Δημοκρατία, Αριστερά και Ιμπεριαλισμός: Oι πόλεμοι των δυτικών ελίτ κατά της ανθρωπότητας

Λίγο πριν από τον θάνατό του, σε μια σειρά γραπτών του, ο Σαμίρ Αμίν ανέπτυξε τα δύο ζητήματα που κυρίως τον απασχολούσαν. Το πρώτο ήταν η μη υποταγή της Κίνας στη χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση, δηλαδή στην ολοκληρωτική εξουσία του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου- επίσης η μη μετατροπή της κινεζικής γης σε εμπόρευμα. Το δεύτερο ζήτημα ήταν η ανάγκη οικοδόμησης μιας νέας, μιας «Πέμπτης Διεθνούς».

Είχαμε βρεθεί μαζί στην Κίνα, προσκεκλημένοι σε ένα συνέδριο για τον μαρξισμό, το 2018, λίγο πριν από τον θάνατό του και θυμάμαι την τεράστια αγωνία του για την Κίνα και την οικονομική παγκοσμιοποίηση. Μια μέρα ξύπνησε και μου ζήτησε να πάω επειγόντως στο δωμάτιό του, όπου έδινε συνέντευξη σε μια κινεζική τηλεόραση. Ήθελε να τους μιλήσω κι εγώ, να περιγράψω στο κινεζικό κοινό αυτό που είχα βιώσει στην πρώην ΕΣΣΔ, παρακολουθώντας ως δημοσιογράφος την κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος και την αποκατάσταση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και διανομής τη δεκαετία του ’90. Φοβόταν ότι το Πεκίνο θα μπορούσε, σε κάποιο σταυροδρόμι της τόσο sui generis εξέλιξής του, να κάνει μια αποφασιστική στροφή προς τον καπιταλισμό και ήθελε να «εμβολιάσει» κατά κάποιο τρόπο τους Κινέζους εκ των προτέρων.

Ο Σαμίρ δεν πίστευε ότι το κινεζικό καθεστώς είναι σοσιαλιστικό. «Δεν θα πω ότι η Κίνα είναι σοσιαλιστική, δεν θα πω ότι η Κίνα είναι καπιταλιστική», είπε σε ομιλία του σε ένα διάσημο πανεπιστήμιο του Πεκίνου. Μερικές φορές ήλπιζε, πίστευε, ότι μπορεί να υπάρχει ένας δρόμος προς τον κρατικό καπιταλισμό, τον κρατικό σοσιαλισμό και τελικά τον σοσιαλισμό. Ήθελε να κρατήσει ανοιχτή μια τέτοια δυνατότητα. Η Κίνα έχει κάνει τεράστιες παραχωρήσεις στον καπιταλισμό. Παρόλα αυτά, η εξουσία στην Κίνα δεν βρίσκεται στα χέρια της καπιταλιστικής τάξης και η οικονομία της παραμένει σχεδιασμένη.

Ο Σαμίρ πίστευε ότι αν η Κίνα έκανε το ποιοτικό άλμα προς τον καπιταλισμό που έκανε η ΕΣΣΔ το 1991, αυτό θα οδηγούσε σε μια κοινωνική καταστροφή, που θα θύμιζε τα χρόνια Γιέλτσιν στη Ρωσία, και στη διάλυση της ίδιας της Κίνας, όπως συνέβη με τη Σοβιετική Ένωση.

