Ενηµερώνονται από τα ΜΚ∆ ενώ γνωρίζουν ότι εµπεριέχουν ψευδείς ειδήσεις

Χρησιµοποιούνται ακόµη και στοχευµένα για να παραπληροφορήσουν τους πολίτες διαµορφώνοντας κοινή γνώµη για σοβαρά πολιτικά, οικονοµικά και κοινωνικά θέµατα. ∆ίκοπο µαχαίρι η νοµοθετική ρύθµιση για έλεγχο των Fake News. Ανησυχητικές διαστάσεις λαµβάνουν τα Fake News

Της Ελένης Κωνσταντίνου

Οι ψευδείς ή παραποιηµένες ειδήσεις, άλλως Fake News, δεν είναι φαινόµενο µόνο της εποχής µας. Ωστόσο σήµερα µέσω της διαδικτυακής διάχυσης το φαινόµενο αυτό έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις, αυξάνεται µε γεωµετρική πρόοδο. Μάλιστα, τα Fake News, όπως επισηµαίνει ο πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών, Γιώργος Φράγκος, δεν έχουν μεγεθυνθεί µόνο ποσοτικά, έχουν μεγεθυνθεί και ποιοτικά. «Γι’ αυτό χρειάζεται πλέον ιδιαίτερη µελέτη και πιο εξειδικευµένα εφόδια, επιστηµονικά και άλλα, προκειµένου να εντοπισθούν και να αποκαλυφθούν. ∆εν διακρίνονται πλέον όλα τα Fake News διά γυµνού οφθαλµού», τονίζει.

Μεγαλύτερο το πρόβληµα στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης

Τα Fake News στην εποχή µας, όπως αναφέρει ο κ. Φράγκος, διαδίδονται µε δύο τρόπους -µέσω ΜΜΕ και µέσω ΜΚ∆. «Με τα δεύτερα θεωρώ ότι η όλη κατάσταση είναι ακόµα πιο ανεξέλεγκτη. Τα ΜΜΕ όταν δηµοσιεύουν ενσυνείδητα Fake News, διαβρώνουν την εγκυρότητά τους. Άρα πλήττουν την αναγνωσιµότητα, επισκεψιµότητα, ακροαµατικότητα και τηλεθέασή τους, αναλόγως. Συνεπώς είναι πιο προσεκτικά, διότι µετρούν το δυνητικό κόστος που ενδεχομένως θα υποστούν. Τα ΜΚ∆ και πρωτίστως οι ανώνυµοι λογαριασµοί δεν έχουν οποιοδήποτε κόστος από τη διάδοση ψευδών ειδήσεων, τουλάχιστον άµεσα. Τα Fake News που έχουν εµπορικά ελατήρια, π.χ. να διασύρουν ή να υπερεκθειάσουν αβάσιµα ένα προϊόν ή µια υπηρεσία, ανιχνεύονται πιο εύκολα και όσοι τα διαδίδουν µπορούν να οδηγηθούν το ίδιο εύκολα ενώπιον της ∆ικαιοσύνης».

Κίνδυνος για τη δηµοκρατία και τον πλουραλισµό

«Το µέγα πρόβληµα έγκειται στα Fake News µε ιδεολογικοπολιτικά ελατήρια και κίνητρα. Από αυτά απορρέει ρητορική µίσους, εµπάθεια, ρατσιστικός λόγος. ∆ιότι αυτά υπηρετούν φανατικά δόγµατα, ιδεοληψίες και ιδεολογήµατα περιχαρακωµένων ανθρώπων και πολιτικών καταστάσεων. Και αυτές οι καταστάσεις, σχεδόν κατά κανόνα, είναι πολιτικά µορφώµατα εκτός δηµοκρατικού τόξου. Συνεπώς, ειδικά από αυτά τα Fake News ελλοχεύουν κίνδυνοι για τη δηµοκρατία, για την ελευθερία έκφρασης, για τον πλουραλισµό των απόψεων και για την ενεργή και δρώσα κοινωνία των πολιτών», τονίζει ο πρόεδρος των Κυπρίων δηµοσιογράφων.

