Μετά τον Μπεργκόλιο τι; Προοδευτικός ή συντηρητικός Πάπας;

Με τον θάνατο του Πάπα Μπεργκόλιο, τα 140 μέλη του Κολλεγίου των Καρδιναλίων που θα είναι υπεύθυνα για την επιλογή του ποιος θα διαδεχθεί τον εκλιπόντα Φραγκίσκο, ήδη αρχίζουν να εξετάζουν τις πιθανές και πιο κατάλληλες υποψηφιότητες που θα έχουν το απαραίτητο κύρος για να καταλάβουν την Αγία Έδρα . Ιδίως θα κληθούν να αποφασίσουν εάν ο νέος Ποντίφικας θα κληθεί να συνεχίσει το νεωτερίζον και δημοφιλές έργο του Αργεντινού προκατόχου του ή θα επαναφέρει το Βατικανό στη σκληρή δογματική γραμμή του Βενέδικτου ή τη φανερά μεροληπτική πολιτικά και συντηρητική γραμμή του διαβόητου Ιωάννη Παύλου.

Η παρακαταθήκη του Πάπα Φραγκίσκου που δεν μπορεί να αγνοηθεί

Και τούτο γιατί ο Πάπας Φραγκίσκος, μολονότι δεν καινοτόμησε και δεν μετέβαλε το δόγμα, άλλαξε το υπόδειγμα τρόπου άσκησης της παποσύνης, το λεξιλόγιο και τον τρόπο παρέμβασης στα δημόσια και διεθνή πράγματα. Επέβαλε ένα πιο άμεσο και ανθρώπινο μοντέλο, ήταν ένας Ποντίφικας πιο προσιτός, ευαίσθητος στις καθημερινές κακουχίες των ταπεινών ανθρώπων και τολμούσε να παίρνει θέσεις υπέρ τους -είτε επρόκειτο για πολέμους και τη μετανάστευση, είτε για την οικονομική κρίση, τις διεθνείς σχέσεις (όπως η προσέγγιση με την Κίνα) και την κριτική στάση απέναντι στην παντοκρατορία των ΗΠΑ, είτε στις παρεμβάσεις του για την τεχνολογία και τις χρήσεις της, ιδίως στην αγορά, που δεν είχε ως επίκεντρό της τον άνθρωπο.

Η εικόνα του Βατικανού ως μεγάφωνου του μέσου πιστού και του απλού ανθρώπου και παρεμβατικής φωνής σε μεγάλα και παγκόσμια ζητήματα, έτσι όπως την προώθησε από το 2013 ο Μπεργκόλιο έχει αφήσει ένα ισχυρό αποτύπωμα, που δύσκολα -ακόμη και οι πιο συντηρητικοί κύκλοι στην Αγία Έδρα- θα ήθελε η ιεραρχία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας να αλλάξει προς το παρόν. Άλλωστε κι εάν υπάρξουν διαφωνίες ή δεν υπάρξουν ισορροπίες, το Βατικανό γνωρίζει, όπως έχει πράξει στο παρελθόν, να εκλέξει έναν οιωνεί «μεταβατικό» Πάπα -τρόπον τινά όπως έγινε με τον Ράτζινγκερ μετά τη σαρωτική περίοδο του Πάπα Βοϊτίλα- έως ότου αναδειχθεί μία νέα ηγετική και αναγνωρίσιμη προσωπικότητα, με κύρος τέτοιο που θα συνθέτει την αποδοχή και του κλήρου και της Εκκλησίας, αλλά και του παγκόσμιου ποιμνίου.

