Ναζιστικά ιατρικά πειράματα στην Κρήτη. Μια άγνωστη σελίδα της κατοχής…

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΠΑΛΛΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ IFJ / SPJ

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤIΟΥ

Πάσα επιστήμη χωριζόμεvη αρετής πανουργία γέγονε.
(Πλάτωνας)

Στις 9 Δεκεμβρίου 1946 άρχισε η δίκη των ναζιστών γιατρών στη Νυρεμβέργη, η οποία έληξε στις 20/8/1947. Τα θέματα της δίκης ήταν ιατρικά πειράματα που έγιναν σε ανθρώπους χωρίς τη συγκατάθεση τους, το πρόγραμμα «ευθανασίας» και η μαζική στείρωση κρατουμένων. Με την περάτωση της διαδικασίας το διεθνές δικαστήριο διατύπωσε έναν κώδικα ηθικής για τα πειράματα σε ανθρώπους. Είναι ελάχιστα γνωστό ότι τέτοια πειράματα έγιναν και στην κατεχόμενη Ελλάδα και μάλιστα στην Κρήτη τον Σεπτέμβριο του 1941.

Κατά τη διάρκεια της βαλκανικής εκστρατείας (άνοιξη 1941) και στην πρώτη φάση του πολέμου με τη Σοβιετική Ένωση μεγάλος αριθμός Γερμανών στρατιωτών (5-6 εκατομμύρια) νόσησε από ηπατίτιδα.

Σε επιστολή του αρχιάτρου των SS Ernst Robert Grαwitz προς τον αρχηγό των SS Heinrich Himmler το 1943 αναφέρεται ότι σε πολλούς λόχους και για χρονικό διάστημα έως και 6 εβδομάδων σημαντικό ποσοστό (έως 60%) των ανδρών ήταν εκτός μάχης. Γι’ αυτό τον λόγο η έρευνα της ηπατίτιδας με στόχους τον προσδιορισμό του μικροβίου και την παραγωγή εμβολίου είχε προτεραιότητα.

Ήδη από την έναρξη του πόλεμου (1/9/1939) όλοι οι καθηγητές ιατρικής και διευθυντές κλινικών και εργαστηρίων έγιναν σύμβουλοι του υγειονομικού τού στρατού (Wehrmαcht). Επειδή για να γίνουν πειράματα με κρατούμενους των στρατοπέδων συγκέντρωσης ήταν απαραίτητη η έγκριση του Himmler, οι περισσότεροι γιατροί έστειλαν αιτήσεις στη Βέρμαχτ.

«Αιχμάλωτοι Πολέμου ως Αντικείμενο Επιστημονικών Εργασιών»

Στις 25 Αυγούστου 1941 ο υπουργός Επιστήμης, Αγωγής και Λαϊκής Εκπαίδευσης του Γ’ Ράιχ υπέγραψε διάταγμα με τίτλο «Αιχμάλωτοι Πολέμου ως Αντικείμενα Επιστημονικών Εργασιών», το οποίο επέτρεπε τη διεξαγωγή ιατρικών πειραμάτων σε αιχμαλώτους με την προϋπόθεση ότι οι αιτήσεις θα είχαν λεπτομερή αιτιολόγηση του αντικειμένου έρευνας. Το διάταγμα αυτό δεν δημοσιεύθηκε στηv Εφημερίδα της Κυβερνήσεως προφανώς επειδή συνιστούσε παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Ο Friedrich Meythaler (1898-1967), καθηγητής Παθολογίας στο Rostock και σύμβουλος της 12ης στρατιάς, εξέτασε 2500 ασθενείς από ηπατίτιδα στα Βαλκάνια, στην Ελλάδα και από την Αφρική.

Όπως συνάγεται από την αλληλογραφία Gutzeit-Meythaler που είναι κατατεθειμένη στο στρατιωτικό αρχείο (Militaerarchiv) του Πότσνταμ, το θέρος του 1941 διοργανώθηκε σύσκεψη στην Αθήνα με τον συντονιστή της έρευνας καθηγητή Kurt Gutzeit (1891-1957).

Τον Σεπτέμβριο του 1941 ο Meythaler επισκέφθηκε στρατόπεδο αιχμαλώτων στην Κρήτη. Εκεί διαπίστωσε ότι οι Άγγλοι είχαν περίπου την ίδια επίπτωση ίκτερου με τους Γερμανούς, ενώ από τους Έλληνες δεν νοσούσε κανείς.

Υπέθεσε ότι οι Έλληνες νοσούσαν στην παιδική ηλικία από ηπατίτιδα στηv ίδια συχνότητα με την οποία νοσούσαν από ιλαρά τα Γερμαvόπουλα κι έτσι αποκτούσαν ανοσία. Επέλεξε λοιπόν Άγγλους αιχμαλώτους και επεχείρησε να τους μολύvει αιματογεvώς στο προϊκτερικό στάδιο της νόσου (σύμφωνα με τις γνώσεις της εποχής). Τα αποτελέσματα δεν ήταν ικανοποιητικά. Τρεις άνδρες εμφάνισαν διόγκωση του ήπατος χωρίς ίκτερο.

