ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ…

Επιμέλεια: Πάλλας Βαγγέλης Δημοσιογράφος – Ερευνητής – Αναλυτής IFJ/SPJ

Από την Γαλλική επανάσταση και μετά όλα τα κείμενα που έχουν γραφεί, αναφέρονται στην ελευθερία, στους απελευθερωτικούς αγώνες, στην ισότητα, αλλά και στους κοινωνικούς αγώνες. Μια επιλογή από κείμενα θα σας βοηθήσουν να αντικρίσετε την ιστορική αναδρομή της ανεξαρτησίας και των αγώνων για ελευθερία και ισότητα.

ΕΝΑΣ ΛΑΟΣ ΣΚΛΑΒΩΝΕΤΑΙ ΜΟΝΟΣ TOY
Ένας λαός σκλαβώνεται μόνος του, κόβει τον ίδιο του το λαιμό όταν, έχοντας επιλέξει ανάμεσα στο να είναι υποτελής και στο να είναι ελεύθερος, εγκαταλείπει τις ελευθερίες και μπαίνει στο ζυγό, συναινώντας στην ίδια του τη δυστυχία, ή μάλλον, προφανώς, καλωσορίζοντάς την. Εάν κοστίζει κάτι στους ανθρώπους η ανάκτηση της ελευθερίας τους, δεν θα τονίσω την ανάγκη δράσης προς αυτή την κατεύθυνση, αν και δεν υπάρχει τίποτα που ένα ανθρώπινο ον θα μπορούσε να αγαπήσει περισσότερο από την αποκατάσταση του δικού του φυσικού δικαιώματος, να μεταμορφωθεί ο ίδιος από ένα κτήνος με κυρτή πλάτη σε άνθρωπο για να το πούμε έτσι.
Δεν απαιτώ απ’ αυτόν τέτοια τόλμη· αφήστε τον να προτιμά την αμφίβολη ασφάλεια της άθλιας ζωής όπως την επιθυμεί. Τι γίνεται τότε; Εάν προκειμένου να έχει την ελευθερία δεν χρειάζεται τίποτε περισσότερο από το να την επιθυμεί, εάν μόνο μια απλή πράξη της θέλησης είναι αναγκαία, υπάρχει κανένα έθνος στον κόσμο που να θεωρεί πως μια απλή επιθυμία έχει τόσο υψηλό τίμημα προκειμένου να ανακτήσει δικαιώματα, τα οποία οφείλει να είναι έτοιμο να αποκαταστήσει με κόστος το ίδιο του το αίμα, δικαιώματα τέτοια που η απώλειά τους υποβιβάζει όλους τους τίμιους ανθρώπους σε σημείο να νιώθουν τη ζωή αφόρητη και τον ίδιο το θάνατο σαν σωτηρία;
Όλοι γνωρίζουν ότι η φωτιά που ξεκινά από ένα μικρό σπινθήρα θα μεγαλώσει και θα γίνει φλόγα όσο βρίσκει ξύλο να κάψει· όμως χωρίς να σβηστεί με νερό, αλλά απλώς μη βρίσκοντας άλλο καύσιμο να τροφοδοτηθεί, ξοδεύεται μονάχη της, ξεθυμαίνει, και δεν είναι πια φλόγα. Παρομοίως, όσο περισσότερο οι τύραννοι διαρπάζουν, τόσο περισσότερο λαχταρούν, αφανίζουν και καταστρέφουν όσο περισσότερο κάποιος υποχωρεί απέναντι τους και τους υπακούει, τόσο περισσότερο αυτοί γίνονται ισχυρότεροι και τρομερότεροι, έτοιμοι να αφανίσουν και να καταστρέψουν. Αλλά αν ούτε ένα πράγμα δεν υποχωρεί απέναντι τους, αν, χωρίς καμιά βία, απλώς κανείς δεν υπακούει, απογυμνώνονται και εκμηδενίζονται, ακριβώς όπως όταν η ρίζα δεν παίρνει τροφή, το κλαδί μαραίνεται και πεθαίνει.
