Το χαμένο στοίχημα των ΜΜΕ

επιμέλεια: Βαγγέλης Πάλλας Δημοσιογράφος – Ερευνητής – Αναλυτής IFJ/SPJ

Τα Μ.Μ.Ε. ενώ θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ενίσχυση της κριτικής σκέψης των πολιτών, λειτουργούν τελείως αποπροσανατολιστικά με τον καταιγισμό ειδήσεων και δευτερεύουσας σημασίας πληροφοριών, που μόνο σκοπό έχουν να καταστήσουν αδύνατη τη λογική, ψύχραιμη και σε βάθος επεξεργασία και ανάλση των παρεχόμενων πληροφοριών. Το κοινό περιέρχεται έτσι σε μια κατάσταση σύγχυσης και απομένει ευεπηρέαστο στις κατευθύνσεις που του παρέχουν και τα οικονομικά συμφέροντα που υπηρετούν.

• Δημιουργούν και διατηρούν ένα κλίμα ανασφάλειας στους πολίτες, υπερτονίζοντας τις αρνητικές καταστάσεις, το οποίο έχει ως συνέπεια την επίταση των αναποτελεσματικών συμπεριφορών απ’ τη μεριά του κοινού. Ενισχύονται τα φαινόμενα ξενοφοβίας και ρατσισμού, διαιωνίζεται ο συντηρητισμός τόσο σε επίπεδο πολιτικής πράξης όσο και σε επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας, αυξάνονται τα κρούσματα βίας και μισαλλοδοξίας.

• Διαδραματίζουν εξαιρετικά αρνητικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση και την κοινωνικότητα των ατόμων, καθώς υποκαθιστούν σε μεγάλο βαθμό την άμεση ανθρώπινη επαφή με την ψευδαίσθηση της συντροφικότητας. Παρουσιάζεται, έτσι, το ανησυχητικό φαινόμενο ακόμη και νέοι άνθρωποι να αφιερώνουν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου τους είτε παρακολουθώντας τηλεόραση είτε ασχολούμενοι με το διαδίκτυο.

• Επιμένουν στην παρουσίαση στερεοτυπικών εικόνων που προωθούν τον κοινωνικό και φυλετικό ρατσισμό, αποδίδοντας στη γυναίκα υποδεέστερη θέση, προβάλλοντας εμφατικά τις τυχόν παραβατικές συμπεριφορές των αλλοδαπών και αντιμετωπίζοντας αρνητικά τις κοινωνικές και εθνολογικές μειονότητες.

• Προωθούν συγκεκριμένα πρότυπα συμπεριφοράς και ζωής, τα οποία απέχουν από τις πραγματικές αξίες και τις οικονομικές δυνατότητες του τόπου. Ο άκρατος καταναλωτισμός που συνδυάζεται με μιαν αδικαιολόγητη ελαφρότητα, είναι το ιδανικό των τηλεοπτικών προσώπων· πρότυπο εξαιρετικά επιζήμιο για την εικόνα που σχηματίζουν οι νέοι άνθρωποι για τη ζωή, αφού τους εξωθεί σε ανούσιες και ανεπίτευκτες προσδοκίες.

• Καθιστούν τη βία μέρος της τηλεοπτικής καθημερινότητας του κοινού, και επιδρούν έτσι με πολλαπλά αρνητικό τρόπο στην ψυχοσύνθεση των μικρών παιδιών, αλλά και στη συμπεριφορά των ενηλίκων εκείνων που δεν έχουν τις κατάλληλες ηθικές και πνευματικές άμυνες απέναντι στην εικονική υπεροχή των βίαιων τηλεοπτικών προτύπων.

• Ενισχύουν, κατά περίπτωση, τον εθνικισμό, ενοχοποιούν στη συνείδηση του κοινού μετανάστες και αλλοεθνείς, και προβάλλουν κατά τρόπο όχι πάντα αρνητικό τη δράση πολιτικών παρατάξεων και ομάδων που λειτουργούν με ρατσιστικές αντιλήψεις.