Ο Meythaler δημοσίευσε έναν χρόνο αργότερα εκτενές άρθρο με τίτλο «Περί της παθοφυσιολογίας του ίκτερου» στο εβδομαδιαίο περιοδικό Κlinische Wochenschrift. Στο πρώτο μέρος πραγματευόταν τους παθογενετικούς μηχανισμούς και τα είδη του ίκτερου. Στο δεύτερο μέρος επικεντρωνόταν στη λοιμώδη ηπατίτιδα (Hepatitis epidemica ή infectiosa) και την εμπειρία του πολέμου. Με ασαφείς διατυπώσεις αναφέρεται στο δικό του πείραμα. Η λέξη «αιχμάλωτος» απουσιάζει παντελώς. Δεν υπάρχει ακριβής αριθμός των συμμετασχόντων στο πείραμα ατόμων (Versuchspersonen) ούτε αναφέρεται εάν συμμετείχαν οικειοθελώς. Ο συγγραφέας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η νόσος προκαλείτο από έναν άγνωστο ακόμα ιό, πράγμα το οποίο εξηγούσε και την ενδημική εμφάνιση κιρρώσεως του ήπατος σε παιδιά (στηv Αυστρία).

Ανάλογα πειράματα έγιναν σε πολλές άλλες πόλεις κατά τη διάρκεια του πολέμου σε κρατούμενους στρατοπέδων συγκεντρώσεως (Βιέννη, Βερολίνο, Κιέλο) και σε πειραματόζωα. Ο Hans Yoegt (1909-1974) διενήργησε πειράματα με ασθενείς ψυχιατρικής κλινικής στο Μηρέσλαου (το σημερινό Βρότσλαφ της Πολωνίας) και δημοσίευσε τα αποτελέσματα στο άλλο κορυφαίο εβδομαδιαίο περιοδικό κλινικής ιατρικής, το Ηuenchener Ηedizinische Wochenschrift, στις 28/1/1942. Στη δίκη των γιατρών στη Νυρεμβέργη ο Guizeit ως μάρτυρας υπεράσπισης κατέθεσε ότι οι στενοί συνεργάτες του έκαναν εικονικά πειράματα με ανθρώπους.

Τελικά η κύρια ευθύνη για τα (υποτίθεται) σχεδιασμένα αλλά μη υλοποιημένα πειράματα σε ανθρώπους βάρυνε τον Grawitz (συνωνυμία με τον παθολογοανατόμο που περιέγραψε πρώτος το διαυγοκυπαρικό καρκίνωμα του νεφρού) ο οποίος είχε αυτοκτονήσει στις αρχές του 1945.

Τόσο ο Gutzeit όσο και ο Meythaler πέρασαν χωρίς να υποστούν καμία σuνέπεια τη μεταπολεμική μπόρα και συνέχισαν απρόσκοπτα την καριέρα τους. Ο πρώτος διετέλεσε διευθυντής σανατορίων στη Δυτική Γερμανία. Ο Meythaler έγινε διευθυντής της Παθολογικής Κλινικής του Δημοτικού Νοσοκομείου της Νυρεμβέργης το 1947 όπου και παρέμεινε μέχρι τη συνταξιοδότηση του.

Είναι προφανές ότι οι αιχμάλωτοι πολέμου βρίσκονται σε μια κατάσταση καταναγκασμού που αποκλείει τη δυνατότητα εθελοντικής συμμετοχής σε πειράματα. Το επεισόδιο αυτό της Κατοχής δείχνει πού μπορεί να οδηγήσει μια ιατρική αφυδατωμένη από το ανθρωπιστικό της περιεχόμενο. Για να θυμηθούμε και τη ρήση του Πλάτωνα: «Πάσα επιστήμη χωριζόμεvη αρετής πανουργία γέγονε»

Σημεiωση: Το άρθρο αυτό βασίζεται σε προφορική ανακοίνωση του συγγραφέα (σε αγγλική γλώσσα) στο 1° Βαλκανικό Συνέδριο lστορiας της lατρικής (Θεσσαλονiκη, 1/12/2007). Στα ίδια πειράματα αναφέρθπκε ο Βρετανός καθπγητής Paul Wellding σε επιστημονική ημερiδα που οργάνωσε το Μεταπτυχιακό Τμήμα Σπουδών Βιοηθικής του Πανεπιστημίου Κρήτης στις 16/12/2007.

Πηγή: ΙΑTPΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, τχ. 49 (Ιαν-Μάρτιος 2008), σ. 76-78

Ο Ιωάννης Ευστρατίου εiναι Διευθυvτής Παθολογοανατομικού Εργαστηρίου Γ.Ν. Παπαγεωργίου Θεσσαλονίκης