Για να καρπωθούν το καλό που επιθυμούν, οι τολμηροί δεν φοβούνται τον κίνδυνο· οι έξυπνοι δεν αρνούνται να υποφέρουν τα βάσανα. Είναι οι χαζοί και οι δειλοί που ούτε είναι σε θέση να υπομείνουν τις ταλαιπωρίες, ούτε να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους· σταματούν απλώς στη λαχτάρα γι’ αυτά και χάνουν μέσω της ατολμίας τη γενναιότητα που ξεπηδά από την προσπάθεια διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους, αν και η επιθυμία να τα απολαύσουν παραμένει ακόμα ως μέρος της φύσης τους.
[…] Φτωχοί, εξαθλιωμένοι και χαζοί άνθρωποι, έθνη αποφασισμένα για την ίδια σας την δυστυχία και τυφλά στο δικό σας καλό! Αφήνεστε να στερήστε μπροστά στα ίδια σας τα μάτια, το καλύτερο μέρος των εσόδων σας· τα χωράφια σας λεηλατούνται, τα σπίτια σας ληστεύονται, τα οικογενειακά σας κειμήλια αφαιρούνται. Ζείτε με έναν τέτοιο τρόπο, ώστε να μην μπορείτε να θεωρήσετε ούτε ένα πράγμα δικό σας.
[…] Δεν σας ζητώ να θέσετε τις χείρες πάνω στον τύραννο για να τον ανατρέψετε, αλλά απλώς να μην τον στηρίζετε πλέον· τότε θα τον παρατηρήσετε σαν έναν μεγάλο Κολοσσό του οποίου αποσπάστηκε το βάθρο, να πέφτει από το ίδιο του το βάρος και να σπάει σε κομμάτια!
ΕΤΙΕΝ ΝΤΕ ΛΑ ΜΠΟΕΣΙ (1530-1563)

ΕΘΝIΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ
Μέσα στη σκληρότατη και απάνθρωπη σκλαβιά, την πείνα, την αρρώστια και την εξαθλίωση, όπου έριξαν τον ελληνικό λαό οι βάρβαροι καταχτητές του, υπάρχει κ’ ένας ακόμα εχθρός, ίσως ο πιο επικίνδυνος απ’ όλους. Ο εχθρός αυτός είναι κείνος, που καλλιεργεί τη μοιρολατρία και την ψυχική νάρκωση, όπου έχουνε συμφέρον να μας ρίξουν οι καταχτητές μας και οι κάθε λογής σύμμαχοι τους, φανεροί και κρυφοί. Η μια μορφή της μοιρολατρίας είναι κείνη, που ψιθυρίζει στον καθένα μας πως είμαστε πολύ μικροί και αδύνατοι για ν’ αντισταθούμε στην κολοσσιαία υπεροχή της δύναμης, που έχουν απέναντι μας οι εχθροί οπλισμένοι με φοβερά όπλα, οργανωμένοι, σκληροί και ανελέητοι. Ό,τι έγινε λοιπόν, έγινε. Νικηθήκαμε, χάσαμε τα πάντα.
Ας υποταχθούμε στη μοίρα μας και ας κοιτάζει ο καθένας να βολέψει τον εαυτούλη του, καταφέρνοντάς τα όπως μπορεί, πιάνοντας σχέσεις, λυγίζοντας τη ράχη του μπροστά στον καταχτητή, προσφέροντάς του υπηρεσίες διάφορες, δίνοντας ακόμα και τη γυναίκα ή την κόρη του ή την αδελφή του στα λάγνα χάδια της ακολασίας, ή κλείνοντας τα μάτια του απέναντι στην αγοραπωλησία της σάρκας. Άλλοι προχωρούν ακόμα πιο πέρα. Έρχονται σε θετική συναλλαγή με τον εχθρό, υποβοηθούνε να ρουφάει το αίμα των αδελφών τους, ρουφώντας και οι ίδιοι, κάνοντας μεσιτείες, μαύρη αγορά και χορταίνοντας από τις σάρκες των πεινασμένων παιδιών, που πεθαίνουν μέσα στους δρόμους, συσσωρεύοντας άνομα κέρδη από τη δυστυχία των συμπατριωτών τους. Το παράδειγμα σ’ αυτή την αισχρότατη προδοσία το δίνουν οι προδότες κυβερνήτες και οι ληστοσυμμορίες, που τους περιτριγυρίζουν, οι μεγαλόσχημοι μαυραγορίτες και σπεκουλάντηδες, που ευωχούνται πάνω στο πτώμα της Ελλάδας.
