Ιατρική Νέμεση: Η απαλλοτρίωση της υγείας

Ο Ιβάν Ίλλιτς (1926-2002) γεννήθηκε στη Βιέννη. Σπούδασε χημεία στη Φλωρεντία και ιστορία στο Ζάλτσμπουργκ, κατόπιν έγινε κληρικός (σπούδασε στο Γρηγοριανό Πανεπιστήμιο του Βατικανού) και πήγε στην Αμερική (στο Πουέρτο Ρίκο) ως ιερωμένος της Καθολικής εκκλησίας. Από το 1960 διέρρηξε τους δεσμούς του με την επίσημη εκκλησία, αλλά συνέχισε να ζει στην Αμερική. Το 1961 ίδρυσε στην Κουερναβάκα του Μεξικό το Κέντρο Διαπολιτισμικής Τεκμηρίωσης (CIDOC) στο οποίο οργανώνονταν σεμινάρια στα οποία συμμετείχαν άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο, ενώ μέσα από τη δραστηριότητα του προκύπτουν όλες οι ριζοσπαστικές αναλύσεις του Ίλλιτς για την βιομηχανική κοινωνία. Μέσα σε μια δεκαετία δημοσιεύει περισσότερες από 350 εργασίες και δημιουργεί μια μοναδική βιβλιοθήκη με 100.000 εργασίες για τις λαϊκές θρησκείες και τους πολιτισμούς της Λατινικής Αμερικής. Ανατρέπει τον παραδοσιακό ρόλο του «εκπαιδευτή» και στα σεμινάρια που οργανώνει παίζει το ρόλο του συντονιστή-προγραμματιστή.

Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, έζησε με έναν όγκο, αρνούμενος να υποβληθεί σε ιατρικές θεραπείες από ένα ιατρογενές σύστημα που βρέθηκε στο στόχαστρό του. Η στάση του αυτή είναι απόλυτα συνεπής με όσα έγραφε: «…από τη στιγμή που ένας γιατρός περιθάλπει ανίατους αρρώστους, διαστρεβλώνει την τέχνη του: από μέσο την κάνει σκοπό… Το κόστος της θεραπείας έφτασε να φαίνεται ασήμαντο μπροστά στο κόστος της παράτασης μιας άρρωστης ζωής». Περπάτησε με τα πόδια όλη την Λατινική Αμερική και γνώριζε έντεκα γλώσσες.

«Πρόοδος θα πρέπει να σημαίνει ολοένα και μεγαλύτερη ικανότητα για αυτοπερίθαλψη και όχι όλο και πιο μεγάλη εξάρτηση».

Ο Ιβάν Ίλλιτς, στο βιβλίο του Ιατρική Νέμεση. Η απαλλοτρίωση της υγείας, γραμμένο το 1976, υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος –ο καθένας από εμάς– είναι ο μόνος υπεύθυνος για την τροπή και τις διαστάσεις που έχουν πάρει οι βιομηχανοποιημένες κοινωνίες. Μαζί με την απαξίωση προς τον εαυτό του, ο βιομηχανοποιημένος άνθρωπος απαξίωσε τις αρχές της ζωής και το φυσικό περιβάλλον που αποτελεί μέρος του και αλληλεπιδρά στη διατήρηση μιας υγιούς ζωής με τη βιολογική της έννοια. Όσο πιστεύουμε ότι υπάρχει ένα απόθεμα ανθρώπων που μπορούν να μας βγάλουν από τη δύσκολη θέση τόσο θα χειροτερεύουν τα πράγματα διότι αυτοί οι άνθρωποι δεν υπάρχουν. Αν ο καθένας αναλογιστεί τη δική του ευθύνη απέναντι στη ζωή και στο περιβάλλον του –φυσικό και κοινωνικό– τότε η ελπίδα θα αναζωπυρωθεί και αυτό που σήμερα μας τρομοκρατεί θα μοιάζει σαν ένα κακόγουστο αστείο που προκλήθηκε με την κοινή συμμετοχή όλων μας, εγωιστικά και αναίτια.

Όσο για τη σύγχρονη ιατρική, πιστεύει ότι καταστρέφει την ικανότητα του ανθρώπου ν’ αντιμετωπίζει τον πόνο, την ασθένεια και τον θάνατο, ως συστατικά της ίδιας της ύπαρξής του, της ίδιας της ζωής του.

