Ώρα μηδέν (ξανά) για τα σκουπίδια στην Αττική

Η στασιμότητα της τελευταίας τετραετίας δημιουργεί πιεστικά διλήμματα.

Γλάροι πετούν πάνω από σωρό σκουπιδιών στον ΧΥΤΑ Φυλής.
Δεν υπάρχει πιο πονεμένη ιστορία δημόσιας πολιτικής στη σύγχρονη Ελλάδα από τη διαχείριση απορριμμάτων. Η κατάσταση στην Αττική, με 35% του πληθυσμού της χώρας σε 2,9% της επιφάνειάς της και με 40% της παραγωγής σκουπιδιών, είναι εμβληματική των αδιεξόδων δεκαετιών που έχει προκαλέσει η διαχρονική έλλειψη πολιτικής βούλησης, το σύνδρομο NIMBY (Not In My Back Yard), η διαστρέβλωση των επιστημονικών δεδομένων και τα γραφειοκρατικά και δικαστικά εμπόδια που αποτρέπουν αναγκαία έργα.

«Τελικά τι έχουμε πετύχει στη διαχείριση απορριμμάτων τα τελευταία 45 έτη; Να λειτουργούμε ακόμη ανεξέλεγκτες χωματερές, να μην ξέρουμε καν τι είναι η πρόληψη αποβλήτων, να είμαστε σχεδόν στο μηδέν στην κομποστοποίηση, να μην έχουμε δημιουργήσει ούτε τις βασικές υποδομές διαχείρισης». Αυτά έγραφε ο Φίλιππος Κυρκίτσος, πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης, τον Αύγουστο του 2019, λίγες μέρες πριν αναλάβει ως περιφερειάρχης Αττικής ο Γιώργος Πατούλης.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, εν όψει των αυτοδιοικητικών εκλογών, το inside story επιχείρησε μία αποτύπωση της κατάστασης στη μεγαλύτερη περιφέρεια της χώρας, η οποία παραμένει επικίνδυνα στάσιμη. Ο νέος Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) που προώθησε, με αρκετή καθυστέρηση, η απερχόμενη διοίκηση Πατούλη, δεν έχει ακόμα κυρωθεί.

Τον Σεπτέμβριο του 2022 το Περιφερειακό Συμβούλιο, με οριακή πλειοψηφία, γνωμοδότησε υπέρ της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΣΜΠΕ). Τον περασμένο Μάρτιο οι μελετητές έστειλαν στο υπουργείο Περιβάλλοντος την επικαιροποιημένη ΣΜΠΕ, λαμβάνοντας υπ’ όψη τη δημόσια διαβούλευση που είχε προηγηθεί. Έκτοτε εκκρεμεί η απόφαση κύρωσης από το υπουργείο, που θα ανοίξει τον δρόμο για την τελική ψήφο στο νέο Περιφερειακό Συμβούλιο, το οποίο θα προκύψει από τις εκλογές του Οκτωβρίου.

Καμία από τις νέες μονάδες επεξεργασίας που προβλέπει ο αναθεωρημένος ΠΕΣΔΑ δεν έχει ξεκινήσει να κατασκευάζεται, ενώ στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης και ειδικοί του κλάδου θεωρούν ότι τουλάχιστον οι πιο βραχυπρόθεσμοι στόχοι που θέτει – βάσει των αναθεωρημένων ευρωπαϊκών στόχων – έχουν ήδη χαθεί. Ιδιαίτερη ανησυχία εκφράζεται για την ανακύκλωση, με την Ελλάδα –συμπεριλαμβανομένης της Αττικής– να παραμένει πολύ χαμηλά στην ευρωπαϊκή κατάταξη και τον αρμόδιο εποπτικό φορέα (ΕΟΑΝ) να τελεί σχεδόν σε καθεστώς αναστολής λειτουργίας. Τέλος, η κομποστοποίηση στην περιφέρεια βρίσκεται ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο, παρά τις επενδύσεις των προηγούμενων ετών σε κάδους και ειδικά οχήματα – και παραμένει ερωτηματικό η ενεργειακή αξιοποίηση (μέσω καύσης).