.[…] Η έννοια της λευτεριάς είναι μία και ενιαία. Και μόνο ένας λαός, που αγωνίζεται για να βγάλει από πάνω του τον ξένο καταχτητή, μόνο αυτός μπορεί να καταχτήσει και την εσωτερική του λευτεριά. Αλλιώς πρόκειται ν’ αλλάξει μόνο αφέντη.
[…] Σήμερα, που συνειδητοποιούνται όλα τα στρώματα του λαού, έθνος και λαός είναι και πρέπει να συμπέσουν. Δε μπορεί να είναι εθνικό ό,τι δεν είναι παλλαϊκό. Και εθνικό απελευθερωτικό μέτωπο σημαίνει παλλαϊκό απελευθερωτικό μέτωπο. Και εθνικός αγώνας για τη λευτεριά σημαίνει παλλαϊκός αγώνας για τη λευτεριά και για σήμερα και για αύριο και για πάντα.
Απάνω σ’ αυτή τη βάση διαφωτίζονται τώρα και τα μέσα του αγώνα, ο τρόπος που πρέπει ν’ αγωνιστεί ο λαός για τη λευτεριά του. Και το μέσο αυτό είναι η μαζική πάλη. Τώρα κατανοούμε πως ένας λαός δε μπορεί ν’ αγωνιστεί για τη λευτεριά του, αναθέτοντας το έργο αυτό σε λίγα άτομα ή σε μερικές ομάδες ή σε μερικά μπουλούκια ή σε λίγους τρομοκράτες ή σε λίγους επαγγελματίες των αγώνων.
« […] Απαραίτητη λοιπόν και πρώτη προϋπόθεση της μαζικής πάλης είναι η οργάνωση ολόκληρου του λαού μέσα στα οργανωτικά πλαίσια, που δίνει η ίδια η ζωή του λαού. Το σύνθημά μας λοιπόν το γενικότερο πρέπει να είναι τώρα: «κανένας Έλληνας ανοργάνωτος».
[…] Η παλλαϊκή λοιπόν οργάνωση είναι η πρώτη και απαραίτητη προϋπόθεση για τον παλλαϊκό μαζικό αγώνα.
Και μόνο σε μια τέτοια παλλαϊκή οργάνωση μπορεί να πετύχει ο γενικός φρονηματισμός του λαού, το χτύπημα της μοιρολατρίας, της αδιαφορίας, του ατομικισμού, της προδοσίας κάθε μορφής. Γιατί όλοι θα πρέπει να καταλάβουμε, πως η προδοσία αρχίζει από την αδιαφορία.
Δημήτρης Γληνός, «Εθνικοαπελευθερωτικός Αγώνας» στο Εκλεκτές Σελίδες, τόμ. Δ’, επιμ. Λουκάς Αξελός, εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα 1975.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ (1882-1943)

ΙΣΟΤΗΣ ΕΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΝΟΡΜΠΕΡΤΟ ΜΠΟΜΠΙΟ (1909-2004)
Κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να διαφοροποιηθεί από τους άλλους σύμφωνα με τον δικό του εγγενή νόμο, που είναι, η ελευθερία του και άρα να αποτιμηθεί κατά τρόπο αναλογούντα στη διαφοροποίησή του …
Εκείνο όμως που συνιστά το ιδιάζον χαρακτηριστικό του ανθρώπου και ταυτόχρονα του δίνει τη δυνατότητα διαφοροποίησης του από τα άλλα όντα και τους άλλους ανθρώπους, είναι η ελευθερία. Δικαιοσύνη δεν είναι, λοιπόν απλώς ισότητα – αφηρημένο κριτήριο – αλλά ισότητα αναφερόμενη στην ελευθερία – συγκρινόμενο κριτήριο. Δεν είναι, δηλαδή απλώς και μόνο ισότητα αλλά ισότητα σε ελευθερία, ή καλύτερα και ειδικότερα, ίσες δυνατότητες από μέρους κάθε ανθρώπου χρήσης της ελευθερίας του.