– Τα Μ.Μ.Ε. λειτουργούν με τη λογική μιας επιχείρησης που αποζητά το οικονομικό κέρδος, γι’ αυτό και διαμορφώνουν τα προγράμματα και το περιεχόμενό τους με ζητούμενο την εμπορική απήχηση. Παρατηρείται, έτσι, η έντονα αρνητική επίδραση της έμμονης επιδίωξης για αυξημένη τηλεθέαση, αυξημένες πωλήσεις εντύπων και υψηλότερη ακροαματικότητα.

• Η σταθερή και συχνά δίχως αρχές επιδίωξη της εμπορικής απήχησης επηρεάζει όλους τους τομείς των Μ.Μ.Ε., ξεκινώντας μάλιστα ακόμη κι από τη βασική τους λειτουργία που είναι η ενημέρωση. Προκύπτει έτσι μια διεκτραγώδηση στην παρουσίαση των ειδήσεων, που αποσκοπεί στην προσέλκυση τηλεθεατών / αναγνωστών, αλλά λειτουργεί επιβαρυντικά για την ποιότητα της ενημέρωσης.

• Ο τρόπος παρουσίασης των ειδήσεων, η επιλογή τους, όπως και η διαχείριση ακόμη και εξαιρετικά σοβαρών εξελίξεων, επηρεάζονται απ’ το βασικό ζητούμενο των μέσων μαζικής ενημέρωσης, που δεν είναι η αντικειμενικότητα και η εγκυρότητα, αλλά η αύξηση της τηλεθέασης. Έτσι, η ενημέρωση υποκύπτει στις υπερβολές, στη σκόπιμη δραματοποίηση, στην επιλογή εκείνων των ειδήσεων που τείνουν να προσελκύουν περισσότερο το ενδιαφέρον του κοινού, στην αποσιώπηση εκείνων που δεν έχουν ιδιαίτερη απήχηση, καθώς και σε κάθε άλλο τέχνασμα που αυξάνει το τηλεοπτικό ή αναγνωστικό κοινό.

• Άμεση συνέπεια αυτής της εμπορικής αντιμετώπισης του ειδησεογραφικού ρόλου των Μ.Μ.Ε. είναι η υποβάθμιση των ποιοτικών γνωρισμάτων της ενημέρωσης. Οι πολίτες έρχονται, επομένως, αντιμέτωποι μ’ ένα κατασκευασμένο είδος ενημέρωσης, το οποίο όχι μόνο δεν ενισχύει την κριτική τους σκέψη και τη δυνατότητά τους να διαμορφώσουν ολοκληρωμένες και αντικειμενικές απόψεις, αλλά τους ωθεί σε μια κατάσταση ανασφάλειας και παθητικής δεκτικότητας.

• Η εμπορικότητα, άλλωστε, είναι ο βασικός γνώμονας για την διαμόρφωση του συνολικού τηλεοπτικού προγράμματος, με αποτέλεσμα να επιλέγονται εκπομπές χαμηλών πνευματικών απαιτήσεων, και άρα χαμηλού πνευματικού οφέλους. Οι πολίτες εθίζονται κατ’ αυτό τον τρόπο σε εύκολες διασκεδάσεις που αδρανοποιούν τη σκέψη και τον προβληματισμό τους.

• Η σαφής υπεροχή της εικόνας έναντι της ανάγνωσης ή άλλων ουσιαστικών πνευματικών δραστηριοτήτων, προσφέρει στα Μ.Μ.Ε., και ιδίως στην τηλεόραση, τη δυνατότητα μονοπώλησης του ενδιαφέροντος του κοινού. Ενδιαφέρον, όμως, το οποίο δεν αποζημιώνεται με αξιόλογες εκπομπές ή ταινίες, αλλά με προγράμματα που αποσκοπούν στον εκφυλισμό της πνευματικής και ηθικής υπόστασης των ατόμων.

• Η καλαισθησία, η υψηλή τέχνη και η κριτική σκέψη, υπονομεύονται δραστικά από τα Μ.Μ.Ε., τα οποία προωθούν εμπορευματοποιημένα και ευτελή προγράμματα, ενισχύοντας την τυποποίηση στις επιλογές των ατόμων και την απομάκρυνσή τους από ουσιαστικούς προβληματισμούς και απαιτητικές επιλογές.