Το Ιατρικό κατεστημένο έχει γίνει σημαντικότατη απειλή για την υγεία. Το ιατρικό επάγγελμα εξουσιάζει την ιατρική. Το αποτέλεσμα είναι ολέθριο και έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας. Τη νέα αυτή επιδημία ονομάζω ιατρογένεση, από τις ελληνικές λέξεις ιατρός και γένεσις. […]

Ο μη ειδικός στην ιατρική, για τον οποίο έγραψα το βιβλίο αυτό, θα πρέπει μόνος του να αποκτήσει τη δυνατότητα να κρίνει πώς επιδρά η ιατρική στην υγειονομική περίθαλψη. Το έργο αυτό που το έχουμε επειγόντως ανάγκη είναι ανίκανος να το εκτελέσει ο γιατρός, πιο συγκεκριμένα, ο γιατρός είναι ο ειδικός της εποχής μας που έχει ειδικευθεί στον ανώτερο βαθμό για να είναι ανίκανος για το έργο αυτό. Η ανάρρωση από την ιατρογενή αρρώστια που έχει εξαπλωθεί σ’ όλη την έκταση της κοινωνίας είναι έργο πολιτικό και όχι επαγγελματικό. Θα πρέπει ο λαός ν’ αποφασίσει τί ισορροπία θα καθιερώσει ανάμεσα στο δικαίωμα του πολίτη να γιατρεύεται και στο δικαίωμα του να του παρέχεται ισότιμα υγειονομική περίθαλψη. Κατά τα χρόνια που έζησαν οι προηγούμενες γενιές, το ιατρικό μονοπώλιο επάνω στην υγειονομική περίθαλψη επεκτάθηκε ανεξέλεγκτα και σφετερίστηκε την ελευθερία μας όσον αφορά το ίδιο μας το σώμα. Η κοινωνία έχει εκχωρήσει σε γιατρούς το αποκλειστικό δικαίωμα να καθορίζουν τι είναι αρρώστια και ποιος είναι άρρωστος ή εν δυνάμει άρρωστος, και τί θα πρέπει να γίνει με τους αρρώστους… Η υποχρέωση της κοινωνίας να παρέχει σε όλους τους πολίτες της σχεδόν απεριόριστα προϊόντα του ιατρικού συστήματος, απειλεί να καταστρέψει τις περιβαλλοντικές και πολιτισμικές συνθήκες που έχουν ανάγκη οι άνθρωποι για να γιατρεύονται μόνιμα και αυτόνομα όσο ζουν. Την τάση αυτή οφείλουμε να την αναδείξουμε και εν τέλει να την ανατρέψουμε. […] (Απόσπασμα από την Εισαγωγή)

Κατά τον Ίλλιτς, το να είσαι υγιής σημαίνει όχι μόνο να τα βγάζεις επιτυχημένα πέρα με την πραγματικότητα, αλλά και να χαίρεσαι την επιτυχία. Σημαίνει να μπορείς να αισθάνεσαι ζωντανός στην απόλαυση, μα και στον πόνο, σημαίνει ν’ αγαπάς τη ζωή σου, μα και να την διακινδυνεύεις. Η υγεία και τα βάσανα, όπως τα βιώνουν οι αισθήσεις, είναι φαινόμενα που διαφοροποιούν τους ανθρώπους από τα ζώα… Η ανθρώπινη υγεία κάνει τα ένστικτα να λειτουργούν πιο καθαρά. Είναι κάτι παραπάνω από ένα συγκεκριμένο πρότυπο συμπεριφοράς το οποίο διαμορφώνεται από τα έθιμα, τα ήθη, τις παραδόσεις και τις συνθήκες. Υποδηλώνει πράξεις των ανθρώπων σύμφωνα μ’ ένα σύνολο μηχανισμών ελέγχου, σχεδίων, τρόπων ενεργείας, κανόνων και οδηγιών, που όλα διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Σε μεγάλο βαθμό, κουλτούρα και υγεία συμπίπτουν. Κάθε κουλτούρα διαπλάθει μια μοναδική μορφή υγείας και διαμορφώνει απαράμιλλα τις διαθέσεις απέναντι στον πόνο, την αρρώστια, την αναπηρία και τον θάνατο. Η κάθε μία από τις παραπάνω διαθέσεις περιγράφει μια κατηγορία ανθρώπινων ενεργειών που η παράδοση τις έχει συνοπτικά ονομάσει τέχνη του πάσχειν. Η υγεία του κάθε ανθρώπου είναι μια υπεύθυνη πράξη του ιδίου. Το πώς ο άνθρωπος σχετίζεται με τη γλύκα και την πίκρα της πραγματικότητας και το πώς αντιμετωπίζει άλλους που νομίζει πως υποφέρουν, είναι ανήμποροι ή βασανίζονται καθορίζουν το πώς αισθάνεται ο ίδιος το σώμα του και μαζί μ’ αυτό την υγεία του. Το πώς αισθάνεται ο άνθρωπος το σώμα του, το ζει σαν δώρο της κουλτούρας που διαρκώς ανανεώνεται…

Παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα από το πραγματικά εξαιρετικό βιβλίο, τα οποία, επειδή ήταν δύσκολο ποιο να επιλέξουμε και ποιο να αφήσουμε, είναι αρκετά κατά τη γνώμη μας, κατατοπιστικά. (Οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας).