Εξάλλου, μετά την παραίτηση του 85χρονου Βενέδικτου XVI, η συζήτηση για το προφίλ του διαδόχου του Ράτσινγκερ είχε περιστραφεί στο θέμα της όλης εικόνας του όποιου επόμενου Πάπα (να είναι νεαρός,, πολύγλωσσος, ακάματος στις περιοδείες επί της Γης, υγιής, …). Κριτήρια που μέχρι έδωσαν θέμα σε σειρές όπως το Young Pope του Πάολο Σορεντίνο. Βέβαια, πλέον το ενδιαφέρον ορισμένων παρατηρητών έχει αρχίσει να συγκεντρώνεται και στα ζητήματα που έχουν κλονίσει και κυρίως διχάσει πιο δογματικά την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στα δώδεκα τούτα χρόνια της παποσύνης του Μπεργκόλιο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι ακόμη και οι πιο σκληροί επικριτές του, εντός και εκτός των εκκλησιαστικών ιεραρχιών, έχουν στην πραγματικότητα παραδεχτεί ότι το πολιτεύεσθαί του Μπεργκόλιο, οι προσδοκίες και η δεν μπορεί εύκολα να αρχειοθετηθεί με μια άμεση και οριστική επιστροφή στην προ αυτού εποχή.

Ποιοι μπορεί να είναι οι υποψήφιοι;

Μεταξύ των υποψηφίων που θεωρούνται παπικοί, δηλαδή ικανοί να λάβουν πλειοψηφία δύο τρίτων «κατ’ εκλογήν» (per scrutinium) σύμφωνα με τους κανόνες του «Universi Dominici Gregis», υπάρχουν φυσικά κι εκείνοι που έχουν ένα προφίλ πιο παρόμοιο με αυτό του Μπεργκόλιο, αλλά και πιο συντηρητικά στοιχεία, που διαφωνούσαν κατά καιρούς με την πιο «λαϊκή» ποιμαντορική μέθοδο του Αργεντινού Ποντίφικα. Γενικά όμως, οι εκτιμήσεις φέρουν τους καρδινάλιους να επιθυμούν να ξαναφέρουν στην Αγία Έδρα ένα πρόσωπο από την Ευρώπη (καίτοι η Αργεντινή στην ουσία είναι καθ’ ομολογίαν το πιο ευρωπαϊκό κράτος της Λατινικής Αμερικής).