• Προωθούν, συνάμα, προϊόντα μιας διεθνούς κουλτούρας, απομακρύνοντας τους πολίτες από τα στοιχεία εκείνα που συνιστούν την ιδιαίτερη πολιτιστική τους ταυτότητα. Μουσική, κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, προερχόμενες από δυτικές χώρες κατακλύζουν και κυριαρχούν στα εγχώρια Μ.Μ.Ε., υποβάλλοντας την αίσθηση μιας μαζικής τυποποίησης στον τρόπο διασκέδασης και ψυχαγωγίας, που προβάλλει παράλληλα κι έναν παρόμοιο διεθνοποιημένο τρόπο ζωής, εις βάρος πάντα της τοπικής παράδοσης και πολιτισμικής ταυτότητας.

Αρνητικές πτυχές των μέσων μαζικής ενημέρωσης

• Παραπληροφορούν το κοινό παρεμβαίνοντας στον τρόπο που μεταδίδονται οι πληροφορίες· παραποιούν την αλήθεια, υπερτονίζουν ορισμένα στοιχεία και αποκρύπτουν άλλα, τροποποιούν ή ακόμη και κατασκευάζουν ειδήσεις. Φαινόμενο ιδιαιτέρως ανησυχητικό, το οποίο εξυπηρετεί είτε την ανάγκη των μέσων μαζικής ενημέρωσης για αυξημένη τηλεθέαση / εμπορική κυκλοφορία, είτε συμφέροντα πολιτικών παρατάξεων, που αποκτούν τη στήριξη των Μ.Μ.Ε. με την παροχή οικονομικών ή άλλων ανταλλαγμάτων.

• Το γεγονός ότι τα Μ.Μ.Ε. ασκούν εξαιρετικά μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης προκαλεί το ενδιαφέρον πολιτικών, εμπορικών και ευρύτερων οικονομικών παραγόντων, οι οποίοι επιζητούν και εν τέλει επιτυγχάνουν την εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων. Τα Μ.Μ.Ε. ανήκουν στην πλειοψηφία τους σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι οποίες δύσκολα μπορούν να αρνηθούν την οικονομική στήριξη εκείνων των παραγόντων που επιθυμούν να επηρεάσουν προς όφελός τους την κοινή γνώμη.

• Προκειμένου, επομένως, τα Μ.Μ.Ε. να κατευθύνουν το κοινό στην υιοθέτηση των απόψεων, της συμπεριφοράς ή εν γένει των επιλογών εκείνων που εξυπηρετούν τους εκάστοτε πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες, ακολουθούν σταθερά μια ορισμένη οπτική σύμφωνα με την οποία παρουσιάζουν τις ειδήσεις και τις πληροφορίες στο κοινό. Έτσι, οι πολίτες που δεν έχουν εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης για να επαληθεύουν ή έστω να ελέγχουν την αντικειμενικότητα των πληροφοριών που λαμβάνουν, παρασύρονται στην υιοθέτηση των απόψεων που τους υποβάλλονται σκοπίμως από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

• Η δράση αυτή των Μ.Μ.Ε., όταν αποσκοπεί στη στήριξη κάποιου πολιτικού κόμματος, λειτουργεί υπονομευτικά για τους δημοκρατικούς θεσμούς, εφόσον ακυρώνει στην πράξη την ελευθερία βούλησης των πολιτών και τους κατευθύνει παθητικά προς συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές. Τίθεται επί της ουσίας σε εφαρμογή μια διαδικασία προπαγάνδας, η οποία έχει ως στόχο να δημιουργηθεί στους πολίτες η εντύπωση πως η μόνη εύλογη και ορθή πολιτική επιλογή είναι εκείνη που τους υποδεικνύεται από τα Μ.Μ.Ε.

Ο έλεγχος των τηλεοπτικών ΜΜΕτης χώρας λοιπόν ασκείται από μια δεκάδα χρηματιστικών πόλων/οικογενειών των οποίων τα συμφέροντα έχουν διακλαδώσεις στο σύνολο σχεδόν της οικονομίας. Η λίστα βέβαια δεν είναι διεξοδική. Δίνει όμως μια ιδέα για το πώς η επικοινωνιακή δημόσια σφαίρα, αλλά και η χώρα γενικότερα, κυριαρχείται από μια οικονομική ολιγαρχία.