Η ταφή στην κορυφή

Τις ελλείψεις αναγνώρισε η ίδια η περιφερειακή αρχή, σε ενημερωτικό σημείωμα που χρονολογείται από τον Ιούλιο του 2022, στο οποίο αναφέρεται στις «δυνάμεις της αδράνειας, που οδήγησαν την Αττική στη σημερινή αδιέξοδη κατάσταση να είναι πρωταθλητής στην ταφή αποβλήτων και ουραγός στην ανακύκλωση».

Ο υπό κύρωση ΠΕΣΔΑ αποτελεί την τρίτη ευρεία αναθεώρηση του αρχικού σχεδιασμού που είχε εγκριθεί το 2003 (η προηγούμενη ήταν αυτή που προώθησε η Ρένα Δούρου το 2016). Σύμφωνα με την αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης από τη νέα ΣΜΠΕ: «Το δίκτυο πράσινων σημείων είναι σε μηδαμινό στάδιο ανάπτυξης. […] Είναι πολύ χαμηλά τα ποσοστά ανάκτησης και αξιοποίησης δευτερογενών προϊόντων. Δεν κατασκευάστηκαν οι προβλεπόμενες υποδομές ΜΕΑ [Μονάδων Επεξεργασίας Απορριμμάτων], ΜΕΒΑ [Μονάδων Επεξεργασίας Βιοαποβλήτων] λόγω καθυστερήσεων στον σχεδιασμό και στην έλλειψη διαθέσιμων πόρων για δημόσιες επενδύσεις που παρατηρήθηκε την περίοδο της οικονομικής κρίσης».

Όπως αναφέρεται, «σήμερα το σύνολο σχεδόν» των σύμμεικτων αποβλήτων (1,7 εκατ. τόνοι) «οδηγείται σε ταφή στον ΧΥΤΑ Φυλής η λειτουργία του οποίου δεν έπαυσε όπως προβλεπόταν από το ισχύον ΠΕΣΔΑ». Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΔΣΝΑ (του Ενιαίου Διαβαθμιδικού Συνδέσμου Νομού Αττικής) που βρίσκονται στη διάθεση του inside story, το ποσοστό ταφής, επί του συνολικού όγκου Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ) 1,84 εκατομμυρίων τόνων το 2022, είναι 76% και της ανακύκλωσης και ανάκτησης κάθε μορφής είναι 24%. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανακύκλωσης της Περιφέρειας Αττικής, η διαλογή στην πηγή (ανακυκλώσιμα υλικά συν βιοαπόβλητα) το 2022 έφτασε το 14,3%.

Το αντίστοιχο ποσοστό το 2019 ήταν 10,1%. Ορισμένες αναλύσεις τοποθετούν το πραγματικό συνδυαστικό ποσοστό διαλογής στην πηγή ανακυκλώσιμων και βιοαποβλήτων κάτω από το 10%.

ΔΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ : ΕΞΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

Στη Φυλή κατασκευάζονται σήμερα νέα κύτταρα υγειονομικής ταφής χωρητικότητας 4.000.000 κυβικών μέτρων. Είναι η πολλοστή φορά που επεκτείνεται ο ΧΥΤΑ λόγω της αδυναμίας κατασκευής εγκαταστάσεων διαχείρισης σε άλλα μέρη της Αττικής που θα τον ανακούφιζαν. Η νέα αναθεώρηση προβλέπει ότι η λειτουργία του θα παύσει οριστικά το 2025. Κανείς δεν θεωρεί αυτό το χρονοδιάγραμμα ρεαλιστικό.

