12 βιβλία που άλλαξαν τον κόσμο
Ένας Βρετανός συγγραφέας έφτιαξε μια λίστα με τα βιβλία που συνέβαλαν στη μεταμόρφωση της ανθρωπότητας. Με ποιο κριτήρια όμως;
Επιλογές που ξαφνιάζουν, απουσίες που εντυπωσιάζουν.
Πριν από εννέα χρόνια, όταν διάβαζα για τον Ισαάκ Νεύτωνα, τον φανταζόμουν νεαρό να κάθεται μόνος μέσα στη σιωπή του σπιτιού του, μιας αγροικίας, εφευρίσκοντας τις θεωρίες που άλλαξαν τον κόσμο και μάλιστα ριζικά.
Απ’ αυτή την αγροικία του Λίνκολνσάϊρ έμελλε να προέλθουν επαναστάσεις στη σκέψη, η δύναμη και οι συνέπειες των οποίων αναδιέταξαν την πορεία της ανθρώπινης ζωής.
Η αντίθεση ανάμεσα στη μοναχικά φιγούρα που εργάζεται για να παράξει ένα αντικείμενο τόσο ταπεινό και αβλαβές όσο ένα βιβλίο και στην έκρηξη που το βιβλίο αυτό προκάλεσε στο μυαλό των ανθρώπων της εποχής του και μετέπειτα με οδήγησε να ζητήσω και άλλα βιβλία, οι σελίδες των οποίων σημάδεψαν την ιστορία του είδους μας.
Οι… δεινόσαυροι. Όταν σκεφτόμαστε τις αλλαγές στην ανθρώπινη ιστορία, μας έρχεται στον νου η αλλαγή του κόσμου πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, όταν ένας αστεροειδής επίσπευσε τον θάνατο των δεινοσαύρων και άφησε χώρο για την ανάπτυξη των θηλαστικών. Στην ιστορία υπήρξε η Αμερικανική Επανάσταση, η Γαλλική Επανάσταση, ίσως σημαντικότερη απ' όλες η Βιομηχανική Επανάσταση.
Υπήρξε η παράταση του προσδόκιμου ζωής, οι πρόοδοι στην τεχνολογία… Ένα απλό βιβλίο μοιάζει πολύ απίθανος διεκδικητής του τίτλου του καταλύτη μιας αλλαγής.
Εντούτοις, όσοι από εμάς αρεσκόμαστε στο να διαβάζουμε θεωρούμε ότι η ιδέα πως ένα βιβλίο μπορεί να ασκήσει επίδραση στην ιστορική διαδρομή δεν είναι καινούργια. Οι αντιλήψεις μας διαμορφώθηκαν μέσα από βιβλία, η δεξαμενή των πληροφοριών μας αυξήθηκε, τα γούστα μας διευρύνθηκαν, ίσως εκλεπτύνθηκαν, η αίσθηση του χιούμορ μας βελτιώθηκε ενθουσιαστήκαμε, ανησυχήσαμε, συγκινηθήκαμε, παρηγορηθήκαμε, αισθανθήκαμε λιγότερο μόνοι, νιώσαμε να βελτιωνόμαστε ηθικά και να εμπνεόμαστε-τουλάχιστον για λίγο. Ξέρουμε ότι τα βιβλία μπορούν να μας αλλάξουν ως άτομα.
Σ’ ένα διαφορετικό επίπεδο, τα βιβλία υπήρξαν συχνά και εξακολουθούν να είναι οι φορείς πεποιθήσεων που άλλαξαν και διαμόρφωσαν την ανθρωπότητα. Τα βιβλία αυτά, εν γένει θρησκευτικά, θα μπορούσαν, πιστεύω, να περιληφθούν στις κορυφαίες θέσεις ενός καταλόγου των 12 βιβλίων με τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο. Σ’ ένα στάδιο, είχα διαμορφώσει έναν κατάλογο στον οποίο κυριαρχούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, βιβλία για τον Θεό, βιβλία του Μαρξ και του Μάο και δύο ή τρία επιστημονικά βιβλία.
Η επιλογή δεν ήταν όμως ικανοποιητική. Έπειτα από πολλούς καταλόγους που ακολούθησαν, βρήκα τη λύση να αφαιρέσω το οριστικό άρθρο από τον τίτλο: «Τα δώδεκα βιβλία που άλλαξαν τον κόσμο» έγιναν «Δώδεκα βιβλία που άλλαξαν τον κόσμο». Ήθελα τη λογοτεχνία να βρίσκεται δίπλα σε επιστημονικά βιβλία και στο Σύνταγμα. Να περιληφθούν οι αλλαγές στην κοινωνία, όπως και στην τεχνολογία.