Εδραιώνοντας λοιπόν με αυτό τον τρόπο ως θεμέλιο αποτίμησης της δικαιοσύνης την ελευθερία το πρόβλημα της δικαιοσύνης μετατίθεται: περνούμε από μία αντίληψη της δικαιοσύνης ως αφηρημένης ισότητας σε μια αντίληψη της δικαιοσύνης ως ισότητας εν ελευθερία, δηλαδή ως ισότητας στην ελεύθερη έκφραση της προσωπικότητας μου.
Με το κριτήριο αυτό δικαιοσύνη δεν σημαίνει, ότι εγώ είμαι ίσος με σένα αλλά ότι εγώ είμαι ίσος με σένα στη δυνατότητα να κάνω να λειτουργήσει η προσωπικότητα μου. Έτσι η αφηρημένη ισότητα γίνεται συγκεκριμένη εν τη ελευθερία.

Δημ. Γληνός: Ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά στους νέους
Σε μια εποχή που η πολιτική και οι πολιτικοί αμφισβητούνται έντονα από τους νέους, που τα πάντα έχουν σαρωθεί από ισοπεδωτικές θεωρίες και τη λογική «όλοι ίδιοι είναι και ο καθένας ας κοιτάει πώς θα βολευτεί καλύτερα», που το συλλογικό υποχωρεί υπέρ του ατομικού, σε μια εποχή που η πανεπιστημιακή εκπαίδευση εξακολουθεί να είναι σημαντική αλλά θεωρείται ανεπαρκής χωρίς μεταπτυχιακό και διδακτορικό και γίνεται όχημα που οδηγεί τους νέους σε συνεχή και μεγαλύτερη εξειδίκευση προκειμένου να αποκατασταθούν επαγγελματικά και κατά συνέπεια οικονομικά αδιαφορώντας όμως για την ουσιαστική μόρφωση και αδυνατώντας να δουν το πραγματικό τους ρόλο και τη σχέση τους με την κοινωνία και την πολιτική, το γράμμα προς τους νέους του μεγάλου Δάσκαλου Δημήτρη Γληνού εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και σημαντικό.
Το 1932 το φοιτητικό περιοδικό «Μελέτη – Κριτική», μηνιαίο όργανο του «Ακαδημαϊκού ομίλου», έκανε μια έρευνα για τις πνευματικές κατευθύνσεις των νέων. Στην έρευνα αυτή απάντησε και ο Δημήτρης Γληνός με το παρακάτω γράμμα του, που δημοσιεύτηκε στο 4ο τεύχος του περιοδικού. (Αθήνα, Μάης 1932, σελ. 23-26).
Ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά στους νέους
Αγαπητοί μου νέοι,
Με ρωτάτε να σας πω κι εγώ, ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά σας και φυσικά, ποιον απ’ όλους θα σας συμβούλευα ν’ ακολουθήσετε. Ίσως αρμοδιότεροι απ’ όλους εμάς της ώριμης γενιάς, είσαστε σεις οι ίδιοι, για ν’ απαντήσετε σ’ αυτό το ερώτημα. Γιατί το αντίκρισμα της ζωής που ζείτε τώρα σεις στα είκοσι χρόνια σας και στη σημερινή κρίσιμη θέση του κόσμου, εμείς δεν το ζήσαμε κι ούτε μπορούσαμε να το ζήσουμε, όταν είμαστε στη δική σας θέση στα πανεπιστημιακά θρανία. Γι’ αυτό μπορείτε βέβαια ν’ ακούσετε τι θα σας πούμε εμείς οι άλλοι, να τραβήξετε όμως το δρόμο, που θα νοιώσετε μέσα σας να σας δείχνει με εσωτερική αναγκαιότητα ο ίδιος ο εαυτός σας. Ν’ ακολουθήσετε τη φωνή της συνείδησής σας, γιατί μέσα σ’ αυτή θα μιλάει και κάτι πλατύτερο από το άτομό σας, η κοινωνική και ταξική συνείδηση, που ζει χωρίς άλλο μέσα σας.