Ειδήσεις αποκρύπτονται, γεγονότα διαστρεβλώνονται, συνειδήσεις πλάθονται, αδικίες αποσιωπούνται και οι επιχειρηματίες αυτοί πολεμούν με κάθε τρόπο κάθε διεκδίκηση της κοινωνίας χρησιμοποιώντας κυρίως την τακτική του διαίρει και βασίλευε. Επιχειρούν, εν μέσω της επίπλαστης οικονομικής κρίσης, να στρέψουν ομάδες πληθυσμού εναντίον άλλων ομάδων, να προκαλέσουν συντεχνιακές συγκρούσεις και να προβάλλουν την παρούσα κατάσταση ως την μόνη δυνατή επιλογή.

Το διαδίκτυο είναι ίσως, προς το παρόν, το μόνο μέσο διάδοσης πληροφοριών που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο διάδοσης αληθινών ειδήσεων, μετάδοσης του παλμού της πραγματικής κοινωνίας και όχι της εικονικής πραγματικότητας που τα ΜΜΕ προβάλλουν.

...τα ΜΜΕ είναι εταιρείες, μεγάλες εταιρείες. Μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες της χώρας. Οι ιδιοκτήτες και διευθυντές τους ανήκουν στην ίδια μικρή ελίτ των ιδιοκτητών και των διευθυντών που ελέγχουν την ιδιωτική οικονομία και το κράτος, κι έτσι έχουμε ένα πολύ περιορισμένο πλέγμα εταιρικών ΜΜΕ, κρατικών στελεχών και ιδιοκτητών. Μοιράζονται τις ίδιες αντιλήψεις, καταλαβαίνουν τα ίδια πράγματα κ.ο.κ. Αυτό είναι το ένα μεγάλο σημείο. Έτσι φυσιολογικά θα αντιληφθούν τα ζητήματα, θα τα καταπνίξουν, θα τα ελέγξουν και θα τα σχηματίσουν σύμφωνα με τα συμφέροντα των ομάδων που αντιπροσωπεύουν, τελικά σύμφωνα με τα συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, να πού βασίζονται πραγματικά. Παραπέρα, τα ΜΜΕ έχουν και μια αγορά, τους διαφημιστές, όχι το κοινό. Οι άνθρωποι πρέπει να αγοράζουν εφημερίδες, γιατί σε διαφορετική περίπτωση οι διαφημιστές δεν θα διαφημίζονται εκεί…

Νόαμ Τσόμσκυ

Η παρακμή και επιδείνωσης της κατάστασης των ΜΜΕ προχωρά χέρι χέρι με την οικονομική κρίση και την αναδίπλωσή τους σε μια συστημική ιδεολογική στράτευση.

Δεν είναι τυχαίο ότι παρά την οικονομική κρίση διατηρήθηκε ένα ολόκληρο φάσμα από πρακτικές παροχών πολιτικού χρήματος προς τον χώρο των ΜΜΕ από τα τηλεοπικά κανάλια μέχρι τις ιστοσελίδες. Το παράδοξο παρά τη συνολική υποχώρηση της διαφημιστικής δαπάνης. Η διαφημιστική δαπάνη των τραπεζών κυρίως ήταν υψηλή.

Η μετάλλαξη του τύπου και των ΜΜΕ γίνεται όλο και πιο δομική την περίοδο των 2 μνημονίων.

Την ίδια ώρα δεν μεταλλάσσονται μόνο τα ΜΜΕ, αλλά και το κοινό τους. Η διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής, η απώλεια της εμπιστοσύνης, οδηγεί το κοινό τους σε ένα φάσμα από αντιδράσεις.

Στον τομέα των ελληνικών ΜΜΕ (τηλεόραση, έντυπος τύπος), ο όμιλος Αλαφούζου (Σκάι – Καθημερινή), πουλάει καθαρή, ανόθευτη ιδεολογία. Δηλαδή στην εμπέδωση και διάδοση του μνημονιακού μετασχηματισμού της κοινωνίας με τρόπο συστημικό και καλά οργανωμένο.