Περισσότερα από τα 2/3 των ΑΣΑ (Αστικών Στερεών Αποβλήτων) σύμφωνα με τον ΕΔΣΝΑ είναι οργανικά (42,3%) ή χαρτί/χαρτόνι (25,7%). Ο στόχος του ισχύοντος ΠΕΣΔΑ (της Δούρου) ήταν ως το 2020 το ποσοστό ταφής να έχει μειωθεί κάτω από το 30% και η ανακύκλωση και η επαναχρησιμοποίηση να φτάνει το 50%. Υπενθυμίζεται ότι βάσει της νέας ενωσιακής νομοθεσίας, η ταφή βρίσκεται στην τελευταία θέση στην ιεράρχηση των λύσεων για τη διαχείριση απορριμμάτων, με τα κράτη-μέλη να είναι υποχρεωμένα ως το 2035 να μειώσουν τα επίπεδα ταφής υπολειμμάτων κάτω από το 10% του συνολικού όγκου που παράγουν.

«Η Αττική όντως έχει μείνει πίσω», παραδέχεται ο Κωνσταντίνος Αραβώσης, καθηγητής Σχεδιασμού Διαχείρισης και Αξιολόγησης Τεχνολογικών και Περιβαλλοντικών Επενδύσεων και γ.γ. Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων στην πρώτη περίοδο διακυβέρνησης Μητσοτάκη. Χαρακτηρίζει την επόμενη τετραετία ως «την τελευταία ευκαιρία» για τη μεγαλύτερη περιφέρεια της χώρας, εκφράζοντας παράλληλα την αισιοδοξία ότι θα γίνουν επιτέλους τα αναγκαία βήματα.

«Με το πρόγραμμα των καφέ κάδων, θα δούμε αποτέλεσμα στα οργανικά απορρίμματα, που αποτελούν πάνω από το 40% του συνολικού όγκου», λέει. «Υπάρχει, επίσης, η πολιτική βούληση να προχωρήσει η ενεργειακή αξιοποίηση του υπολείμματος, ώστε να μειωθούν δραστικά τα μεγέθη που θάβονται». Ο νέος περιφερειάρχης, σε συνεργασία με την ισχυρή νέα κυβέρνηση, προσθέτει, «έχουν την προοπτική να προχωρήσουν με την κατασκευή των νέων μονάδων επεξεργασίας».

Υποδομές και στόχοι (στα χαρτιά)

Οι βασικοί στόχοι του νέου περιφερειακού σχεδιασμού, βάσει της ενωσιακής και της εθνικής νομοθεσίας, είναι: 55% ανακύκλωση ή ανάκτηση έως το 2025 και 60% έως το 2030· μείωση του επιπέδου ταφής κάτω του 10% έως το 2030, με μετατροπή του μεγαλύτερου μέρους των συμμείκτων σε απορριμματογενές καύσιμο (SRF)· και η αύξηση της ανακύκλωσης συσκευασιών στο 65% (κατά βάρος) ως το 2025 και στο 70% ως το 2030.

Σύμφωνα με το σχέδιο, το 2030 θα οδηγούνται σε μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων (ΜΕΑ) 836.858 τόνοι ετησίως, το 37,4% του οποίου θα είναι υπόλειμμα προς ταφή. Περίπου 496.000 τόνοι θα είναι τα βασικά ανακυκλώσιμα (χαρτί, γυαλί, πλαστικό, αλουμίνιο) και ακόμα 175.000 από άλλες κατηγορίες με διαλογή στην πηγή. Τα βιοαπόβλητα που θα συλλέγονται μέσω καφέ κάδου και πράσινων σημείων προς κομποστοποίηση ως το 2030 προβλέπεται να φτάσουν τους 420.352 τόνους. Τέλος, περίπου 154.000 τόνοι ετησίως θα είναι τα ανακυκλώσιμα από βιομηχανίες.

Ενεργειακή αξιοποίηση

Ο στόχος της δραστικής μείωσης της ταφής κάτω από το 10% του συνολικού όγκου των αστικών αποβλήτων (το 2035 για τη χώρα, το 2030 στην Αττική βάσει του υπό κύρωση ΠΕΣΔΑ) πάντως θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί χωρίς τη «θερμική επεξεργασία» των υπολειμμάτων της επεξεργασίας – με άλλα λόγια την καύση. Πρόκειται για ζήτημα που ιστορικά έχει προκαλέσει εντονότατες αντιδράσεις, συχνά βασισμένες σε επιστημονικές αναλύσεις αμφιβόλου εγκυρότητας.