Οι δρόμοι που ανοίγονται σήμερα μπροστά σας, δεν είναι πολλοί, είναι δυό. Είτε θελήσετε να τους αναγνωρίσετε είτε όχι, είτε προσπαθήσουν να σας τους κρύψουν μέσα στην ομίχλη ιδεαλιστικών σοφισμάτων, οι δρόμοι, που ανοίγονται μπροστά σας, είναι και μένουνε δυο: ή θα πάτε με το μέρος της συντήρησης και της αντίδρασης, ή θα πάτε με το μέρος της επανάστασης. Tertium non datur.
Μα θα μου πείτε: Τι δουλειά έχουμε μεις με την αντίδραση ή με την επανάσταση; Πολιτικάντηδες ήρθαμε να γίνουμε; Ήρθαμε να σπουδάσουμε μιαν επιστήμη και να ζήσουμε έπειτα στην κοινωνία με την άσκηση της επιστήμης αυτής. Τι δουλειά έχει η μελέτη της επιστήμης μας με την πολιτική;
Αλήθεια υπάρχουν άνθρωποι, που θα σας μιλήσουνε με φρίκη και αηδία και με έσχατη περιφρόνηση για την «πολιτική» και θα σας ξορκίσουνε να μην έχετε καμιά σχέση μ’ αυτή την κατάρα του καιρού μας, την «πολιτική», που χώνει σαν το Μεφιστοφελή την ουρά της στην «καθαρή φιλοσοφία», στην «καθαρή επιστήμη», στην «καθαρή τέχνη» και τα μολύνει όλα.
Και όμως και όμως! Δεν πιστεύω να σας ξέφυγε, αγαπητοί μου νέοι, πώς και άλλοι συμβουλάτορες, που προηγήθηκαν από μένα, ας αναφέρω τους κ.κ. Λούβαρη, Θεοδωρακόπουλο και Κανελλόπουλο, κάτω από τις βαθυστόχαστες φιλοσοφοντυμένες συμβουλές, που σας έδωσαν, δεν έκαμαν τίποτα άλλο από πολιτική, απ’ αυτή την καταραμένη πολιτική, που πάει να χωθεί σήμερα και μέσα στο 2+2=4. Και οι τρεις τους κρατώντας από μια φιλοσοφική αγιαστούρα ξόρκιζαν τον «ιστορικό υλισμό» και τίποτα άλλο. Έκαναν καθαρή, καθαρότατη, αλλά … ανομολόγητη πολιτική.
Εγώ πάλι από την άλλη μεριά πιστεύω, πως είναι των αδυνάτων αδύνατο να ξεχωρίσει κανείς οποιοδήποτε κλάδο της ανθρώπινης πνευματικής ενέργειας από την πολιτική. Γιατί ο άνθρωπος ούτε σαν άτομο ( που ουσιαστικά δεν υπάρχει) ούτε σα σύνολο, μπορεί να μεταβληθεί ποτέ σ’ ένα απλό και μόνο θεωρητικό πλάσμα. Ζωή σημαίνει ενέργεια και τρόπος ενέργειας. Τρόπος ενέργειας σημαίνει πολιτική, είτε συνειδητή, είτε όχι. Γιατί δεν υπάρχει ενέργεια του ανθρώπου, που δεν είναι κοινωνικά καθορισμένη. Ο τρόπος λοιπόν, που πραγματώνεται η ομαδική βούληση, είτε μέσα στις ομαδικές, είτε μέσα στις ατομικές ενέργειες, είναι πολιτική, αφού στον έναν τρόπο μπορεί να αντιταχθεί ένας άλλος τρόπος.
Μα ας εξετάσουμε τα ζητήματα κάπως ειδικότερα με τη δική σας περίπτωση. Ας υποθέσουμε λοιπόν, «έξω από κάθε πολιτική», ότι ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά σας και το μοναδικό χρέος που έχετε, είναι να γίνετε επιστήμονες. Τι είναι όμως επιστήμη; Θα μου απαντήσετε: «ένα συστηματοποιημένο σύνολο από γνώσεις, που αναφέρονται σε μια περιοχή από φαινόμενα του φυσικού κόσμου ή της ανθρώπινης κοινωνίας». Ωραία. Ποιος είναι λοιπόν ο σκοπός σας, όταν λέτε πως πρέπει να γίνετε επιστήμονες; Θα μου απαντήσετε: «να οικειοποιηθούμε αυτό το συστηματοποιημένο σύνολο σε μια περιοχή του επιστητού και ν’ αποχτήσουμε την ικανότητα από τη μια μεριά να το πλουτίζουμε με νέες έρευνες και από την άλλη να εφαρμόζουμε ένα μέρος από τις γνώσεις αυτές για την ωφέλεια των συνανθρώπων μας». Έτσι λοιπόν αντιλαμβάνεστε την κάθε επιστήμη σαν ένα άθροισμα από μερικές θεωρητικές και πρακτικές ικανότητες, που θα σας προσπορίζουνε και τα μέσα της ζωής σας.