Οι επιδημίες της σύγχρονης ιατρικής

[…] Οι μολυσματικές/λοιμώδεις νόσοι που επικρατούσαν στις απαρχές της βιομηχανικής εποχής μας δείχνουν πώς απέκτησε τη φήμη της η ιατρική. Η φυματίωση, λόγου χάρη, έφτασε σ’ ένα αποκορύφωμα κατά τη διάρκεια ζωής δύο γενεών. Στη Νέα Υόρκη το 1812 το ποσοστό θνησιμότητας εκτιμούνταν πως ήταν υψηλότερο από 700 σε 10.000· γύρω στα 1882, όταν πρώτος ο Κωχ απομόνωσε και καλλιέργησε τον βάκιλο είχε ήδη ελαττωθεί σε 370 στους 10.000. Το ποσοστό είχε πέσει σε 180 όταν άνοιξε το 1910 το πρώτο σανατόριο, αν και η «φθίση» εξακολουθούσε να κατέχει τη δεύτερη θέση στους πίνακες θνησιμότητας. Έπειτα από το δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, πριν όμως γίνουν ρουτίνα τα αντιβιοτικά, είχε γλιστρήσει στην ενδέκατη θέση, με ποσοστό 48 στους 10.000. Η χολέρα, η δυσεντερία και ο τύφος έφτασαν παρομοίως σ’ ένα μέγιστο και ένα ελάχιστο, έξω από τον έλεγχο των γιατρών. Την εποχή που έγινε κατανοητή η αιτιολογία τους και εξειδικεύτηκε η θεραπεία τους, οι αρρώστιες αυτές είχαν ήδη χάσει σε μεγάλο βαθμό την δραστικότητα και, συνεπώς την κοινωνική τους σπουδαιότητα. Το αθροιστικό ποσοστό θνησιμότητας από οστρακιά, διφθερίτιδα, κοκίτη και ιλαρά σε παιδιά μέχρι δεκαπέντε χρονών, δείχνει ότι περίπου το 90% της συνολικής μείωσης της θνησιμότητας μεταξύ 1860 και 1965 είχε επέλθει πριν από την εισαγωγή των αντιβιοτικών και της πλατιάς χρησιμοποιούμενης ανοσοποίησης. Η ύφεση αυτή μπορεί εν μέρει ν’ αποδοθεί στη βελτίωση της στέγασης και στη μείωση της δραστικότητας των μικροοργανισμών, αλλά ο κατά πολύ σημαντικότερος παράγοντας ήταν η μεγαλύτερη αντίσταση του ξενιστή, που οφειλόταν στην καλύτερη διατροφή. Σε φτωχές χώρες σήμερα, η διάρροια και οι μολυσματικές νόσοι της ανώτερης αναπνευστικής οδού συναντώνται συχνότερα, διαρκούν περισσότερο και προκαλούν περισσότερους θανάτους εκεί που η διατροφή είναι κακή, ανεξάρτητα από την παρεχόμενη ιατρική περίθαλψη.

Στην Αγγλία, ως τα μέσα του 19ου αιώνα, οι κολλητικές επιδημίες είχαν δώσει τη θέση τους σε μείζονα σύνδρομα κακής διατροφής, όπως ραχίτιδα και πελλάγρα. Αυτά με τη σειρά τους έφτασαν στο αποκορύφωμά τους και εξαφανίστηκαν, και τη θέση τους πήραν οι αρρώστιες της πρώιμης παιδικής ηλικίας· κάπως αργότερα, παρουσιάστηκε μια αύξηση στα έλκη του δωδεκαδακτύλου στους νεαρούς. Όταν αυτά μειώθηκαν, πήραν τη σκυτάλη οι σύγχρονες επιδημίες: καρδιοπάθειες της στεφανιαίας, εμφύσημα, βρογχίτιδα, παχυσαρκία, υπέρταση, καρκίνος (ιδίως των πνευμόνων), αρθρίτιδα, διαβήτης και οι λεγόμενες ψυχικές διαταραχές. Παρά τις εντατικές έρευνες, δεν έχει δοθεί κάποια ολοκληρωμένη εξήγηση για το πώς επήλθαν οι αλλαγές αυτές. […]