Οι άλλοι όμιλοι που ελέγχουν άλλα ΜΜΕ, στηρίζουν ψυχρά την ιδεολογία του φιλελεύθερου εκσυγχρονισμού (MEGA –ANT1 – ALPHA).

Ένα ειδησεογραφικό γραφείο, ένας συντάκτης ένας ραδιοφωνικός παραγωγός μπορούν εύκολα να διαστρεβλώσουν ειδήσεις και γεγονότα σε βαθμό που δεν θα γίνει άμεσα αντιληπτός από το κοινό, αλλά θα προβάλει επίσης μια ψευδή εικόνα της πραγματικότητας.

Όποιος θέλει να πολεμήσει το ψέμα και την αμάθεια και να γράψει την αλήθεια, πρέπει να ξεπεράσει τουλάχιστον πέντε δυσκολίες. Πρέπει να έχει το θάρρος να γράφει την αλήθεια, παρόλο που αυτή παντού καταπνίγεται. Την εξυπνάδα να την ξεχωρίσει, παρόλο που παντού συγκαλύπτεται…

Μπέρτολ Μπρέχτ

Αυτά που συνέβησαν τον τελευταίο καιρό με αφορμή τις τηλεοπτικές άδειες, επιβεβαιώνουν ότι τα ΜΜΕ τα κατέχουν αυτοί που κατέχουν το μεγάλο κεφάλαιο. Αξίζει να τονίσουμε πως τόσο η παραοικονομία όσο και η διαπλοκή, είναι καταστάσεις σύμφυτες με τον καπιταλισμό.

Είναι αντιληπτό ότι τα ΜΜΕ δεν παράγουν, αλλά αναπαράγουν την κυρίαρχη ιδεολογία και από αυτή την άποψη βοηθάνε στην εδραίωσή της.

Επειδή το κόστος του προϊόντος που παράγεται από τα ΜΜΕ, το πληρώνει ο ελληνικός λαός, θα πρέπει να μάθουμε να αποκωδικοποιούμε τόσο τα μηνύματα όσο και τις τεχνικές χειραγώγησης των μέσων. …

Μην ντρέπεσαι να ρωτήσεις, σύντροφε, μην αφεθείς να πείθεσαι. Μάθε να βλέπεις συ ο ίδιος. Δεν ξέρεις ο ίδιος, καθόλου δεν το ξέρεις. Έλεγξε το λογαριασμό. Εσύ θα τον πληρώσεις …

Γ. Μπρέχτ. «Εγκώμιο στη μάθηση»

Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

Όσο περισσότερο αναλύσουμε την πραγματικότητα, τόσο περισσότερο διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχει ούτε μία από τις Τεχνικές του Ψυχολογικού Πολέμου που να μη χρησιμοποιείται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από τα ΜΜΕ. Η συχνότητα και ο τρόπος χρησιμοποίησης των Τεχνικών αυτών εξαρτάται από την πολιτική συγκυρία και τους σκοπούς που εξυπηρετεί. Το κοινό (target group) στο οποίο απευθύνεται ο Ψυχολογικός Πόλεμος δεν ξεχωρίζει ηλικίες πνευματικές διαφορές και ενδιαφέροντα. Υπάρχουν οι κατάλληλες τεχνικές για κάθε περίπτωση και για κάθε ηλικία.

Οι Τεχνικές αυτές διαρκώς εμπλουτίζονται και ραφινάρονται δημιουργώντας τα κατάλληλα κάθε φορά συναισθήματα και συλλογισμούς. Ξεκινούν από την πρόκληση έξαρσης, ευεξίας και ενθουσιασμού και καταλήγουν στην αδιαφορία, την υπερένταση, το φόβο, την ανασφάλεια, την απογοήτευση, μέχρι και την παράνοια. Επηρεάζουν τη νόηση, τα ένστικτα, τις πεποιθήσεις και έχουν καταλυτική επίδραση στη διαμόρφωση απόψεων.