Ο επιστήμονας είναι ουσιαστικά για σας ένας δεξιοτέχνης γιατρός, δικηγόρος, δάσκαλος, θεολόγος κ.λπ.
Μα εδώ αμέσως γεννιέται μια σειρά από απορίες. Πώς δημιουργήθηκε αυτό το συστηματοποιημένο σύνολο από γνώσεις, που το καλούμε επιστήμη; Γιατί έχει τούτη τη μορφή που έχει σήμερα και τούτη τη θέση, που έχει σήμερα στη ζωή;
Και οι απορίες αυτές μας φέρνουν αμέσως έξω από το γυάλινο πύργο της «καθαρής επιστήμης» και μας οδηγούνε ν’ αναζητήσουμε τα κοινωνικά αίτια, που ευνοούνε τη γέννηση, την ανάπτυξη και τη θέση, που έχει σήμερα η κάθε επιστήμη στη ζωή.
Έπειτα μια δεύτερη απορία. Με τον τρόπο της ζωής σας έξω από τον κύκλο αυτής της δεξιοτεχνίας, που θα ασκείτε για επάγγελμα, δεν έχει να κάμει τίποτε η επιστήμη; Η επιστήμη διαλύεται σε ατομικές δεξιοτεχνίες και δεν επιδρά καθόλου απάνω στον τρόπο της ζωής, που πρόκειται να ζήσετε σα μέλη μιας κοινωνίας; Η επιστήμη είναι χωρισμένη από τη ζωή;
Εδώ και σεις οι ίδιοι, όσοι δεν είσαστε διαλεκτικοί ματεριαλιστές, μα και η ολότητα ίσως από τους δασκάλους σας, θα απαντήσουνε μ’ ένα στόμα. Ναι! Τη ζωή τη ρυθμίζουνε, θα σας πούνε, άλλες «αξίες», ηθικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, πολιτικές. Και οι αξίες αυτές δεν πηγάζουν από τη γνώση. Άρα η επιστήμη μπορεί να μελετάει τις αξίες σα δεδομένα, ποτέ όμως δε μπορεί να γίνει ρυθμιστής τους. Μα αν ρωτήσετε ποια είναι η πηγή αυτών των αξιών, θα πάρετε τις πιο σκοτεινές, τις πιο αόριστες, τις πιο θολές απάντησες, απάντησες, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο όλες οδηγούνε στο μυστήριο, στην αποκάλυψη, στο υπερκοσμικό και φανταστικό.
Αυτή όμως η επίμονη τάση να χωριστεί η αξία, που ρυθμίζει τη ζωή από τη γνώση, φαντάζεσθε πως δεν είναι και αυτή κοινωνικά καθορισμένη; Είναι γνώρισμα όλων των κοινωνιών, που είναι χωρισμένες σε κοινωνικές τάξεις και στηρίζονται στην κυριαρχία μιας τάξης απάνω στις άλλες. Και το λόγο του χωρισμού θα τον δείτε παρακάτω.
Αν όμως ακολουθήσετε μιαν άλλη σειρά στοχασμών, θα φτάσετε σε διαφορετικό συμπέρασμα. Για θέσετε παρακαλώ το ερώτημα, ποια είναι η σχέση, που κάθε φορά, σε κάθε ιστορική στιγμή της ανθρωπότητας, υπάρχει ανάμεσα στο «είναι», στο «νοείν» και στο «πράττειν»; Η μόνη απάντηση, που μπορείτε να έχετε σε μιαν αντικειμενική έρευνα του προβλήματος αυτού, είναι, πως σε κάθε στιγμή της ιστορικής διαδρομής, σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία, το «είναι», το «νοεί ν» και το «πράττειν» είναι αλληλένδετα και αλληλοεξαρτημένα. Το είναι, δηλαδή οι αντικειμενικοί όροι της ανθρώπινης ζωής, καθορίζουνε τη γνώση και αυτή οδηγεί την πράξη, που από την άλλη μεριά κι αυτή είναι κάθε φορά το κίνητρο και το κριτήριο της γνώσης. Και η πράξη πάλι με τη γνώση μαζί επιδρούνε απάνω στην πραγματικότητα και την μεταβάλλουν.