Κυπριακό και µεταναστευτικό στο µάτι του κυκλώνα

Όσον αφορά την εικόνα στην Κύπρο, ο πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών τονίζει πως τα ιδεολογικοπολιτικής υφής Fake News έχουν πάρει ανησυχητικές διαστάσεις εδώ και δεκαετίες, κυρίως λόγω διαφορετικών θεωρήσεων στο Κυπριακό.

«Τα τελευταία χρόνια αποτελεί και το Μεταναστευτικό µια τεράστια θεµατική από την οποία αντλούνται ιδέες για Fake News. Οι παραγωγοί και προαγωγοί αυτών των ειδήσεων επενδύουν στα χαµηλά ένστικτα του κοινού, στο φόβο, στο µίσος, την οικονοµική ανασφάλεια, την ανέχεια και τον πόνο. Καταληκτικά, τα Fake News µε ιδεολογικοπολιτικό υπόβαθρο δηλητηριάζουν την πολιτική ζωή του τόπου, τους υγιώς σκεπτόµενους και ενεργούς πολίτες. Είναι επιβεβληµένο για την κοινωνία και το πολίτευµά µας αυτά ειδικά τα Fake News να αντιµετωπισθούν, να περιοριστούν, να ελεγχθούν. Και όσοι τα διασπείρουν να τιµωρούνται αυστηρά».

Τα ΜΜΕ µπορούν να επηρεάζουν τις αντιλήψεις του κόσµου για την πραγµατικότητα

Το φαινόµενο των Fake News είναι ανησυχητικό, είτε βρίσκεται σε έξαρση είτε όχι, επισηµαίνει από την πλευρά του ο ∆ηµήτρης Τριµιθιώτης, λέκτορας ∆ηµοσιογραφίας και Μέσων Επικοινωνίας και µέλος της Επιτροπής ∆ηµοσιογραφικής ∆εοντολογίας.

«Τα µέσα ενηµέρωσης έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν, σε µεγάλο ή µικρότερο βαθµό, τις αντιλήψεις του κόσµου για την πραγµατικότητα. Κατασκευάζουν δηλαδή µια (µιντιακή) πραγµατικότητα, χωρίς να σηµαίνει απαραίτητα ότι αυτή γίνεται άκριτα αποδεχτή από το κοινό/χρήστες των Μέσων».

Όταν ψευδείς πληροφορίες χρησιµοποιούνται στοχευµένα, και πολλές φορές από επίσηµους φορείς και αξιωµατούχους του κράτους, µε σκοπό να παραπληροφορήσουν τον κόσµο για ζητήµατα όπως το µεταναστευτικό/προσφυγικό που βρίσκεται αυτή τη στιγµή στην επικαιρότητα, τότε η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή, σύµφωνα µε τον κ. Τριµιθώτη. «Είναι µε αυτόν τον τρόπο που υποδαυλίζονται και κανονικοποιούνται τα ρατσιστικά αφηγήµατα και η ρητορική µίσους».

Αδιαφανής η προσπάθεια νοµοθετικής ρύθµισης

Ερωτηθείς για το εάν η νοµοθετική ρύθµιση για έλεγχο των Fake News είναι αναγκαία ή εµπεριέχει και αυτή κινδύνους για την ελευθερία έκφρασης, ο κ. Τριµιθιώτης σηµειώνει πως θα πρέπει να εξηγηθεί καλύτερα ποιος είναι ο στόχος µιας τέτοιας νοµοθετικής ρύθµισης. «Θα αφορά τις συντάκτριες και συντάκτες των µέσων ενηµέρωσης, δηµοσιογράφους, ή τους πολίτες και τις αναρτήσεις τους στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης; Τι θα προσφέρει επιπλέον από τις υφιστάµενες σχετικές πρόνοιες της νοµοθεσίας;