Για περισσότερο από έναν αιώνα, η ανάλυση των γενικών τάσεων των ασθενειών είχε δείξει πως ο πρώτιστος καθοριστικός παράγοντας της κατάστασης της γενικής υγείας ενός οποιουδήποτε πληθυσμού, είναι το περιβάλλον. Η ιατρική γεωγραφία, η ιστορία των ασθενειών, η ιατρική ανθρωπολογία και η κοινωνική ιστορία των διαθέσεων των ανθρώπων απέναντι στην αρρώστια, έχουν δείξει ότι η διατροφή, το νερό και ο αέρας σε συνδυασμό με το επίπεδο κοινωνικοπολιτικής ισότητας και τους πολιτισμικούς οργανισμούς που δίνουν τη δυνατότητα να διατηρηθεί σταθερός ο πληθυσμός, παίζουν καθοριστικό ρόλο στο πόσο υγιείς αισθάνονται οι μεγάλοι και σε ποια ηλικία εμφανίζουν την τάση να πεθαίνουν οι ενήλικοι…. […]

Κακώσεις που προκαλούν οι γιατροί

Δυστυχώς, η ανώφελη αλλά κατά τα άλλα αβλαβής ιατρική περίθαλψη είναι λιγότερο σημαντική από τις βλάβες που επιφέρει στη σύγχρονη κοινωνία η ολοένα διογκούμενη ιατρική επιχείρηση. Ο πόνος, η δυσλειτουργία, η αναπηρία και η έντονη οδύνη, που προκαλεί μια τεχνική ιατρική παρέμβαση, ανταγωνίζεται τώρα τη νοσηρότητα που οφείλεται σε τροχαία και βιομηχανικά ατυχήματα ή σε δυστυχήματα και δραστηριότητες που σχετίζονται με τον πόλεμο. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ιατρική γίνεται μια από τις ταχύτερα εξαπλωνόμενες επιδημίες της εποχής μας. Από όλες τις φονικές θεσμικές βλάβες μόνον η σύγχρονη κακή διατροφή βλάπτει περισσότερους ανθρώπους από όσους η ιατρογενής αρρώστια στις διάφορες εκδηλώσεις της. Με την πιο στενή σημασία των λέξεων, η ιατρογενής αρρώστια περιλαμβάνει μόνο παθήσεις που δεν θα είχαν παρουσιαστεί, αν δεν είχε εφαρμοστή έγκαιρη και επιστημονική συστηνόμενη θεραπεία… […]

Σε ορισμένους αρρώστους, τα αντιβιοτικά προκαλούν αφ’ ενός αλλοίωση της βακτηριακής χλωρίδας και αφ’ εταίρου υπερευαισθησία στις αρρώστιες, πράγμα που επιτρέπει σε ανθεκτικότερους μικροοργανισμούς να πολλαπλασιάζονται και να εισβάλουν στον ξενιστή. Άλλα φάρμακα βοηθούν στον πολλαπλασιασμό ορισμένων παραλλαγών βακτηρίων που είναι ανθεκτικά στα φάρμακα. Έτσι έχουν εξαπλωθεί ύπουλα είδη δηλητηρίασης, γρηγορότερα και από τα εκπληκτικής ποικιλίας πανταχού παρόντα ψευτοφάρμακα. Καθιερωμένη πρακτική είναι και η περιττή χειρουργική παρέμβαση… Επιβλαβέστατες ανύπαρκτες αρρώστιες είναι αποτέλεσμα ιατρικής θεραπείας που παρέχεται για ανύπαρκτες αρρώστιες, και έχουν πάρει την πάνω βόλτα: ο αριθμός των παιδιών που βλάφθηκαν από τη θεραπεία που τους γινόταν για ανύπαρκτες καρδιοπάθειες στη Μασαχουσέτη είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των παιδιών που υποβάλλονται σε αποτελεσματική θεραπεία για υπαρκτές καρδιοπάθειες…

Ανυπεράσπιστοι άρρωστοι

[…] η ιατρική πρακτική υποβοηθά την αρρώστια, γιατί ενισχύει μια νοσηρή κοινωνία που προτρέπει τους ανθρώπους να γίνουν καταναλωτές νοσηλευτικής, προληπτικής, βιομηχανικής και περιβαλλοντικής ιατρικής… Η ιατρογένεση εκφράζεται στα ποικίλα συμπτώματα κοινωνικής υπεριατρικοποίησης, που ισοδυναμεί μ’ αυτό που θα ονομάσω απαλλοτρίωση της υγείας…