Η ώρα της καύσης μοιάζει να πλησιάζει, παρά τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση του σχεδιασμού. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης εξήγγειλε την ενεργειακή αξιοποίηση των απορριμμάτων το 2019 και το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων προβλέπει τουλάχιστον 3-4 μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού μέσω της καύσης υπολειμμάτων. Στο ΠΕΣΔΑ Αττικής τονίζεται πως ο στόχος για την ταφή (κάτω του 10%) «δεν επιτυγχάνεται χωρίς δημιουργία μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης των υπολειμμάτων ΑΣΑ και τον εξευγενισμό τους για τον σκοπό αυτό, στις οποίες σύμφωνα με το αναθεωρημένο εθνικό σχέδιο (ΕΣΔΑ) θα υφίστανται επεξεργασία τα υπολείμματα και ενδεχομένως και τα παραγόμενα δευτερογενή καύσιμα».

Οι διαγωνισμοί –για πέντε ή έξι μονάδες, με δύο ενδεχομένως στην Αττική, σύμφωνα με πληροφορίες του inside story– θα προκηρυχθούν από την κεντρική διοίκηση. Το υπουργείο Περιβάλλοντος απηύθυνε πρόσκληση για προκαταρκτική διαβούλευση τον περασμένο Μάρτιο.

Ο Ανδρέας Βαρελάς, αντιδήμαρχος καθαριότητας στην Αθήνα επί ημερών Καμίνη και υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος στο Περιστέρι στο πλευρό του Ανδρέα Παχατουρίδη, προτείνει τις παλιές εγκαταστάσεις της Χαλυβουργικής στον Ασπρόπυργο για εργοστάσιο καύσης. «Θα μπορούσε να δίνει ρεύμα σε όλα τα νοικοκυριά στην Ελευσίνα και τον Ασπρόπυργο», λέει. «Η ενεργειακή αξιοποίηση πρέπει να περιοριστεί αυστηρά στις ποσότητες υπολειμμάτων/εναλλακτικών καυσίμων που προκύπτουν μετά τη διαλογή στην πηγή και να προκύπτει μέσα από διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες για οφέλη από τη δραστική μείωση της ταφής σε σχέση με τα εν λειτουργία ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ», λέει από την πλευρά του ο Γιώργος Ηλιόπουλος, πρόεδρος της ΕΕΔΣΑ (Ελληνικής Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων) και διευθυντής της εταιρείας μελετών ΕΠΤΑ, που εμπλέκεται στον ΠΕΣΔΑ.

O σχεδιασμός περιλαμβάνει πέντε μονάδες επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων. Στη Φυλή προβλέπεται να κατασκευαστεί το Πάρκο ΟΕΔΑ (Ολοκληρωμένης Εγκατάστασης Διαχείρισης Απορριμμάτων) Δυτικής Αττικής, το οποίο θα αντικαταστήσει κάποιες από τις υφιστάμενες υποδομές. Το νέο Πάρκο προβλέπεται να διαχειρίζεται 270.736 τόνους ετησίως το 2030, από 24 δήμους (τους πέντε της περιφερειακής ενότητας Δυτικής Αττικής, επτά του δυτικού τομέα Αθηνών και 12 του βόρειου τομέα). Για τον κεντρικό τομέα Αθηνών (οκτώ δήμοι) και για έξι δήμους του νότιου τομέα, προβλέπεται θεωρητικά το Κεντρικό Πάρκο Αττικής, δυναμικότητας 311.327 τόνων το 2030.

Πέραν αυτών, προβλέπεται να κατασκευαστεί μονάδα επεξεργασίας στο Σχιστό του Πειραιά (115.000 τόνοι ετησίως το 2030), μία στον νοτιοανατολικό τομέα (77.000 τόνοι ετησίως) και μία στον βορειοανατολικό, στο Γραμματικό (63.000 τόνοι ετησίως). Οι μονάδες θα ενταχθούν σε «Πάρκα Κυκλικής Οικονομίας» όπου θα γίνεται η ανακύκλωση και άλλες μορφές ανάκτησης και επαναχρησιμοποίησης.