Πολλές φορές χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία αρνητικού κλίματος ώστε ο στόχος να προετοιμάζεται ψυχολογικά για τα χειρότερα, ώστε να αποδεχθεί επαχθή αντιλαϊκά μέτρα. Άλλοτε χρησιμοποιείται η υπέρμετρη προβολή βίαιων επεισοδίων μετά από κάποια λαϊκή διαμαρτυρία ώστε να γίνουν εύκολα αποδεκτά προβοκατόρικα συνθήματα όπως “κάψτε τη Βουλή”, »ένας Παπαδόπουλος μας σώζει» κ.ά.

Η προβολή της μονταρισμένης εικόνας σε συνδυασμό με την »αυθόρμητη» αντίδραση δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα στα χέρια εκείνων, που δεν διστάζουν στη χρήση οποιουδήποτε μέσου προκειμένου να αποτρέψουν την οργανωμένη λαϊκή πάλη.

Τεχνικά Μέσα με στόχο τη χειραγώγηση

Όλο το βάρος των τεχνικών μέσων που χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ πέφτει στο να γίνει αποδεκτό το μήνυμα του ομιλητή, σε όσο το δυνατό μεγαλύτερη έκταση και βάθος. Η σκηνοθεσία ξεκινά από επιλογή εκφράσεων στο πρόσωπο, τις χειρονομίες, μέσα στον κατάλληλο φωτισμό, με τη χρήση ηχητικών εφέ και τεχνικών του κινηματογράφου. Η δοσολογία αλλάζει ανάλογα με το αν πρόκειται για προεκλογική συγκέντρωση, τηλεοπτική ομιλία, δημοσιογραφική συνέντευξη, συζήτηση, διαλογική αναμέτρηση (debate), σύσκεψη κα.

Η τηλεόραση με τη δικαιολογία ότι προσπαθεί να προσφέρει “πληρέστερη ενημέρωση” προβάλλει ταυτόχρονα με μεγάλη ταχύτητα σκηνοθετημένα πολιτικά γεγονότα, ερμηνείες, απόψεις, μαζί με διαφημίσεις σε παράθυρα. Παράλληλα, στο κάτω μέρος της οθόνης διέρχονται τίτλοι άλλων πολιτικών ειδήσεων, αθλητικά αποτελέσματα, νέα από το χρηματιστήριο, τίτλοι των επόμενων εκπομπών και άλλα “νέα της τελευταίας στιγμής”. Με τον τρόπο αυτό οι τηλεθεατές βομβαρδίζονται με έναν ορυμαγδό μπερδεμένων πληροφοριών, με αποτέλεσμα το μυαλό τους να μεταβάλλεται σε ένα τεράστιο κουβάρι ανεπεξέργαστων εντυπώσεων.

Θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε αυτή την επίθεση στη νόηση και τα ένστικτα με τις πολεμικές επιχειρήσεις που διεξάγονται ενάντια στον εχθρό για να του προκαλέσουν σύγχυση.

Δημοσιογραφικοί “καταλύτες”.

Στη δημοσιογραφία δεν απαιτείται ιδιαίτερη ικανότητα για να προβληθεί μια λαϊκή κινητοποίηση ή μία απεργία σαν επιζήμια για το κοινωνικό σύνολο, να υποστηριχθεί ότι βλάπτει τα συμφέροντα άλλων ομάδων του πληθυσμού. Αρκούν μια-δυο φράσεις από μερικούς περαστικούς που βρέθηκαν “τυχαία”, μια υπερβολή, ένα ψέμα, μια ατάκα και στη συνέχεια το μαγείρεμα για την τηλεοπτική μετάδοση είναι έτοιμο. Η πληροφορία διοχετεύεται με κινηματογραφική ταχύτητα στους τηλεθεατές, που δεν έχουν τη δυνατότητα να την ελέγξουν, να την επεξεργασθούν, να την σκεφτούν, κι έτσι την καταπίνουν αμάσητη.