… τα λεγόμενα υγειονομικά επαγγέλματα προκαλούν κάτι ακόμα πιο σοβαρό: αρνούνται πολιτισμικά την υγεία, στο βαθμό που διαβρώνουν τη δυναμικότητα των ανθρώπων ν’ ασχοληθούν αυτοπροσώπως και αυτόνομα με την αδυναμία, την ευπάθεια και τη μοναδικότητά τους. Ο άνθρωπος τον οποίο έχει γραπώσει γερά η σύγχρονη ιατρική, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας εκπρόσωπος του ανθρώπινου είδους που τον έχει αρπάξει η ολέθρια τεχνική του… Πρόκειται για τον έσχατο αντίκτυπο της υγιεινολογικής προόδου, που προκαλεί την παράλυση των υγειών αποκρίσεων των ανθρώπων στα βάσανα, την αναπηρία και το θάνατο. Εμφανίζονται όταν οι άνθρωποι αποδέχονται μια διαχείριση της υγείας που έχει σχεδιαστεί με βάση το μηχανικό μοντέλο, όταν συνωμοτούν σε μια προσπάθεια να παραγάγουν κάτι που λέγεται «καλύτερη υγεία», σαν να ήταν εμπόρευμα. Αυτό έχει ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα να διατηρείται η ζωή, που τη διαφεντεύουν κάποιοι άλλοι, σε υψηλά επίπεδα αρρώστιας η οποία όμως δεν οδηγεί ακόμα στο θάνατο. […]

Οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν σαν θεούς τις δυνάμεις της φύσης. Γι’ αυτούς, η νέμεση αντιπροσώπευε την εκδίκηση των θεών, που τιμωρούσαν τους θνητούς οι οποίοι καταπατούσαν τα αποκλειστικά προνόμια που φύλαγαν ζηλότυπα οι θεοί για λογαριασμό τους. Η νέμεση ήταν η αναπόφευκτη τιμωρία των ανθρώπων που επιθυμούσαν να γίνουν ήρωες και να μην παραμείνουν κοινοί θνητοί. Όπως τα περισσότερα αφηρημένα ουσιαστικά των αρχαίων Ελλήνων, η Νέμεση θεοποιήθηκε. Αντιπροσωπεύει την απόκριση της φύσης στην ύβρη, στο θράσος του ατόμου που επιδίωκε να αποκτήσει θεϊκές ιδιότητες. Η υγειονομική ύβρις της εποχής μας έχει προκαλέσει την εμφάνιση της ιατρικής νέμεσης…

Πιστεύω ότι η αναστροφή της νέμεσης μπορεί να έρθει μόνο μέσα από τον άνθρωπο, και όχι από άλλη μία διευθυνόμενη από άλλους (ετερόνομη) πηγή που θα εξαρτάται, πάλι, από την επηρμένη ειδημοσύνη και τον συνακόλουθο φενακισμό.

Όταν όλα τα βάσανα «τα ζουν οι άνθρωποι μέσα σε νοσοκομεία», και τα σπίτια γίνονται χώροι αφιλόξενοι για τη γέννηση, την αρρώστια και το θάνατο, όταν η γλώσσα που έδινε στους ανθρώπους τη δυνατότητα να βιώνουν το σώμα τους μετατρέπεται σε γραφειοκρατικά αλαμπουρνέζικα ή όταν τα βάσανα, η οδύνη και η γιατρειά ενός ανθρώπου που δεν παίζει ρόλο αρρώστου βαφτίζονται μορφή παρέκκλισης…

Όταν οι πόλεις χτίζονται με βάση της ανάγκες των οχημάτων, υποβαθμίζονται τα πόδια των ανθρώπων. Όταν τα σχολεία παρέχουν κατ` αποκλειστικότητα τη γνώση, υποβαθμίζεται ο αυτοδίδακτος. Όταν τα νοσοκομεία αναλαμβάνουν την περίθαλψη όλων όσων βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση, επιβάλλουν στην κοινωνία μια νέα μορφή θανάτου. Τα συνηθισμένα μονοπώλια μονοπωλούν την αγορά. Τα ριζικά μονοπώλια καθιστούν τους ανθρώπους ανίκανους να κάνουν ή να φτιάχνουν πράγματα μονάχοι τους. Το εμπορικό μονοπώλιο περιορίζει την ελεύθερη διακίνηση των εμπορευμάτων. Το ριζικό μονοπώλιο παραβιάζει ακόμη περισσότερο την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Υποχρεώνει ολόκληρη την κοινωνία ν’ αντικαταστήσει τις αξίες χρήσης με εμπορεύματα, αναδιαμορφώνει τον εν γένει περίγυρο και «απαλλοτριώνει» τα γενικά του χαρακτηριστικά που έδιναν έως τότε στους ανθρώπους τη δυνατότητα να τα βγάζουν πέρα μονάχοι τους με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Η εντατική εκπαίδευση κάνει τους αυτοδίδαχτους αναπασχόλητους, η εντατική γεωργία καταστρέφει το γεωργό που αρκείται να παράγει τα προς το ζην, η δε ανάπτυξη της αστυνομίας υπονομεύει τον αυτοέλεγχο της κοινότητας. Η κακοήθης εξάπλωση της ιατρικής φέρνει παρόμοια αποτελέσματα: μετατρέπει την αλληλοπερίθαλψη και την αυτονοσηλία σε παράπτωμα ή κακούργημα…