Πάντως θρυλείται ήδη πως μία λίστα με πιθανούς υποψηφίους έχει αρχίσει να μορφοποιείται τις τελευταίες τούτες μέρες, ιδίως μετά την τροπή που είχε λάβει κι η κατάσταση της υγείας του Πάπα και περιλαμβάνει έως και δεκαπέντε ονόματα. Από το ίδιο το στενό κονκλάβιο της Κουρίας υπάρχουν έξι: ο Πιέτρο Παρολίν (70 ετών), υπουργός Εξωτερικών, ο οποίος και θα προεδρεύσει του κονκλάβιου. Ακολουθούν οι Κλάουντιο Γκουτζερότι (69 ετών), επικεφαλής του Συμβουλίου των Ανατολικών Εκκλησιών, ο Ρόμπερτ Φράνσις Πρεβόστ (69 ετών), πρόεδρος του Συμβουλίου των Επισκόπων, ο Φιλιππινέζος Λουΐς Αντόνιο Γκόκιμ Τάγκλε (67 ετών), του Συμβουλίου Ευαγγελισμού, ο Σαλεσιανός Άνχελ Φερνάντες Αρτίμε (64 ετών), επικεφαλής για τα Ινστιτούτα και τις οργανώσεις της διακονίας και του αποστολικού έργου, ο Φερνάντο Φιλόνι (78 ετών), Μέγας Μάγιστρος του Ιππικού Τάγματος του Παναγίου Τάφου της Ιερουσαλήμ. Μεταξύ των Ιταλών είναι επίσης ο ιδιάιτερα δημοφιλής και προοδευτικός Ματέο Μαρία Τζούπι (69 ετών), πρόεδρος της Ιταλικής Επισκοπικής Διάσκεψης και αρχιεπίσκοπος της Μπολόνια, και ο Πιερμπατίστα Πιτσαμπάλα (59 ετών), Φραγκισκανός, πατριάρχης Ιεροσολύμων των Λατίνων. Μεταξύ των Σαλεσιανών, εκτός από τον Αρτίμε, είναι και ο Κριστόμπαλ Λόπες Ρομέρο (72 ετών), αρχιεπίσκοπος του Ραμπάτ. Οι παραδοσιακοί, από την άλλη πλευρά, έχουν δύο υποψηφίους: τον Πέτερ Έρντο (Péter Erdő )(72 ετών), Αρχιεπίσκοπο Esztergom-Βουδαπέστης και τον υπερσυντηρητικό Βίλεμ Γιακόμπους (71 ετών), Αρχιεπίσκοπο της Ουτρέχτης. Τη λίστα με τους επιλέξιμους Ευρωπαίους κλείνει ο Καρμελίτης Άντερς Αρμπορέλιους (75 ετών), επίσκοπος Στοκχόλμης. Οι Αμερικανοί που συμμετέχουν, εκτός από τον Πρεβόστ, είναι ο Τίμοθι Μάικλ Ντόλαν (75 ετών), αρχιεπίσκοπος της Νέας Υόρκης και ο Μπλάς Τζόζεφ Κάπιτς (75 ετών), αρχιεπίσκοπος του Σικάγου. Τέλος, υπάρχει ο Καπουτσίνος Φριντολίν Αμπόνγκο Μπεσούνγκου (65 ετών), Αρχιεπίσκοπος Κινσάσα. Χωρίς βέβαια να αποκλείονται και άλλοι καρδινάλιοι(από τη Γαλλία ο αρχιεπίσκοπος Μασσαλίας Ζαν-Μαρκ Αρτίμ, τη Μάλτα ο Μάριο Γκρεκ, αλλά όχι με την ένταση των προηγουμένων). Ή πάλι ο Αφρικανός Γουΐλτον Γκρέγκορι, που μάλλον είναι απίθανο να εκλεγεί καθώς μοιάζει πρόωρο ακόμη (και με βάση τις γεωπολιτικές συνθήκες που θα μετρήσουν) να εκλεγεί μαύρος Πάπας, από τα μέρη όπου φθάνουν οι μετανάστες -στόχοι των ακροδεξιών στην Ευρώπη και του Τραμπ.

Από αυτή τη λίστα, η οποία ωριμάζει τις εβδομάδες πριν από το κονκλάβιο, προκύπτει ένα ενδιαφέρον στοιχείο: οι Ιταλοί που θεωρούνται «papabili» είναι το ένα τρίτο από τους υποψηφίους, πέντε στους δεκαπέντε. Αλλά και η γενική ποσοτική σύσταση του καταλόγου αυτού, εάν ευσταθεί, δικαιολογεί την εικασία πως η τάση μετά τον Φραγκίσκο μοιάζει να είναι η επαναφορά του κέντρου βάρους της Εκκλησίας στην καρδιά της Ευρώπης. Η Ασία εξακολουθεί να αδυνατεί να παράγει ισχυρούς υποψηφίους, με εξαίρεση τον Τάγκλε, ο οποίος εκπροσωπεί τώρα το κόμμα της Ρωμαϊκής Κουρίας. Οι παραδοσιακοί βασίζονται σε δύο Ευρωπαίους καρδινάλιους γνωστούς για την εμμονή στην ορθοδοξία του δόγματος. Ενώ από τη μεριά των ΗΠΑ οι τάσεις , ιδίως υπέρ (Ντόλαν) και κατά (Κούπιτς) της πολιτικής του Ντόναλντ Τραμπ θα μπορούσε να χωρίσει σε δύο στρατόπεδα τους Αμερικανούς καρδινάλιους και να αδυνατίσει τις πιθανότητες των δύο υποψηφίων από τη Νέα Ήπειρο για τον θρόνο στον Άγιο Πέτρο.