Έστω κι αν αυτό σημαίνει ελαστικοποίηση του όρου «βιβλίο». Σκέφτηκα, για παράδειγμα πως είναι σημαντική, δεδομένης της συνταγματικής σημασίας της, να περιλάβω τη Magna Carta, που, μολονότι εκπονήθηκε το 1215 από τη βασιλική καγκελαρία ως επίσημη βασιλική παραχώρηση, έγινε ένα ζωτικής σημασίας βιβλίο αναφοράς, το θεμελιώδες βιβλίο του Συντάγματός μας και πολλών άλλων, κυρίως στην Αμερική και την Ινδία.
Προφανείς επιλογές. Ορισμένα βιβλία ήταν προφανή, κυρίως όπως «Μαθηματικές αρχές» του Νεύτωνος (1687), «Περί καταγωγής των ειδών» του Δαρβίνου (1859), «Μια έρευνα για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών» του Άνταμ Σμιθ (1776), «Πειραματικές έρευνες στον Ηλεκτρισμό» του Μάικλ Φάραντεϊ (1855) και η μαζική συμβολή του Ουίλιαμ Τιντέιλ στη «Βίβλο του Βασιλέως Ιακώβου» (1611). Σκέφτηκα πως είναι αδύνατο να αγνοήσω την επιτυχή εκστρατεία του Ουίλιαμ Ουίλμπερφορς για την κατάργηση της δουλείας. Είναι αλήθεια πως ξεκίνησε με μια τετράωρη ομιλία στη Βουλή των Κοινοτήτων το 1781), που ανατυπώθηκε αμέσως μετά και με τη μορφή βιβλίου άσκησε συνεχή επαναστατική επιρροή. Ήταν επίσης αδύνατο να αγνοήσω την ανάδυση των γυναικών ως ισότιμων με τους άνδρες, όπως προβλήθηκε με διαφορετικούς τρόπους από τη Μαίρη Γουόλστοουνκραφτ και τη Μάρι Στάουπς. Ούτε οι τέχνες θα μπορούσαν να παραλειφθούν, σκέφτηκα. Το «Πρώτο Folio» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, που εκδόθηκε το 1623, μετά τον θάνατό του, είναι ένα βιβλίο που άλλαξε και αναδιαμόρφωσε έκτοτε το μυαλό των ανθρώπων. Το πρώτο «Βιβλίο των Κανονισμών της Ένωσης Ποδοσφαίρου» (1863) έδωσε στον κόσμο τη δυνατότητα να παίζει ένα παιχνίδι που σήμερα έχει γίνει αυτοκρατορία με παίκτες, οπαδούς, φανατικούς και πλούσιους εμπόρους. Μένουν οι «Προδιαγραφές ευρεσιτεχνίας για την κλωστική μηχανή» του Άρκραϊτ (1769), η επινόηση του οποίου είχε κρίσιμη σημασία για μια βιομηχανική επανάσταση που ουδέποτε σταμάτησε.
1. «ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ» («Principia Mathematica»),1687, Ισαάκ Νεύτων.
2. «ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΟΝ ΓΑΜΟ» («Married Love»), 1918, Μάρι Στόουπς,
3. «MAGNA CARTA», 1215, από τους βαρόνους της μεσαιωνικής Αγγλίας.
4. «ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ» («Book of Rules of Association Football»), 1863, από μια ομάδα Άγγλων πρώην φοιτητών.
5. «ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΤΟΝ ΕΙΔΩΝ» («On the Origin of Species), 1859, Κάρολος Δαρβίνος.
6. «ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΙΟΥ» (On the Abolition of the Slave Trade»), 1789, Ουίλιαμ Ούιλμπερφορς στο Κοινοβούλιο, τυπώθηκε αμέσως σε αρκετές εκδοχές.
7. «Η ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ» («Α Vindication of the Rights of Woman»), 1792, Μαίρη Γουόλστοουνκραφτ.
8. «ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΝ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟ» («Experimental Researches in Electricity»), τρεις τόμοι, 1839, 1844,1855, Μάικλ Φάραντεϊ.
9. «ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΕΥΡΕΣΙΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΩΣΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΑΡΚΡΑΪΤ» («Patent Specification for Arkwright's Spinning Machine»), 1769, Ρίτσαρντ Άρκραϊτ.
10. «H ΒΙΒΛΟΣ TOY ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΙΑΚΩΒΟΥ» («The King James , Bible»), Ουίλιαμ Τιντέιλ και 54 λόγιοι διορισμένοι από τον βασιλιά.
11. «ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ» («An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations»), 1776, Άνταμ Σμιθ.
12. «Η ΠΡΩΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ» («The First Folio»), 1623, Ουίλιαμ Σαίξπηρ.
ΠΑΛΛΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ – ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