Το συνολικό κόστος υλοποίησης των υποδομών και των συνοδευτικών δράσεων (ενημέρωσης, πρόληψης κ.ά.) που εντάσσονται στον νέο ΠΕΣΔΑ εκτιμάται στα 1,3 δισ. ευρώ, που θα προέλθουν από το Ταμείο Ανάκαμψης, το ΕΣΠΑ, εθνικούς πόρους και ιδιωτικές επενδύσεις.

Ο Γιώργος Πατούλης, στη συνεδρίαση για την έγκριση της ΣΜΠΕ από το Περιφερειακό Συμβούλιο, είπε ότι έχουν ζητηθεί μελέτες, τόσο για τον κεντρικό τομέα, όσο και για τον βορειοανατολικό και τον νοτιοανατολικό. Ωστόσο, σύμφωνα με πληροφορίες του inside story, ο ΕΔΣΝΑ δεν εξετάζει τη χωροθέτηση Πάρκου εντός των ορίων του Δήμου Αθηναίων και το πιο πιθανό ενδεχόμενο είναι τα σκουπίδια της Αθήνας να συνεχίσουν να στέλνονται στη Δυτική Αττική, είτε στη νέα μονάδα στη Φυλή είτε σε δεύτερη μονάδα που θα κατασκευαστεί (άγνωστο πού).

Μιλώντας στο inside story, ο γ.γ. του Δήμου Φυλής Αργύρης Αργυρόπουλος τονίζει ότι ο δήμος του «εξυπηρετεί εδώ και 60 χρόνια ολόκληρη την Αττική» και ότι «είναι καιρός και άλλοι δήμοι να σηκώσουν το βάρος που τους αναλογεί». Ο ΧΥΤΑ θα έπρεπε να κλείσει «χθες», όπως αναφέρει με έμφαση. «Τα περιθώρια έχουν στενέψει επικίνδυνα».

Ο Δήμος Φυλής, σύμφωνα με τον Αργυρόπουλο, θα επιδιώξει τη συνεννόηση, αλλά δεν προτίθεται να υποστηρίξει μονάδα που να υποδέχεται σκουπίδια πέρα από τους πέντε δήμους της περιφερειακής ενότητας Δυτικής Αττικής. Παράλληλα, μιλάει για την πρόθεση της δημοτικής αρχής να κατασκευάσει κέντρο μεταφορών (logistics) σε δημοτικό οικόπεδο 750 στρεμμάτων όμορο του ΧΥΤΑ. «Δεν πρέπει να μπουν ιδέες σε κάποιους για το πώς αλλιώς μπορεί να αξιοποιηθεί το οικόπεδο» λέει με νόημα, υπονοώντας ότι δεν θα διατεθεί για (μία ακόμα) επέκταση του ΧΥΤΑ.

Η συναίνεση της Φυλής στη συνεχιζόμενη λειτουργία του ΧΥΤΑ έχει εξασφαλιστεί όλα αυτά τα χρόνια χάρη στα ανταποδοτικά τέλη που εισπράττει από τους δήμους που εξυπηρετεί. Το ετήσιο ύψος τους έχει φτάσει τα 35 εκατομμύρια ευρώ, ενώ, σύμφωνα με τον γενικό γραμματέα του, ο Δήμος απασχολεί περίπου 1.000 άτομα στη διαχείριση απορριμμάτων.

Οι φόβοι για διαιώνιση της επιβάρυνσης της Φυλής επιτείνονται περαιτέρω από τις εξελίξεις – ή την απουσία τους – στα ανατολικά της περιφέρειας. Η μονάδα του νοτιοανατολικού τομέα, που έχει μείνει στην ιστορία για την «εξέγερση της Κερατέας» το 2010-11, ήταν προγραμματισμένο να χωροθετηθεί εντός του 2022. Η τοποθεσία της παραμένει άδηλη.