Υπάρχουν επικρατέστεροι κι αουτσάιντερ;

Ίσως ένας primum inter pares στην κούρσα της διαδοχής να είναι ο Παρολίν, παρά τα 70 χρόνια του. Γνωστός για τις διπλωματικές του ικανότητες και τις βαθιές γνώσεις του για τις υποθέσεις του Βατικανού και προτάσσοντας την ποιμαντική έναντι της ιδεολογικής ως της κύριας παραμέτρου για την προσέγγιση στα μέγιστα ηθικά ζητήματα της εποχής μας, ο Βενετός καρδινάλιος θεωρεί τον διάλογο ως κρίσιμο στοιχείο για τη διεθνή σταθερότητα και θεμελιώδες χαρακτηριστικό στο χάος των σημερινών γεωπολιτικών κρίσεων. Ο Παρολίν βελτίωσε τις σχέσεις μεταξύ του Βατικανού και της Κίνας μετά την υπογραφή της Προσωρινής Συμφωνίας της 22ας Σεπτεμβρίου 2018, ένα ιστορικό έγγραφο, για τον αμφιλεγόμενο διορισμό Κινέζων επισκόπων. Πριν από τη συμφωνία, μάλιστα, η Εκκλησία στην ασιατική χώρα ήταν μοιρασμένη μεταξύ της «επίσημης», που ελέγχεται από την κομμουνιστική κυβέρνηση, και τη «λαθραία», που παραμένει πιστή στην πολιτική της Ρώμης, αλλά δε νομιμοποιείται από το ασιατικό κράτος.

Ένας άλλος υποψήφιος, που όμως θεωρείται «αουτσάιντερ» (βέβαια έτσι ήταν και ο Μπεργκόλιο το 2013) είναι ο Γουΐλτον Γκρέγκορι, ο πρώτος Αφροαμερικανός καρδινάλιος στην ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας, γνωστός για την προσήλωσή του σε θέματα που έχουν να κάνουν με τον φυλετικό διαχωρισμό και μισαλλοδοξία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ήταν ένα βασικό πρόσωπο στην ανάκαμψη της Αμερικανικής Εκκλησίας απέναντι στο πρόβλημα της σεξουαλικής κακοποίησης, το οποίο είχε αποσιωπηθεί για δεκαετίες, προωθώντας τη συμμετοχή των λαϊκών και απαιτώντας διαφάνεια μέσω της δημοσίευσης καταλόγων των εμπλεκόμενων ιερέων.

Η βασική διαφορά του με τον Πάπα Φραγκίσκο είναι ο ρόλος τους στην πολιτική. Ενώ ο Άγιος Πατέρας ήταν προσεκτικός σχετικά με την άμεση επέμβαση σε τέτοια θέματα, ο Γκρέγκορι έχει σαφείς θέσεις, όπως αποδεικνύεται από την ανοιχτή κριτική του στον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, που είχε χρησιμοποιήσει τον Καθολικισμό για πολιτικούς σκοπούς μετά τις διαμαρτυρίες για τον θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ το 2020.

Μια άλλη εξέχουσα προσωπικότητα είναι ο καρδινάλιος Τζούπι, πρόεδρος της Ιταλικής Επισκοπικής Διάσκεψης (CEI). Αρχιεπίσκοπος της Μπολόνια και κοντά στη δημοφιλή Κοινότητα Σαντ’ Ετζίντιο, ήταν στενός συνεργάτης του εκλπόντος Πάπα. Θεωρείται προοδευτικός, αφοσιωμένος στην ειρήνη και τη δικαιοσύνη για τους μετανάστες, ο Τζούπι υποστηρίζει το άνοιγμα της Εκκλησίας προς την κοινότητα LGBTQIA+ και τους διαζευγμένους και ξαναπαντρεμένους, συμφωνώντας με τα αντίστοιχα ανοίγματα που επιχειρούσε ο Φραγκίσκος, εξοργίζοντας τα συντηρητικά στοιχεία στο κονκλάβιο.