Οι άνθρωποι παραιτούνται και από την ίδια τους τη ζωή, για να πάρουν όσο μπορούν περισσότερη θεραπευτική αγωγή… Η πεποίθηση των ανθρώπων ότι δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα μονάχοι τους χωρίς ν’ απευθυνθούν στο γιατρό, προκαλεί στην υγεία τους μεγαλύτερη βλάβη από όσην είναι ποτέ δυνατό να προκαλέσουν οι γιατροί προσφέροντάς τους τις υπηρεσίες τους…

Η εισβολή των φαρμάκων

[…] Έχει γίνει του συρμού να κατηγορούμε τις πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες για την κατάχρηση φαρμακευτικών σκευασμάτων που χορηγούνται με ιατρική συνταγή. Τα κέρδη τους είναι υψηλά και ο έλεγχος που ασκούν στην αγορά πρωτοφανής. Επί μια δεκαπενταετία, τα κέρδη της φαρμακοβιομηχανίας ξεπερνούν τα κέρδη όλων των άλλων βιομηχανιών που είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο. Οι τιμές των φαρμακευτικών σκευασμάτων ελέγχονται και μαγειρεύονται: το ίδιο φιαλίδιο που πουλιέται δύο δολάρια στο Σικάγο ή στη Γενεύη όπου παρασκευάζεται, πουλιέται δώδεκα δολάρια σε μια φτωχή χώρα στην οποία δεν υπάρχει ανταγωνισμός.

Σε όλες τις χώρες, οι γιατροί δουλεύουν ολοένα περισσότερο με δύο ομάδες εθισμένων: μ’ εκείνους στους οποίους χορηγούν συνταγές για φάρμακα και μ’ εκείνους που υποφέρουν από τις επιπτώσεις των φαρμάκων. Όσο πιο πλούσια είναι μια κοινωνία, τόσο μεγαλύτερο είναι το επί τις εκατό ποσοστό των ανθρώπων που ανήκουν στις δύο παραπάνω ομάδες. Συνεπώς, το να καταλογίζουμε στη φαρμακοβιομηχανία τον εθισμό των ανθρώπων στα φάρμακα που χορηγούνται με ιατρική συνταγή είναι εξ ίσου άστοχο με το να καταλογίσουμε στη Μαφία τη χρήση παράνομων ναρκωτικών…

[…] Σε κάθε στάδιο της ζωής τους, οι άνθρωποι αχρηστεύονται με τρόπο που προσιδιάζει στην ηλικία τους. Οι γέροι αποτελούν το πιο εξόφθαλμο παράδειγμα: είναι θύματα θεραπευτικών αγωγών που προορίζονται για μια ανίατη κατάσταση…

Το αίτημα για περίθαλψη των γερόντων έχει επεκταθεί όχι απλώς επειδή επιβιώνουν περισσότεροι γέροντες, αλλά επειδή υπάρχουν άνθρωποι που αξιώνουν ρητά να τους νοσηλεύουν στα γηρατειά τους…

Η ιατρική δεν μπορεί να κάνει πολλά για την αρρώστια που σχετίζεται με τα γηρατειά ακόμα λιγότερα μπορεί να κάνει για τον ερχομό και τη βίωση των ίδιων των γηρατειών. Δε μπορεί να θεραπεύσει τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τους περισσότερους καρκίνους, την αρθρίτιδα, την προχωρημένη κύρωση, ούτε καν το κοινό κρυολόγημα. Ευτυχώς που μπορεί να μετριαστεί κάπως ο πόνος που αισθάνονται οι γέροντες. Αλλά, δυστυχώς, οι περισσότερες θεραπείες που παρέχονται σε γέροντες και απαιτούν την παρέμβαση επαγγελματιών, όχι μόνο εμφανίζουν την τάση να επιδεινώνουν τον πόνο τους αλλά και τον παρατείνουν κιόλας, εάν πετύχουν… Καθώς περισσότεροι γέροντες φτάνουν να εξαρτώνται από τις υπηρεσίες επαγγελματιών, ολοένα περισσότεροι άνθρωποι μπαίνουν με το ζόρι σε ειδικά ιδρύματα για γέροντες, ενώ η γειτονιά γίνεται ολοένα και πιο αφιλόξενη για όσους δεν θέλουν να απομακρυνθούν από αυτήν. … Η θνησιμότητα κατά το πρώτο έτος του εγκλεισμού σε ίδρυμα είναι αξιοσημείωτα υψηλότερη από τη θνησιμότητα των γερόντων που συνεχίζουν να ζουν στο περιβάλλον τους. Η απομάκρυνση από το σπίτι συντελεί στην εμφάνιση και τη θανατηφόρο κατάληξη πολλών σοβαρών ασθενειών. […]