Για παράδειγµα, σε πολλές περιπτώσεις οι ψευδείς ειδήσεις και η παραπληροφόρηση των πολιτών έχει ως αφετηρία δηλώσεις και τοποθετήσεις αξιωµατούχων του κράτους, οι οποίες αναπαράγονται άκριτα από ειδησεογραφικά µέσα. Πώς η νέα νοµοθετική ρύθµιση για τις ψευδείς ειδήσεις θεραπεύει το φαινόµενο αυτό;

Θεωρώ ότι η προσπάθεια για τη νοµοθετική ρύθµιση των ψευδών ειδήσεων για την ώρα δεν χαρακτηρίζεται από διαφάνεια και εύλογα µπορεί να θεωρήσει κάποιος ότι ενδεχοµένως να υπονομεύει την ελευθερία έκφρασης των πολιτών».

Ενηµερώνονται από τα ΜΚ∆ ενώ γνωρίζουν ότι εµπεριέχουν ψευδείς ειδήσεις

Η στροφή των πολιτών στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης για την ενηµέρωση τους και οι κίνδυνοι που αυτό εµπεριέχει, αποτυπώνεται και σε πρόσφατη έρευνα της Cypronetwork που έγινε κατά τους µήνες Ιούλιο – Αύγουστο του 2023 µε δείγµα 1.014 ατόµων.

Αναφορικά µε την Κυπριακή ∆ηµοσιογραφία και τα ΜΜΕ, στην ερώτηση «από ποια ΜΜΕ ενηµερώνεστε για τα θέµατα που σας ενδιαφέρουν» οι ερωτηθέντες απάντησαν την τηλεόραση κατά 72% (το 2022 ήταν στο 74% και το 2021 στο 76%). Τα Μέσα Κοινωνικής ∆ικτύωσης απάντησε το 60% (το 2022 ήταν στο 68% και το 2021 στο 73%).

Στην ερώτηση για το που εντοπίζουν τις ψευδείς ειδήσεις το 60% απαντά στα Μέσα Κοινωνικής ∆ικτύωσης, ακολουθεί η τηλεόραση µε 20%, ενώ ο έντυπος τύπος φαίνεται να χαίρει της εµπιστοσύνης των πολιτών αφού µόλις το 5% απάντησε ότι εντοπίζει σε αυτόν ψευδείς ειδήσεις.

Τις διαδικτυακές πύλες ενηµέρωσης επιλέγει το 42% (το 2022 ήταν στο 44% και το 2021 στο 48%). Το ραδιόφωνο επιλέγει το 41% (το 2022 ήταν στο 46% και το 2021 στο 39%). Την εφηµερίδα επιλέγει το 9% (το 2022 ήταν στο 11% και το 2021 στο 14%). Τα περιοδικά επιλέγει το 14% (το 2022 ήταν στο 11% και το 2021 στο 7%). Κανένα ΜΜΕ απάντησε το 2% (το 2022 ήταν στο 1% και το 2021 στο 5%).

«Να µπει τάξη, όχι να γίνουν υπερβολές»
Το θεσµικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των ΜΜΕ αλλά και των ΜΚ∆ είναι ανεπαρκές και αναχρονιστικό αναφέρει ο πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών, Γιώργος Φράγκος, τονίζοντας ότι επιβάλλεται ο νοµοθετικός εκσυγχρονισµός και η συµπλήρωση των κενών. «Το διαδίκτυο και όσα διαχέονται µέσα από αυτά δεν µπορούν να παραµένουν εντελώς ανεξέλεγκτα», τονίζει.
Από την άλλη, σηµειώνει ότι «το όποιο εγχείρηµα να µπει τάξη στα Fake News δεν µπορεί να εµπερικλείει, έστω και δυνητικά, κινδύνους για την ελευθεροτυπία και την ελευθερία έκφρασης. Η όποια ρύθµιση για έλεγχο των Fake News δεν µπορεί να δένει χειροπόδαρα τους δηµοσιογράφους και τη διερευνητική δηµοσιογραφία. Η Ένωση Συντακτών Κύπρου θα είναι εδώ και θα επαγρυπνεί, ούτως ώστε να µπει τάξη, αλλά να µην υπάρξουν και υπερβολές προς καµία κατεύθυνση».