Στον αντίποδα στέκει ο Ολλανδός Καρδινάλιος Άικ. Συντηρητικός, υπέρμαχος της παράδοσης κι οπαδός του Γιόζεφ Ράτζινγκερ, προκατόχου του Μπεργκόλιο, είναι ένθερμος υποστηρικτής του καθολικού δόγματος για τη σεξουαλική ηθική, το γάμο και την οικογενειακή ζωή. Αντιτίθεται στην αντισύλληψη και στους γάμους ή σύμφωνα συμβίωσης ομοφυλοφίλων. Ένα άλλο θέμα που δεν πρέπει να συζητηθεί για να διατηρηθεί ο αληθινός Χριστιανισμός, σύμφωνα με τον Αρχιεπίσκοπο της Ουτρέχτης, είναι η ευθανασία. Στην Ολλανδία, το ζήτημα είναι νόμιμο από το 2002 και ο Άικ ήταν πάντα εναντίον του, πιέζοντας για μεγαλύτερη προώθηση της παρηγορητικής φροντίδας με σεβασμό στην ιερότητα της ζωής.

Ποια θέματα θα καθορίσουν την εκλογή;

Ήδη, πριν από την εκλογή το κονκλάβιο έχει προτάξει τις έξι παραμέτρους-θέματα, που πάνω σ’ αυτές θα μετρηθούν οι απόψεις των υποψηφίων: η χειροτονία γυναικών, η ευλογία στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια, η προαιρετική ιερατική αγαμία, ο περιορισμός της Λειτουργίας στα λατινικά, η προσωρινή συμφωνία με την Κίνα για τον διορισμό επισκόπων, που έχει ήδη ανανεωθεί πολλές φορές, και η ανάδειξη μίας συνοδικής Εκκλησίας. Ζητήματα πολύ σοβαρά, που αγγίζουν τον πυρήνα της αντιπαράθεσης ανάμεσα στους προοδευτικούς κι οπισθοδρομικούς κύκλους του Βατικανού κι αναπόφευκτα θα καθορίσουν την εικόνα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στο μέλλον, ιδίως όταν δεν υπάρχει στην κεφαλή της μία προσωπικότητα αποφασιστική σαν τον εκλιπόντα Φραγκίσκο.

Μάχη συντηρητικών με προοδευτικούς;

Ακόμη είναι πρόωρο να προκαταβάλει κανείς τι μπορεί να πρυτανεύσει στις προτεραιότητες, ασφαλώς «πολιτικο-θεολογικές» (και για πολλούς οικονομικές με την ευρύτερη έννοια), των ταγών του Ρωμαιοκαθολικού δόγματος. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τις σκοπιμότητες που θα παίξουν κυρίαρχο ρόλο για το ποιός θα εκλεγεί επόμενος διαμεσολαβητής μεταξύ του Θεού και των Καθολικών Χριστιανών.

Βέβαια, ακόμη κι εάν ο ανοθρώσκων λευκός καπνός από τις καμινάδες της κλειστής αίθουσας ανακοίνωνε έναν μετριοπαθή Ποντίφικα, όπως ο Παρολίν, ο Γκρέγκορι ή ο Τζούπι, δύσκολα θα μπορούσε ο νέος εκλεκτός να αναδείξει ένα ριζοσπαστικό για την παπική παράδοση προφίλ όπως εκείνο του Μπεργκόλιο. Ή να έχει τις συνήθειες που συχνά εκνεύριζαν τους τυπολάτρες ή τους ελιτίστες (και τρυφηλούς θα πρόσθετα) καρδιναλίους. Προφανώς ο νέος Πάπας δεν θα προτιμήσει τα αθλητικά ή τα ορθοπεδικά αντί για τα κόκκινα παπούτσια ή να κουβαλά μόνος του την τσάντα του. Ή να μη χρησιμοποιεί το ειδικό «Papamobile» ή τη θωρακισμένη Μερτσέντες του προκατόχου του Ράτζινγκερ και να πληρώνει μόνος του το δωμάτιο στο ξενοδοχείο, όποτε διέμενε στη Ρώμη.

