Ανισότητες Υγείας μεταξύ πληθυσμών Ρομά

Πάνια Καρνάκη – Διευθύντρια Ευρωπαϊκών και Διεθνών Προγραμμάτων, Ινστιτούτο Prolepsis Ντίνα Ζώτα – Διευθ τηγικής & Προαγωγής Υγείας, Ινστιτούτο Prolepsis

Οι Ρομά παραμένουν διαχρονικά μια από τις πιο ευάλωτες ομάδες της Ευρώπης αλλά και της Ελλάδας, καθώς συνεχίζουν και διαβιούν κάτω από δύσκολες συνθήκες και υφίστανται διακρίσεις σε ότι αφορά στην πρόσβαση τους σε υπηρεσίες υγείας, κοινωνικής προστασίας, απασχόλησης και επαρκούς στέγασης. Επίσημα αναφέρεται ότι περίπου 265.000 Ρομά, περίπου το 2,47% του γενικού πληθυσμού της χώρας, ζει την Ελλάδα (Travellers Division (2010) Στατιστικά πληθυσμού). Ο μισός πληθυσμός των Ρομά ζει σε πρόχειρες παράγκες χωρίς πρόσβαση σε ηλεκτρισμό, αποχέτευση ή τρεχούμενο νερό. Οι Ρομά είναι η μόνη κοινωνική ομάδα, η οποία με την πάροδο του χρόνου δεν έχει επιτύχει σημαντικές βελτιώσεις σε ότι αφορά στις συνθήκες διαβίωσής τους.

Οι περισσότεροι Ρομά ζουν στο περιθώριο της ελληνικής κοινωνίας, έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, αντιμετωπίζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας και δύσκολες συνθήκες εργασίας και παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία προσαρμογής στις κοινωνικές δομές. Η παραβατικότητα είναι συχνή και σε πολλές περιπτώσεις μη συνειδητή επιλογή, αλλά περισσότερο επιλογή επιβίωσης σε μια κοινωνία που προωθεί την ανισότητα, την περιθωριοποίηση, τον αποκλεισμό και την απομόνωση των κοινοτήτων Ρομά.

Τα πολιτισμικά πρότυπα των Ρομά διαφέρουν σημαντικά από τα συνηθισμένα δυτικά πρότυπα, γεγονός που δημιουργεί έντονο στίγμα και διακρίσεις εναντίον τους. Οι Ρομά δεν είναι μια εντελώς ομοιογενής ομάδα. Ωστόσο, όλες οι κοινότητες των Ρομά φαίνεται να έχουν κοινά χαρακτηριστικά όσον αφορά στην ισχυρή οικογενειακή συνοχή, τη συμμετοχή σε οικογενειακές εκδηλώσεις και τον σεβασμό των οικογενειακών παραδόσεων (Rosario et al., 2013). Σε αντίθεση με τη σύγχρονη «δυτική» κουλτούρα, όπου κυριαρχεί η ατομικότητα και τα άτομα μπορούν να επιλέξουν τις σχέσεις με την ομάδα τους ή ακόμα και να αμφισβητήσουν και να εγκαταλείψουν τις κοινότητές τους, η κοινωνία των Ρομά δίνει ιδιαίτερη σημασία στη συνοχή και την αλληλεγγύη μεταξύ των μελών της, προωθώντας και ενθαρρύνοντας το συλλογικό καλό των κοινοτήτων τους (Λυδάκης, 1997; Νόβα-Καλτσούνη, 2000).

Η κοινωνία των Ρομά είναι έντονα πατριαρχική με ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς. Αυτό δημιουργεί σημαντικά προβλήματα για τις γυναίκες Ρομά που ήδη αντιμετωπίζουν στιγματισμό και διακρίσεις. Οι γυναίκες Ρομά παντρεύονται πολύ νωρίς (παραδοσιακοί ανεπίσημοι γάμοι παιδιών κάτω των 15 ετών, συχνά αναγκαστικοί), ενώ ακολουθούν πολλαπλές εγκυμοσύνες και πολλές γεννήσεις. Συντηρούν ένα σπίτι/παράγκα, που μπορεί να μην έχει ρεύμα, τρεχούμενο νερό και άλλες βασικές παροχές δεδομένες για το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού.