Ό,τι έχει κάνει ο ιατρικός χαρακτηρισμός στο τέλος της ζωής, το έχει κάνει και στην αρχή της. Όπως ακριβώς η εξουσία του γιατρού επικυρώθηκε πρώτα πάνω στα γηρατειά, και μετά επεκτάθηκε στα πρώτα χρόνια μετά τη συνταξιοδότηση και την κλιμακτήριο, έτσι και η εξουσία στο θάλαμο τοκετού, που χρονολογείται από τον 19ο αιώνα, επεκτάθηκε στον παιδικό σταθμό, στο νηπιαγωγείο και στη σχολική τάξη· έτσι ιατρικοποίησε τη νηπιακή, την παιδική και την εφηβική ηλικία…

Για πάρα πολλούς αρρώστους, ισχύει ότι όποιοι δέχονται λιγότερη θεραπευτική αγωγή, εμφανίζουν μεγαλύτερη πρόοδο. «Για τον άρρωστο, όσο λιγότερο, τόσο καλύτερο», είπε ο Ιπποκράτης. Τις περισσότερες φορές, το καλύτερο που μπορεί να κάνει ένας καταρτισμένος και ευσυνείδητος γιατρός είναι να πείσει τον ασθενή ότι μπορεί να συμβιώσει με τη διαταραχή του, να τον βεβαιώσει ότι τελικά θα γίνει καλά ή ότι θα του δώσει μορφίνη όποτε χρειαστεί, ότι θα κάνει γι’ αυτόν ότι θα έκανε η γιαγιά του και ότι θα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη στη φύση. […]

Ο φόβος που έχουν οι συνάνθρωποι μας για έναν μη υγιεινολογικό θάνατο κάνει τη ζωή να μοιάζει με αγώνα δρόμου, που οδηγεί σε μια καταληκτική σκληρή σύγκρουση και έχει κλονίσει απαράμιλλα την εμπιστοσύνη του ανθρώπου στον εαυτό του. Έχει καλλιεργήσει την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος σήμερα έχει χάσει την αυτονομία του να καταλαβαίνει πως έχει έρθει η ώρα του και να παίρνει στα χέρια του το θάνατό του. Η άρνηση του γιατρού ν’ αναγνωρίσει το σημείο πέρα από το οποίο παύει να είναι χρήσιμος ως θεραπευτής και ν’ αποτραβηχτεί όταν στο πρόσωπο του ασθενούς του εμφανίζεται ο θάνατος, τον έχει μετατρέψει σε παράγοντα που ευνοεί την ανευθυνότητα ή την πλήρη συγκάλυψη. Η απροθυμία του αρρώστου να πεθάνει μονάχος του, τον καθιστά αξιολύπητα εξαρτημένο. Έχει τώρα χάσει την πίστη του στην ικανότητά του να πεθαίνει, στην καταληκτική μορφή που μπορεί να πάρει η υγεία, και έχει αναγάγει σε σημαντικό το δικαίωμά του να τον αποτελειώνουν επαγγελματίες…

Μαύρη μαγεία

Ακόμη και στις περιπτώσεις που ο γιατρός διαθέτει τον τεχνικό εξοπλισμό για να παίξει τον τεχνικό ρόλο που φιλοδοξεί να παίξει, επιτελεί αναπόφευκτα και λειτουργίες θρησκευτικές, μαγικές, ηθικές και πολιτικές. Στην κάθε μία από τις λειτουργίες αυτές ο σύγχρονος γιατρός είναι περισσότερο παθογόνος παρά θεραπευτής ή απλώς ανώδυνος.

Η μαγεία ή η ίαση μέσα από τελετουργίες είναι ολοφάνερα μια από τις πιο σημαντικές πατροπαράδοτες λειτουργίες που καλείται να τελέσει η ιατρική. Στη μαγεία, ο θεραπευτής έχει υπό τον έλεγχό του το προσκήνιο και το παρασκήνιο. Κάπως απρόσωπα, εγκαθιδρύει μια ad hoc (εκ των πραγμάτων) σχέση ανάμεσα στον εαυτό του και σε μια ομάδα ανθρώπων. Η μαγεία είναι αποτελεσματική εάν και όταν η επιδίωξη του αρρώστου και του μάγου συμπίπτουν, μολονότι η επιστημονική ιατρική χρειάστηκε πολύ καιρό για ν` αναγνωρίσει πως οι γιατροί είναι μάγοι μερικής απασχόλησης. Για να γίνει η διάκριση της λευκής μαγείας που ασκεί επαγγελματικά ο γιατρός και της λειτουργίας που επιτελεί ως μηχανικός (και για να απαλλαγεί από την κατηγορία πως είναι κομπογιαννίτης), δημιουργήθηκε ο όρος «placebo». Όποτε ένα ζαχαρωμένο χάπι λειτουργεί αποτελεσματικά επειδή το χορήγησε γιατρός, ενεργεί ως placebo. Το placebo (λέξη λατινική που σημαίνει «θα ευχαριστήσω») ευχαριστεί όχι μόνο τον άρρωστο αλλά και τον γιατρό που το χορηγεί. […]