Για να προωθηθεί μια νέα πολιτική αντίληψη, ένα νέο “δόγμα” για ένα σημαντικό ζήτημα αρκεί να προβληθεί ένα γεγονός, ένας καταλύτης για την “αλλαγή του παιχνιδιού”, που ονομάζεται “Game Changer”. Αν δεν υπάρχει αυτό το γεγονός από μόνο του κατασκευάζεται γι αυτό το σκοπό. Η επίθεση για παράδειγμα της 11 Σεπ. 2001 στους δίδυμους πύργους των ΗΠΑ ήταν το καταλυτικό γεγονός για την επίσημη κήρυξη του πολέμου ενάντια στη διεθνή τρομοκρατία, που μέχρι σήμερα αριθμεί εκατομμύρια νεκρούς και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές. Ο πόλεμος ενάντια στη διεθνή τρομοκρατία αντικατέστησε τον πόλεμο ενάντια στον κομμουνιστικό κίνδυνο μετά τις ανατροπές των σοσιαλιστικών καθεστώτων στην ΕΣΣΔ και στις άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Αν κάτι τέτοιο δεν εξυπηρετεί ή δεν είναι εφικτό, τότε χρησιμοποιείται η σκανδαλοθηρία και οι “αποκαλύψεις”. Βγαίνουν στη φόρα τα άπλυτα” πολιτικών ή άλλων δημόσιων προσώπων. Μερικές φορές ένα σκάνδαλο έρχεται στην επιφάνεια για να ρίξει σκιά σε ένα μεγαλύτερο, που πρέπει να ξεχαστεί ή πρέπει να περάσει σε δεύτερο πλάνο. Άλλοτε χρησιμοποιείται για να αποσιωπηθεί μια σημαντική λαϊκή διαμαρτυρία, ή για να δημιουργηθούν οι κατάλληλοι συνειρμοί για να εφαρμοσθεί μια κυβερνητική απόφαση, ενέργεια, ή πρόθεση. Η μέθοδος αυτή στην πραγματικότητα είναι η τελειοποίηση του τρόπου με τον οποίο αποσπάται η προσοχή των μωρών όταν τους δίνουμε ένα νέο αντικείμενο για να τα απομακρύνουμε από ένα άλλο.

Στη χειραγώγηση σημαντικό ρόλο παίζει και ο “επιτυχημένος” δημοσιογράφος, δηλαδή αυτός που έχει την ικανότητα να συνδυάσει την ευνοϊκή με τη δυσμενή ειδησεογραφία, να μειώσει τη σημασία της αρνητικής ειδησεογραφίας, παρουσιάζοντάς την σαν ασήμαντη και ταυτόχρονα να εξογκώσει τη σημασία της θετικής ειδησεογραφίας.

Στις ενημερωτικές εκπομπές οι εκπρόσωποι του κόμματος της εργατικής τάξης, του ΚΚΕ, είτε δεν προσκαλούνται είτε αντιμετωπίζονται με δυσμενή τρόπο. Τους δίδεται ο λόγος την ώρα που υπάρχει χαμηλή τηλεθέαση, διακόπτονται για διαφημίσεις, άλλοι προσκαλεσμένοι αρχίζουν να μιλάνε ταυτόχρονα, ή τέλος παρεμβαίνει με άλλη ερώτηση ο ίδιος ο παρουσιαστής. Στόχος είναι να δημιουργηθεί εκνευρισμός στον εκπρόσωπο του ΚΚΕ, να αποσυντονιστεί το μυαλό του, ώστε οι θέσεις του είτε να μην προβληθούν είτε να μην προβληθούν ικανοποιητικά.

Πριν από αρκετό χρόνο, στην εξεταστική επιτροπή για το σκάνδαλο Siemens μάθαμε όλοι με γλαφυρό τρόπο, αυτό που χρόνια υποπτευόμασταν: ότι η ενημέρωσή μας αποτελεί προϊόν εμπορικών συμφωνιών. Πιο συγκεκριμένα, ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Γιώργος Φλέσσας, πειθαναγκάστηκε να ομολογήσει -έστω και μέσα από τα δόντια του- ότι η εταιρεία του πληρωνόταν για να «βοηθά» μέσω του δημοσιογραφικού κλάδου στη δημιουργία καλής εικόνας τόσο της Siemens τον καιρό που ξέσπασε το σκάνδαλο,  όσο όμως και του ΔΝΤ τις εβδομάδες που διαμορφωνόταν το μνημόνιο (πριν γίνει νόμος του κράτους).