Όσον αφορά στο επίπεδο της υγείας τους, φαίνεται ότι οι γενικότερες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας σε συνδυασμό με τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες έχουν αρνητική επίδραση (Alexandridis, 2016; WHO, 2014). Το επίπεδο υγείας τους είναι χαμηλό, με υψηλά ποσοστά τόσο μεταδοτικών, όσο και μη μεταδοτικών ασθενειών, όπως καρδι- αγγειακά (Cook et al., 2013; Parekh & Rose, 2011). Δεν είναι τυχαίο που στη κεντρική και ανατολική Ευρώπη έχουν 10 χρόνια χαμηλότερο προσδόκιμο επιβίωσης από τους μη Ρομά (Amnesty International, 2015).

Η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη για τις γυναίκες, οι οποίες έχουν χαμηλότερο επίπεδο υγείας και περισσότερα χρόνια προβλήματα σε σχέση με τους άνδρες (Aisa et al., 2016; Coe & Čvorović, 2017), ενώ έχει παρατηρηθεί και μειωμένη προσβασιμότητα των γυναικών σε υπηρεσίες υγείας, αν και δικαιούνται τις ίδιες υπηρεσίες με τον υπόλοιπο ελληνικό πληθυσμό (με την προϋπόθεση ότι διαθέτουν τα απαραίτητα έγγραφα), γεγονός που αποδίδεται τόσο στον χαμηλό αλφαβητισμό υγείας όσο και στις κοινωνικές διακρίσεις (Baev & Manov, 2018). Τα πιο κοινά προβλήματα που φαίνεται να αντιμετωπίζουν είναι προβλήματα αναπαραγωγικής υγείας και εγκυμοσύνης, χρόνιες παθήσεις και προβλήματα ψυχικής υγείας.

Το κάπνισμα και η κακή διατροφή είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία των γυναικών Ρομά, ενώ η συμμετοχή τους σε προγράμματα προσυμτωματικού ελέγχου για καρκίνο του μαστού και του τραχήλου της μήτρας είναι πολύ χαμηλή. Είναι προφανείς από τα παραπάνω οι ιδιαίτερες ανάγκες αλλά και ο διαφορετικός τρόπος προσέγγισης που απαιτείται για την συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα. Ειδικότερα, οι γυναίκες Ρομά αποτελούν μια υποκατηγορία της ομάδας αυτής με ιδιαίτερες ανάγκες όσον αφορά στην πρόληψη και την προαγωγή υγείας.

Το Ινστιτούτο Prolepsis υλοποίει δυο προγράμματα με στόχο την ενδυνάμωση και προώθηση της υγείας των γυναικών Ρομά. Το έργο «Ενδυνάμωση νεαρών γυναικών Ρομά σε θέματα υγείας, πρόληψης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων: μία νέα μεθοδολογική προσέγγιση» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης το Ινστιτούτο Prolepsis και εταίρο το Εργαστήριο Διαπολιτισμικής Αγωγής (Ε.Δ.Α) του Παιδαγωγικού Τμήματος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ. Το έργο αποσκοπεί στην ενδυνάμωση των γυναικών Ρομά, καθώς και των οργανισμών (ΜΚΟ, Πανεπιστήμια κ.ά.) που δραστηριοποιούνται με Ρομά πληθυσμούς στα αντικείμενα που αφορούν στην υγεία, την πρόληψη, καθώς και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Το πρόγραμμα «Υγιείς και ισχυρές γυναίκες Ρομά στην Ελλάδα» υλοποιείται με την υποστήριξη του Fondation CHANEL και περιλαμβάνει πλήθος εκπαιδευτικών και ενημερωτικών δράσεων σε κοινότητες Ρομά σε διάφορες περιοχές της χώρας για θέματα που αφορούν στην υγεία και πρόληψη, όπως κάπνισμα και εμβολιασμοί, πρόληψη γυναικολογικών ζητημάτων και διατροφικές συνήθειες. Επίσης, σε συνεργασία με Δήμους, Κέντρα Κοινότητας με παραρτήματα για Ρομά, Νοσοκομεία και Κέντρα Υγείας, θα πραγματοποιηθούν προσυμπτωματικοί έλεγχοι για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και του μαστού, καθώς και εμβολιασμοί κατά του HPV. Σε περιπτώσεις καταυλισμών και σε οικισμούς που βρίσκονται μακριά από μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας, θα χρησιμοποιηθούν κινητές ιατρικές μονάδες.

Περισσότερες πληροφορίες στο www. prolepsis.gr”