Ο Μπεργκόλιο γνώριζε πώς να παραμείνει μέσα στο πνεύμα των καιρών και να κερδίζει συμπάθειες: στηλίτευσε το οικονομικό κατεστημένο και τις ελίτ στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, με κίνδυνο να χαρακτηρισθεί «λαϊκιστής», καταδίκασε τους βομβαρδισμούς στη Συρία, πήρε το μέρος των μεταναστών και τήρησε μετρημένη στάση έως τα στερνά του στη γενοκτονία στη Γάζα, τη σύρραξη στην Ουκρανία, αλλά τάχθηκε ενάντια στον επανεξοπλισμό. Ο νέος Πάπας πρέπει να αντιμετωπίσει σήμερα εκείνη τη νοοτροπία που εκπροσωπεί ο Τραμπ κι ο συντοπίτης Αργεντινός Χαβιέρ Μιλέι και που τόσο μισούσε ο Μπεργκόλιο: την αλαζονεία, τη βίαια και μισαλλόδοξη γλώσσα, τη νεο-ιμπεριαλιστική νοοτροπία. Κι εκεί θα πρέπει είτε να επιδείξει αποφασιστική πυγμή και να προβάλει αντίσταση στην εξαχρείωση που προωθεί η ακροδεξιά ή να υποκύψει και να συνεργασθεί μαζί της, προτάσσοντας τα συμφέροντα και τις σκοπιμότητες της Εκκλησίας.

Και μέσα στο κονκλάβιο, όσο κι εάν θεωρείται πως η πλειονότητα των καρδιναλίων που το συνθέτουν ήσαν κοντά στο κήρυγμα του Φραγκίσκου, υπάρχουν πολλοί νοσταλγοί του Ράτζινγκερ. Που ευχαρίστως θα ήθελαν οι ισορροπίες να επιστρέψουν στις 28 Φεβρουαρίου 2013, να διαγράψουν εκείνη την «αποφράδα», καθώς ακόμη πιστεύουν πως η παραίτηση του Γερμανού Ποντίφικα ήταν «τεράστια καταστροφή». Όλοι εκείνοι που δεν πρόφτασαν να χαρούν τα οφίκιά τους, μόλις οκτώ χρόνια και που είδαν μετά την παραίτηση να ανοίγεται, φρίξον ήλιε, μία ατυπική περίοδος, εάν όχι μίας βαθιάς μεταρρύθμισης, τουλάχιστον μίας αλλαγής τρόπων και νοοτροπίας απέναντι στο ποίμνιο, τα δογματικά και στενότερα εκκλησιαστικά ζητήματα και τη στάση της Εκκλησίας και τις θέσεις σε σχέση με τις διεθνείς εξελίξεις.

Προοδευτικός ή συντηρητικός, ο νέος Πάπας αναπόφευκτα θα έχει να αναμετρηθεί με το έργο, την κληρονομιά και την προσωπικότητα του προκατόχου του, αλλά και ταυτόχρονα πρέπει να έχει στον νου του τις προτεραιότητες, δογματικές και διοικητικές της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και του πρωταγωνιστικού ρόλου που αυτή θέλει πάντα να διαδραματίζει στις εθνικές κοινωνίες και σε διεθνές επίπεδο. Εάν υπάρχει κάποιος υποψήφιος που συγκεντρώνει τούτα τα κριτήρια, ίσως μόνον το Άγιο Πνεύμα, που σύμφωνα με την παράδοση εμπνέει τις ψυχές και το μυαλό των καρδιναλίων τις μέρες της εκλογής, είναι το μόνο που μέχρι την επιτυχή ψηφοφορία το γνωρίζει.