Το κόλπο της κατευθυνόμενης ενημέρωσης είναι χρόνια δοκιμασμένο στην «ελεύθερη» Δύση και -ως συνήθως- χονδροειδέστατα αντιγραμμένο στην ημέτερη Ανατολή. Κι όμως, παρόλο που επτά στους δέκα Έλληνες δεν εμπιστεύονται τα καθεστωτικά ΜΜΕ (τηλεόραση και εφημερίδες), αυτά συνεχίζουν να κατασκευάζουν αναπόδραστες πραγματικότητες.

Στα πρακτικά της εξεταστικής για τη Siemens, από την ιδιαίτερα αποκαλυπτική κατάθεση του Γ. Φλέσσα, ξεχωρίζουν δύο αποσπάσματα:

«…μία πρόσθετη υπηρεσία η οποία μας ζητήθηκε κάποια στιγμή που οι εκπρόσωποι της Τρόικας -μετά την υπογραφή του μνημονίου- θέλησαν να επικοινωνήσουν με τα Μέσα Ενημέρωσης, ήταν να μας αναθέσουν να πάρουμε τηλέφωνα κάποιους δημοσιογράφους και να τους πούμε να πάνε την τάδε ώρα στη «Μεγάλη Βρετάνια» για να τους μιλήσουν οι άνθρωποι του ΔΝΤ. Νομίζω ότι δεχθήκαμε και κάποια άλλα αιτήματα από έντυπα, εφημερίδες και τηλεοράσεις που έλεγαν «κλείστε μας ραντεβού να μιλήσουμε με το ΔΝΤ». Εμείς προωθούσαμε όλα αυτά τα αιτήματα στους ανθρώπους αυτούς -οι οποίοι δεν ξέρω αν ήταν και όλοι του ΔΝΤ ή τι ακριβώς ήταν, γιατί εγώ δεν τους είδα ποτέ- και οι άνθρωποι αυτοί επέλεγαν ποιον θα δουν και πώς θα τον δουν, κάνοντας τις δικές τους επαφές»

Και

«Στα οκτώ χρόνια της συνεργασίας μας με τη SIEMENS νομίζω -δεν είμαι 100% σίγουρος- ότι κάναμε ένα… δεν ήταν media training, απλώς ως τέτοιο το υπολογίσαμε, μία εκπαίδευση σε κάποιους εκπροσώπους της εταιρείας -δεν θυμάμαι τώρα ποιοι ήταν- για να μιλούν στους πελάτες τους, όχι στα media, γι’ αυτό και δεν χρησιμοποιήθηκαν δημοσιογράφοι, απ’ όσο θυμάμαι, αλλά εν πάση περιπτώσει δεν θυμάμαι ακριβώς να σας πω»

Μισές αλήθειες. Δεν υπάρχει κανένας λόγος που ένα «σοβαρό» μέσο θα καταφύγει στη διασπορά ψευδών ειδήσεων και την χοντροκομμένη παραπολιτική. Αρκεί να μην πει όλη την αλήθεια. Αρκεί να κρύψει ή απλώς να αδιαφορήσει για ένα μεγάλο μέρος της. Όλο τον καιρό που μεσολάβησε από τα «λεφτά υπάρχουν» έως το «δεν υπάρχει σάλιο» όλες οι μεγάλες εφημερίδες, κανάλια και ραδιόφωνα προβάλουν αποκλειστικά την «αλήθεια» του μνημονίου και της τρόικας. Σε αντίθεση οι μεγαλοδημοσιογράφοι πλάσαραν την λογική του μονοδρόμου με απίστευτη προσήλωση, εκτοπίζοντας και συκοφαντώντας κάθε άλλη εναλλακτική.

Η τεχνική του «καρότο και μαστίγιο». Όμως είμαι είναι ευρύτερα γνωστό «ο δημοσιογράφος ελέγχει την εξουσία». Τα ιδιωτικά ΜΜΕ αντιμετωπίζουν το ρήμα «ελέγχω» με την ετυμολογική του σημασία. Στην κυριολεξία ελέγχουν την εξουσία με το σκεπτικό ότι της τραβούν το αυτί όταν αυτή κατά λάθος κινηθεί έξω από τη ρότα που της έχουν χαράξει.