Οι ιατρικές μέθοδοι μετατρέπονται σε μαύρη μαγεία όταν, αντί να κινητοποιήσουν τις δυνάμεις αυτοΐασης του αρρώστου, τον μετατρέπουν σε νωθρό και φενακισμένο ηδονοβλεψία της θεραπείας του.

Οι ιατρικές μέθοδοι μετατρέπονται σε θρησκεία της αρρώστιας, όταν εκτελούνται σαν ιεροτελεστίες που κατευθύνουν όλες τις προσδοκίες των αρρώστων στην επιστήμη και τους αξιωματούχους της, αντί να ενθαρρύνουν τους αρρώστους ν’ αναζητήσουν μια δημιουργική ερμηνεία της δύσκολης θέσης τους ή να βρουν ένα αξιοθαύμαστο πρότυπο ανθρώπου –του παρελθόντος ή του παρόντος– που έμαθε να υποφέρει. Οι ιατρικές μέθοδοι ενισχύουν ακόμη περισσότερο την αρρώστια με τον ηθικό εξευτελισμό, όταν απομονώνουν τον άρρωστο σ’ ένα περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται μόνο επαγγελματίες της υγείας και δεν παρέχουν στην κοινωνία τα κίνητρα ούτε και διαμορφώνουν τις πειθαρχίες που κάνουν την κοινωνία πιο ανεκτική απέναντι στον άρρωστο. Ο μαγικός όλεθρος, η θρησκευτική βλάβη και ο ηθικός εξευτελισμός που δημιουργούνται με το πρόσχημα των βιοιατρικών επιδιώξεων είναι αποφασιστικής σημασίας μηχανισμοί που συντελούν στην κοινωνική ιατρογένεση. Συγχωνεύονται με την ιατρικοποίηση του θανάτου…

[…] Η υγεία όπως την βλέπει μια κουλτούρα, σχετίζεται στενά με το πώς αντιμετωπίζει η αντίστοιχη κοινωνία τη ζωή, τη γιορτή, τα βάσανα και το θάνατο. Όλες οι παραδοσιακές κουλτούρες επηρεάζουν την υγεία των ατόμων της κοινωνίας τους γιατί εφοδιάζουν τα άτομα με τα μέσα που τους επιτρέπουν να κάνουν υποφερτό τον πόνο, να καταλαβαίνουν την αρρώστια ή την αναπηρία και να δίνουν νόημα στη σκιά του θανάτου. Σε τέτοιες κουλτούρες η υγειονομική περίθαλψη είναι πάντα ένα πρόγραμμα που ρυθμίζει το φαγητό, το ποτό, την εργασία, την αναπνοή, τον έρωτα, τη διάπλαση των πολιτών, την άσκηση, το τραγούδι, την ονειροπόληση, τη διεξαγωγή του πολέμου και την ανοχή των βασάνων. Η θεραπεία είναι, στο μεγαλύτερο μέρος της, ένας πατροπαράδοτος τρόπος παρηγοριάς, περίθαλψης και τόνωσης των ανθρώπων ενόσω γιατρεύονται. Η περίθαλψη των αρρώστων είναι, στο μεγαλύτερο μέρος της, μία μορφή ανοχής που αγκαλιάζει όλους τους πάσχοντες. Επιβιώνουν μόνο εκείνες οι κουλτούρες που παρέχουν έναν βιώσιμο κώδικα, προσαρμοσμένο στη γενετική διαμόρφωση μιας ομάδας, στην ιστορία, το περιβάλλον της, και στις ιδιάζουσες προκλήσεις που αντιπροσωπεύουν γι` αυτήν οι ανταγωνιστικές γειτονικές ομάδες.

Η ιδεολογία που προωθεί το ιατρικό εγχείρημα της εποχής μας, το οποίο ισοπεδώνει τις τοπικές ιδιομορφίες, αντιστρατεύεται όλες τις παραπάνω λειτουργίες. Υπονομεύει ριζικά τη συνέχεια των παλαιών πολιτισμικών προγραμμάτων και εμποδίζει την εμφάνιση νέων, που θα παρείχαν ένα πρότυπο για την αυτοπερίθαλψη και τα βάσανα…

πηγή: anarchypress.wordpress.com