Αν η Κίνα προσχωρούσε πλήρως στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα και την ιεραρχία του, αφενός θα αντιμετώπιζε η ίδια τεράστια προβλήματα και αφετέρου θα ενίσχυε αποφασιστικά ένα ταχύτατα εξελισσόμενο υπεριμπεριαλιστικό σύστημα, αυτό που όλοι είδαμε με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Σήμερα, όλα τα κράτη της συλλογικής Δύσης, με εξαίρεση ίσως την Τουρκία και, σε πολύ περιορισμένο βαθμό, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία, ενεργούν σε κατάφωρη αντίθεση με τα πιο στοιχειώδη εθνικά τους συμφέροντα, υποστηρίζοντας τον πόλεμο των ΗΠΑ κατά της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η Τουρκία αποτελεί εξαίρεση, αλλά ανήκει μισή στη Δύση και μισή στην περιφέρεια του πλανήτη. Δεν είναι βέβαια σε καμία περίπτωση μια αντιιμπεριαλιστική δύναμη, ωστόσο διαθέτει ένα σημαντικό βαθμό ανεξαρτησίας, και η Άγκυρα τον χρησιμοποιεί προκειμένου να διαπραγματευτεί ένα προνομιακό καθεστώς στις τάξεις του δυτικού ιμπεριαλισμού. Το ίδιο συμβαίνει και με τη σχεδόν ομόφωνη υποστήριξη του σιωνιστικού Ισραήλ από όλα τα δυτικά κράτη.

Τα δυτικά έθνη κράτη μετατρέπονται ταχύτατα σε απλά εργαλεία αυτού του υπερ-ιμπεριαλισμού, ενώ όλοι οι δημοκρατικοί θεσμοί ελέγχονται πλέον όλο και περισσότερο απευθείας από το μεγάλο διεθνές χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και στερούνται κάθε εθνικού και δημοκρατικού χαρακτήρα. Στις κύριες καπιταλιστικές χώρες υπάρχει ακόμα ένα υπόλειμμα της μορφής της αστικής δημοκρατίας, αλλά όλο και περισσότερο χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο.

Η απλή ύπαρξη σχετικά ισχυρών εναλλακτικών απέναντι στα δυτικά κέντρα εξουσίας, όπως η Ρωσία, η Κίνα ή το Ιράν, είναι πλέον το κύριο εμπόδιο στην εγκαθίδρυση μιας ολοκληρωτικής δικτατορίας του Κεφαλαίου και της Αμερικής πάνω στον πλανήτη και σε κάθε μορφή ζωής.

Ο αγώνας ενάντια στον ολοκληρωτικό καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό

Όσο για το πώς μπορεί να ξανανοίξει ένας δρόμος προς τον Σοσιαλισμό, μετά τις στρεβλώσεις και τις ήττες του 20ού αιώνα, αυτό είναι σίγουρα ένα ανοιχτό ερώτημα. Αλλά για να ανοίξει ένας τέτοιος δρόμος, είναι απαραίτητο ταυτόχρονα να κλείσει ο δρόμος για την περαιτέρω ενίσχυση του ραγδαία εξελισσόμενου ολοκληρωτικού δυτικού καπιταλισμού και των ολοκληρωτικών δυνατοτήτων που του προσφέρουν οι σύγχρονες τεχνολογικές δυνάμεις.

Και αυτό έχει γίνει δυνατό σήμερα χάρη στην αντίσταση των λαών της Γιουγκοσλαβίας και της Μέσης Ανατολής, χάρη στους κοινωνικούς αγώνες στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική, χάρη στην επιστροφή της Ρωσίας στην παγκόσμια πολιτική, χάρη στη φανταστική οικονομική άνοδο της Κίνας και, φυσικά, χάρη στην εξαιρετική αντίσταση των Παλαιστινίων στον ισραηλινό φασισμό, ο οποίος έχει μετατρέψει τη Γάζα σε «Στάλινγκραντ» του 21ου αιώνα.

Καθώς ο δυτικός καπιταλισμός αντιμετωπίζει σήμερα μία από τις σημαντικότερες και πολλαπλές κρίσεις της ιστορίας του, τείνει να επαναλαμβάνει το παρελθόν του, ιδίως το παρελθόν της μεσοπολεμικής περιόδου του περασμένουαιώνα. Οδηγείται αφενός προς τον ολοκληρωτισμό και ακόμη και προς ανοιχτές μορφές φασισμού σε κεντρικές δυτικές χώρες και αφετέρου προς πολέμους εκτός της Δύσης, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, η σφαγή των Παλαιστινίων, η απειλή πολέμου κατά της Κίνας, ο πόλεμος χρέους κατά του παγκόσμιου Νότου, ο πόλεμος κατά του Πολιτισμού και ο πόλεμος κατά της Φύσης, με τον τελευταίο να απειλεί να τερματίσει ακόμη και τη ζωή στη Γη.