Στα βορειοανατολικά, ο δήμος Μαραθώνα, όπου έχει χωροθετηθεί το Πάρκο του Γραμματικού, έχει επιδοθεί σε αγώνα δεκαετιών κατά της κατασκευής οποιασδήποτε μονάδας επεξεργασίας απορριμμάτων εντός των ορίων του. Ο χώρος υγειονομικής ταφής, αρχικά απορριμμάτων και στη συνέχεια υπολειμμάτων, κυοφορείται από το 2003. Παρά τις πολλαπλές δικαστικές προσφυγές εναντίον του, μεταξύ των οποίων δύο –που απορρίφθηκαν– στο Συμβούλιο Επικρατείας, τελικά κατασκευάστηκε, αλλά δεν λειτούργησε ποτέ. Με δεδομένη την επίμονη εναντίωση της δημοτικής αρχής και του τοπικού πληθυσμού, λίγοι ελπίζουν ότι θα μπορέσει ποτέ να λειτουργήσει ΜΕΑ στο Γραμματικό.

Πρακτικά, μόνο η μονάδα στο Σχιστό, που θα υλοποιηθεί μέσω ΣΔΙΤ και θα εξυπηρετήσει τους πέντε δήμους του Πειραιά και τους οκτώ της Π.Ε. Νήσων, θεωρείται ότι θα προχωρήσει ομαλά, χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις.

Η αργή πρόοδος των καφέ κάδων

Ένας στόχος του νέου ΠΕΣΔΑ που έχει ήδη χαθεί αφορά στην υποχρεωτική χωριστή συλλογή βιολογικών αποβλήτων, η οποία θα ξεκινούσε να ισχύει από 31.12.2022. Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΔΣΝΑ από το τέλος του 2022, η Περιφέρεια είχε διανείμει 33.755 καφέ κάδους και 144 οχήματα συλλογής σε 58 δήμους. Πλέον ο αριθμός των κάδων έχει φτάσει τους 37.000, που εξυπηρετούνται από 176 οχήματα.

Επίσης, προβλέπεται να κατασκευαστούν 11-14 μονάδες διαλογής κομποστοποιήσιμων (οι περισσότερες διαδημοτικές). Με τη λειτουργία των μονάδων αυτών επεξεργασίας βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ), ο στόχος είναι η εκτροπή περίπου 130.000-150.000 τόνων βιοαποδομήσιμων ετησίως ως το 2030 (περίπου το 1/3 του συνολικού στόχου). Κατά την εκτίμηση ειδικών της αγοράς, τα έργα αυτά θα μπορέσουν να δημοπρατηθούν από τις αρχές του 2025 και να λειτουργήσουν, αν δεν υπάρξουν καθυστερήσεις και απρόοπτα, πριν το τέλος του 2026.

Η αξιοποίηση του καφέ κάδου, πάντως, προχωρά με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς.

Ως ποσοστό του συνολικού όγκου των ΑΣΑ, στοιχεία από το πρώτο εξάμηνο του 2023 που βρίσκονται στη διάθεση του inside story δείχνουν ότι μόνο σε τέσσερις από τους 66 δήμους της Αττικής ξεπερνά το 3,5% (Παλαιό Φάληρο, Μοσχάτο-Ταύρος, Άλιμος, Περιστέρι). Ορισμένοι δήμοι (Φιλοθέης-Ψυχικού, Διονύσου, Βριλησσίων) καταγράφουν σημαντικά πιο υψηλά ποσοστά διαλογής στην πηγή για τα βιοαπόβλητα, αλλά αυτό οφείλεται αποκλειστικά (ή σχεδόν αποκλειστικά) στο κλάδεμα του αστικού πρασίνου.