Γι’ αυτό όταν αλλάζουν οι αντικειμενικοί όροι και δημιουργείται νέα γνώση και βγαίνει ένα καινούριο πρέπει, ξεσπάει η αντίθεση με το παλιό και δημιουργείται η ανάγκη μιας καινούριας σύνθεσης. Γι’ αυτό και η τάξη, που άρχει κάθε φορά, θέλει από τη μια μεριά να μονοπωλεί και να κοντρολάρει τη γνώση, δηλαδή την επιστήμη και από την άλλη μεριά να χωρίζει απ’ αυτή το «πρέπει» ( το «πρέπει» που της συμφέρει) και να -το ανάγει σε θεία καταγωγή, για να μην επηρεαστεί από την αλλαγή της γνώσης (δέκα εντολές δοσμένες από το Θεό στο Μωυσή, ηθικός νόμος, που πηγάζει από την υπερβατική φύση του ανθρώπου κλπ. κλπ.)
Αν αυτό είναι έτσι, τότες η αντίληψη, που περιορίζει την έννοια της επιστήμης στην κατάχτηση μιας περιορισμένης περιοχής του επιστητού, ξεχωρισμένης με σινικά τείχη από κάθε γενική επισκόπηση του επιστητού και από την άλλη μεριά χωρίζει με στεγανά και αδιαπέραστα χωρίσματα την επιστήμη από τη ρύθμιση της ζωής, η αντίληψη λοιπόν αυτή της «καθαρής επιστήμης» είναι και αυτή μια «πολιτική αντίληψη» της επιστήμης. Όπερ έδει δείξαι.
Δικαιούμαστε λοιπόν σ’ αυτή την αντίληψη της επιστήμης ν’ αντιτάξουμε τη δική μας, που δε χωρίζει την επιστήμη από τη ρύθμιση της ζωής. Και την αντίληψη τούτη για την ενότητα επιστήμης και πράξης τη βλέπουμε να εφαρμόζεται πέρα για πέρα στη μόνη χώρα, που θέτει τα θεμέλια μιας νέας αταξικής κοινωνίας, που καταργεί την εκμετάλλευση και βαδίζει προς τον κομμουνισμό, δηλαδή στη Σοβιετική Ένωση.
Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή η σπουδή της επιστήμης είναι αναπόσπαστα ενωμένη με γενική θεώρηση της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Και η γενική αυτή θεώρηση είναι μια επιστημονική φιλοσοφία.
Επιστήμονας χωρίς τέτοια γενική επιστημονική κοσμοθεωρία είναι ένας απλός δεξιοτέχνης, ένας επαγγελματίας, πολύ κατώτερος από έναν εργάτη, γιατί ο τελευταίος, όταν είναι συνειδητός, έχει, έστω και στις γενικές γραμμές, την επιστημονική θεώρηση του κόσμου.
Με την έννοια αυτή μπορώ λοιπόν να σας πω κ’ εγώ:
Ο δρόμος, που ανοίγεται μπροστά σας είναι να γίνετε επιστήμονες. Μου αρκεί αυτό. Γιατί είμαι βέβαιος, πως τότες τα εννιά δέκατα από σας θα δεχτούνε για μόνη επιστημονική κοσμοθεωρία, που θα τους ικανοποιήσει το διαλεκτικό ματεριαλισμό. Κ’ έτσι λέγοντάς σας να γίνετε αληθινοί επιστήμονες, είναι το ίδιο σα να σας λέω:
Γεννείτε οπαδοί του διαλεκτικού υλισμού.
Κ’ έχω τούτη την πεποίθηση, γιατί αυτός είναι και ο μόνος γνήσιος κοινωνικός σας καθορισμός.