Γι’ αυτό όχι μόνο κάθε επαναστάτης μαρξιστής, αλλά και κάθε δημοκράτης, κάθε ανθρωπιστής, κάθε οικολόγος, από όπου κι αν προέρχεται, από τον Νότο, την Ανατολή ή τη Δύση του κόσμου μας, πρέπει να αντισταθεί αποφασιστικά στην αναβίωση του φασισμού στη Δύση και στις δυτικές ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και να μην παραπλανηθεί από τα ανθρωπιστικά και «δημοκρατικά» προσχήματα που χρησιμοποιεί ο δυτικός ιμπεριαλισμός. Καμία από τις δυτικές επεμβάσεις δεν έφερε δημοκρατία, όλες οδήγησαν σε κοινωνικές και εθνικές καταστροφές στις χώρες όπου συνέβησαν.

Το πρώτο καθήκον κάθε συνειδητοποιημένου αγωνιστή της Αριστεράς και κάθε δημοκράτη σήμερα είναι η εναντίωση στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και τις ιμπεριαλιστικές πολιτικές κυρώσεων. Αυτό σίγουρα δεν σημαίνει άνευ όρων υποστήριξη των καθεστώτων που δέχονται κάθε φορά επίθεση από τον ιμπεριαλισμό, είτε πρόκειται για τη Σερβία, είτε για το Αφγανιστάν, είτε για το Ιράκ, είτε για το Ιράν, είτε για τη Ρωσία, είτε για την Κίνα.

Σημαίνει την κατανόηση του τι θα σήμαινε η πλήρης κυριαρχία της Δύσης πλανήτη για τον ανθρώπινο πολιτισμό και για την ίδια την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, συμπεριλαμβανομένων των ίδιων των δυτικών κοινωνιών. Διότι καθώς ο παγκόσμιος καπιταλισμός κινείται προς την κατεύθυνση του να γίνει ένας καπιταλισμός απλώς καταστροφικός, δεν είναι καν σε θέση, ή δεν είναι πρόθυμος, να διατηρήσει το βιοτικό επίπεδο και τις δημοκρατικές ελευθερίες των ίδιων των πολιτών του. Όταν μιλάμε για δυτική κυριαρχία στη Γη, μιλάμε για την κυριαρχία ενός εξαιρετικά μικρού μέρους των δυτικών κυρίαρχων κοινωνικών στρωμάτων.

Σήμερα, η ανάδυση των BRICS, οι κινήσεις προς έναν πολυπολικό κόσμο, η αποδυνάμωση του ρόλου του δολαρίου ανοίγουν το δρόμο για μια νέα, δημοκρατική παγκόσμια τάξη. Πρόκειται για τεράστια, ιστορικά βήματα.

Αλλά τέτοια βήματα αποτελούν αναγκαία και όχι ικανή συνθήκη για μια νέα, δημοκρατική παγκόσμια τάξη. Το πρόβλημά μας δεν θα πρέπει να είναι το ζήτημα της ήττας της Δύσης για να πάρει κάποιος άλλος τη θέση της, αλλά η μετακίνηση ολόκληρης της ανθρωπότητας προς έναν νέο πολιτισμό που θα μπορεί να αντιμετωπίσει τις τεράστιες απειλές που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, λόγω των παραγωγικών δυνάμεων και των τεχνολογιών που έχουμε αναπτύξει και οι οποίες, αν δεν ελεγχθούν, απειλούν ήδη την ίδια την επιβίωση των ανθρώπων.
_________________

Σημείωση: Το κείμενο αυτό είναι τμήμα της εισήγησης του συγγραφέα στο 17ο Φόρουμ της παγκόσμιας Ένωσης Πολιτικής Οικονομίας (WASP) που έγινε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο από τις 2 έως τις 4 Αυγούστου 2024.