Ο ΠΕΣΔΑ προβλέπει ότι το ποσοστό εκτροπής των βιοαποβλήτων επί του συνολικού όγκου των ΑΣΑ θα φτάσει το 20% το 2030. Είναι ενδεικτικό ότι 23 δήμοι δεν έχουν τοποθετήσει πουθενά καφέ κάδους, παρ’ ότι τους έχουν παραλάβει. Αλλά και ο δήμος της Αθήνας έχει τοποθετήσει μόλις 650 κάδους, ενώ έχει στη διάθεσή του 1.500.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΔΣΝΑ, η διαλογή στην πηγή των βιοαποβλήτων ξεπέρασε τους 88.000 τόνους (ποσοστό 4,8% και υπερδιπλάσιο από τα μεγέθη του 2019). Ωστόσο σε πολύ μεγάλο ποσοστό (πάνω από 80%) πρόκειται για τα προϊόντα κλαδέματος, όχι για τα βιολογικά απόβλητα κουζίνας στους καφέ κάδους. Τα συνολικά μεγέθη, εξ άλλου, εξακολουθούν να υπολείπονται πολύ από τον στόχο του 2025 (385.000 τόνοι) και τους 420.000 τόνους του 2030 – που προβλέπεται να προέρχονται κατά 80% από τους καφέ κάδους.

«Λείπει ένα μεγάλο πρόγραμμα ευαισθητοποίησης για την κομποστοποίηση», λέει στο inside story ο αντιδήμαρχος καθαριότητας στην Αθήνα επί Καμίνη, Ανδρέας Βαρελάς, που εκτιμά ότι «θα είναι εξαιρετικά δύσκολο» να πειστούν κάποιοι δήμοι να φιλοξενήσουν ΜΕΒΑ που θα εξυπηρετούν και όμορους δήμους.

«Οι δήμοι να αξιοποιήσουν τη δυναμικότητα των υφιστάμενων μονάδων κομποστοποίησης και να οργανώσουν δρομολόγια διαλογής στην πηγή των αποβλήτων κουζίνας» δηλώνει στο inside story ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, Γιώργος Ηλιόπουλος. «Σε περίπτωση τεκμηριωμένης αδυναμίας λόγω έλλειψης προσωπικού θα πρέπει με ειδική νομοθετική ρύθμιση να επιτραπεί η άμεση πρόσληψη, με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, των αναγκαίων εργαζομένων, σε αμετάθετες θέσεις ειδικού σκοπού ή εναλλακτικά σύναψης ειδικής σύμβασης υπηρεσιών με ιδιωτικούς φορείς».

Επιπλέον κίνητρο

Σημαντικό κίνητρο για τον εξορθολογισμό της διαδικασίας αποκομιδής από τους δήμους δίνει και η θεσμοθέτηση του τέλους ταφής το 2021, που επέβαλλε κόστος 20 ευρώ ανά τόνο που στέλνεται για ταφή στη Φυλή πέρυσι, το οποίο έχει αυξηθεί στα 25 ευρώ από 1.1.2023. Το επιπλέον κόστος αποτελεί εφαρμογή Ευρωπαϊκής Οδηγίας και θα αυξάνεται σταδιακά κάθε χρόνο έως το 2027, οπότε και θα φτάσει τα 55 ευρώ τον τόνο.

Η απροθυμία αρκετών δημάρχων στην Αττική να προχωρήσουν με τη διαλογή στην πηγή για τα βιολογικά απόβλητα, συνεπώς, έχει μεγάλο οικονομικό κόστος για τους δήμους τους. Με το υφιστάμενο τέλος ταφής, ένας δήμος 50.000 κατοίκων, που παράγει περίπου 25.000 τόνους απορρίμματα, θα μπορούσε, αν έκανε εκτροπή του 1/5 (δηλαδή των μισών βιολογικών αποβλήτων), να εξοικονομήσει 250.000 ευρώ το χρόνο (για κάθε τόνο εκτροπής θα εξοικονομούσε τα 25 ευρώ του τέλους ταφής και θα εξασφάλιζε έκπτωση 25 ευρώ από τον ΕΔΣΝΑ). Το ποσό αυτό θα αυξάνεται όσο σκαρφαλώνει το τέλος ταφής.