Αλήθεια! Σκεφτείτε λιγάκι. Από πού έρχεστε σεις, παιδιά μου; Από ποια κοινωνικά στρώματα; πού ανήκετε; Το μεγαλύτερο πλήθος από σας είναι φτωχά παιδιά. Η αστική τάξη βέβαια υψώνει μπροστά στα μάτια όλων σας το τίμημα της προδοσίας: θέσεις κρατικές, πελατεία, αξιώματα, τίτλους, για να γίνετε οι πνευματικοί στυλοβάτες της. Ένα τραγικό παιδομάζωμα!
Έτσι και οι γενίτσαροι γίνονταν οι πιο φανατικοί διώχτες των χριστιανών, όπως τα παιδιά των φτωχών, που σπουδάζουν στα πανεπιστήμια και αλλάζουν κοινωνική κατάσταση, γίνονται οι πιο φανατικοί αντιδραστικοί.
Αν όμως ακούσετε τι σας λέει κατάβαθα το αίμα σας, δε θ’ αλλαξοπιστήσετε, δε θα προδώσετε την τάξη σας. Θα πάτε με το μέρος των φτωχών και θ’ αγωνιστείτε και σεις για να θεμελιώσετε τη νέα ζωή.
Και τότε θα βαδίσετε με βήμα ακλόνητο στο μόνο δρόμο, που αληθινά ανοίγεται μπροστά σας.

ΛΑΕ ΝΑ ΘΥΜΑΣΑΙ

Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρο! (1758-1794)
Λαέ, να θυμάσαι ότι, αν στην Λαϊκή Πολιτεία η δικαιοσύνη δεν βασιλεύει με απόλυτη κυριαρχία, και αν αυτή η λέξη δεν σημαίνει την αγάπη της ισότητας και της πατρίδας, τότε η ελευθερία είναι μία αδειανή λέξη! Λαέ, εσένα που σε φοβούνται, που κολακεύουν και περιφρονούν εσύ, που είσαι αναγνωρισμένος κυρίαρχος και που πάντα σου φέρονται σαν σε σκλάβο, να θυμάσαι ότι όπου δεν βασιλεύει η δικαιοσύνη, βασιλεύουν τα πάθη των διοικούντων, και ότι ο λαός άλλαξε αλυσίδες, όχι πεπρωμένο!
Να θυμάσαι ότι υπάρχει στους κόλπους σου μία συμμαχία καθαρμάτων που παλεύουν ενάντια στην δημοσία αρετή, και έχουν περισσότερη επιρροή από εσένα πάνω στις δικές σου υποθέσεις· μία συμμαχία που σε φοβάται και σε κολακεύει πλουσιοπάροχα, αλλά σε καταδιώκει με το να καταδιώκει όλους τους καλούς πολίτες!
Θυμήσου ότι, αντί να θυσιάσουν αυτή τη σφηκοφωλιά των απατεώνων στο όνομα της ευδαιμονίας σου, οι εχθροί σου θέλουν να θυσιάσουν εσένα σε αυτά τα αποβράσματα, τους υπαιτίους όλων των δεινών μας, και μόνα εμπόδια στην δημόσια ευημερία!
Να ξέρεις ότι κάθε άνθρωπος που θα σηκωθεί να υπερασπίσει την υπόθεσή σου και την δημόσια ηθική θα χτυπηθεί με εξευτελισμούς και θα προγραφτεί απ’ τους απατεώνες. Να ξέρεις ότι κάθε φίλος της ελευθερίας θα τοποθετείται πάντοτε ανάμεσα σε ένα καθήκον και σε μια συκοφαντία.
Αυτή είναι η εξουσία των τυράννων που οπλίστηκαν εναντίον μας, αυτή είναι η επιρροή της συμμαχίας τους και όλων των διεφθαρμένων ανθρώπων, των πάντα πρόθυμων να τους υπηρετήσουν. Έτσι λοιπόν οι κακούργοι μας επιβάλλουν σαν νόμο να προδώσουμε τον λαό, ειδάλλως θα μας αποκαλέσουν δικτάτορες! Θα υποταχθούμε σε αυτό τον νόμο; Όχι! θα υπερασπιστούμε το λαό, με αντάλλαγμα την εκτίμησή του.