ρωσοκινεζική προσέγγιση.

Η αύξηση του οικονομικού κόστους μιας στρατηγικής συμμαχίας δεν σημαίνει πάντα ότι καθίσταται μη βιώσιμη. Γεωπολιτικά, το διακύβευμα είναι μεγάλο και η Κίνα φαίνεται αποφασισμένη να βρει στη Ρωσία του Πούτιν ένα κρίσιμο έρεισμα για να αμφισβητήσει τη παγκόσμια τάξη πραγμάτων υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.

Οι δηλώσεις του κινέζου υπουργού Εξωτερικών Γουάνγκ Γι, εν μέσω ρωσικών βομβαρδισμών, ότι η φιλία μεταξύ Ρωσίας και Κίνας είναι «αιώνια», με ευθείες βολές προς τις ΗΠΑ, είναι χαρακτηριστικές. Με απλά λόγια, ο Γουάνγκ είπε ότι όσο επισφαλής και προκλητική κι αν είναι η διεθνής κατάσταση, η Κίνα και η Ρωσία θα διατηρήσουν τη στρατηγική εστίασή τους και θα προωθήσουν σταθερά τον ολοκληρωμένο συντονισμό της στρατηγικής μιας εταιρικής σχέσης για μια νέα εποχή.

Εξακολουθούν να υπάρχουν ελάχιστα σημάδια ότι η Κίνα απομακρύνεται από τη Ρωσία. Οι αξιωματούχοι του Πεκίνου ισχυρίζονται συνεχώς ότι η Ρωσία είναι «ο σημαντικότερος στρατηγικός εταίρος της Κίνας». Η συμμαχία με τη Ρωσία είναι στρατηγικής σημασίας για την Κίνα, για να μπορέσει να περιορίσει την αμερικανική παρέμβαση στην περιοχή ΙνδοΕιρηνικού, ιδίως ενόψει των σχεδίων της να επανενσωματώσει την Ταϊβάν και να κυριαρχήσει στους εμπορικούς δρόμους στη Νότια Κινεζική Θάλασσα.

1 Ζ. Brzezinski, Η μεγάλη σκακιέρα, Εκδόσεις ΑΑ. Λιβάνη, 1998. Ειδικά στο Κεφάλαιο 4, με τίτλο «Η μαύρη τρύπα», περιγράφεται με απόλυτη σαφήνεια η πολιτική περικύκλωσης της Ρωσίας με την επέκταση του ΝΑΤΟ, αλλά κυρίως ο σημαντικότατος ρόλος της Ουκρανίας στην πλήρη αποκαθήλωση της Ρωσίας ως Μεγάλης Δύναμης.

2 Ζ. BrzezinskiΗ, μεγάλη σκακιέρα, Εκδόσεις ΑΑ. Λιβάνη, 1998,σ.201

3Ζ. Bτ2ezinskiΗ, μεγάλη σκακιέρα, Εκδόσεις ΑΑ. Λιβάνη, 1998,σ.202

4 Ζ. BrzezinskiΗ, μεγάλη σκακιέρα, Εκδόσεις ΑΑ. Λιβάνη, 1998,σ.203

5 Κ. Μελάς, Οι διεργασίες στην Κεντρική Ασία και οι στρατηγικές επιλογές ΗΠΑ- Κίνας, Εθνικές Επάλξεις, Τ. 138., Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2021

6 Κ. Μελάς, Η παγκοσμιοποίηση της Κίνας συνεχίζεται, Εθνικές Επάλξεις, Τ. 136, Απρίλιος – Ιούνιος 2021

7 Κ. Μελάς, Σφραγίδα εμπορικής κυριαρχίας από το Πεκίνο, Εφημερίδα Η Αυγή, 14.Απριλίου 2017.

Κώστας Μελάς

πηγή: www.kostasmelas.gr

 

Print Friendly, PDF & Email