Το χάος στην ανακύκλωση

Σε έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος από το 2022 σημειώνεται ότι η Ελλάδα ανήκει στην ομάδα των χωρών που κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους στόχους του 2025 για την ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων γενικότερα και ξεχωριστών ρευμάτων ειδικότερα. Η ανακύκλωση στην Αττική βρίσκεται κι αυτή πολύ κάτω από τα επίπεδα που θέτει ως στόχο η ενωσιακή νομοθεσία.

Σύμφωνα με τη ΣΜΠΕ του νέου ΠΕΣΔΑ, βάσει του πληθυσμού της Αττικής (3.828.434 μόνιμοι κάτοικοι) απαιτούνται τουλάχιστον 3.800 γωνιές ανακύκλωσης, ώστε κάθε πολίτης να έχει άμεση πρόσβαση στη διαλογή στην πηγή πολλαπλών ρευμάτων. Σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία του ΕΔΣΝΑ, έχουν διανεμηθεί στους δήμους 510 τέτοια συστήματα πολλαπλών ρευμάτων (υπόγειας-ημιυπόγειας αποθήκευσης, πολυκέντρα, κιόσκια κ.ά.). Πολλά από αυτά ωστόσο δεν έχουν ακόμα εγκατασταθεί – εν μέρει επειδή δεν υπήρξε η κατάλληλη προσυνεννόηση μεταξύ δήμων και περιφέρειας για τις αναγκαίες εργασίες που απαιτούνται.

Όσον αφορά το χαρτί –το δεύτερο μεγαλύτερο ρεύμα αποβλήτων μετά τα βιολογικά– υπάρχει το δίκτυο των κίτρινων κάδων που έχει διανείμει ο ΕΔΣΝΑ (έχουν πλέον φτάσει τους 4.727 ανά την περιφέρεια). Ο στόχος του νέου ΠΕΣΔΑ είναι να τοποθετηθεί ένας μεγάλος κίτρινος κάδος ανά 100 κατοίκους της περιφέρειας (38.280 συνολικά), καθώς και περίπου 18.000 μικροί κάδοι (των 50 λίτρων) σε σχολεία και δημόσιους φορείς.

«Ο ΕΔΣΝΑ έχει κάνει μια τεράστια προσπάθεια για την προώθηση της ανακύκλωσης με την απόκτηση υποδομών ανακύκλωσης μέσω χρηματοδότησης από το ΕΣΠΑ» λέει στο inside story ο Γιώργος Ζαχαρόπουλος, πρόεδρος των εργαζομένων του Συνδέσμου. «Οι υποδομές αυτές έχουν διανεμηθεί στους δήμους προκειμένου η ανακύκλωση να γίνει προτεραιότητα των δήμων αλλά και των κατοίκων της Αττικής. Σε αυτή την προσπάθεια θα πρέπει ο κάθε δήμος και κάτοικος της Αττικής να γίνει συμμέτοχος, μόνο έτσι θα επιτευχθούν οι στόχοι που τίθενται για την χώρα μας».

Το χάος που επικρατεί στον κλάδο γενικότερα, με τον αποδεκατισμό του αρμόδιου ελεγκτικού φορέα, του ΕΟΑΝ και τον σκληρό πόλεμο συμφερόντων που μαίνεται στο παρασκήνιο, δυσχεραίνει περαιτέρω μία ήδη δύσκολη κατάσταση. «Δεν έχουμε καθόλου στοιχεία για τα διαφορετικά ρεύματα ανακυκλώσιμων», τονίζει ο Ανδρέας Βαρελάς, σημειώνοντας ότι αυτό είναι μία από τις αρμοδιότητες του ΕΟΑΝ. Η ακραία υποστελέχωση του οργανισμού σημαίνει επίσης ότι δεν ασκείται η αναγκαία πίεση στους δήμους και στους φορείς ανακύκλωσης να αναβαθμίσουν τις υπηρεσίες και τις υποδομές διαλογής στην πηγή που παρέχουν στους πολίτες.