Τα παλιά και νέα “πρόσωπα” της παραπληροφόρησης

Η ταχύτητα διάδοσης, η γεωγραφική διασπορά, η ημιμάθεια και ο φόβος είναι τα ισχυρότερα όπλα της ψευδούς πληροφόρησης, με τη συνδρομή της προηγμένης ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Επιπλέον, είναι επίμονη, αλλά όχι ανίκητη. Μπορεί να αντιμετωπιστεί…

Για να ξεκινήσουμε από τα τετριμμένα, ως παραπληροφόρηση (disinformation) ορίζουμε την- κατά κύριο λόγο- συνειδητή διασπορά ψευδών ειδήσεων. Το φαινόμενο δεν είναι νέο, αν και ο όρος άρχισε να πρωταγωνιστεί πρόσφατα στη ζωή μας. Τον 14ο αιώνα, για παράδειγμα, η συγκυρία, μας οδηγεί σε μια μεσαιωνική πανδημία. Ο λόγος για την πανώλη, που με ξενιστή τα τρωκτικά θέρισε την Ευρώπη και την Ασία και άφησε πίσω της εκατοντάδες εκατομμύρια νεκρούς. Το φαινόμενο της ψευδούς πληροφορίας εμφανίστηκε τότε, κυκλοφορώντας από στόμα σε στόμα, ελλείψει πιο προηγμένων τεχνικών μέσων: την αρρώστεια την έφεραν οι Εβραίοι. Η είδηση συνδυάστηκε αρμονικά με το φόβο και σε συνδυασμό με την άγνοια (λέγε με αναλφαβητισμό) και τις περιορισμένες ιατρικές δυνατότητες της εποχής πυροδότησε ρατσιστικές ενέργειες αλλά και διωγμούς εναντίον των Εβραίων.

Μια επιτυχημένη «προσπάθεια»

Συνεχίζοντας το ταξίδι στο χρόνο σταματάμε στις παραμονές του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, για να παραβρεθούμε σε ένα ακόμα μεγάλο «ραντεβού» της παραπληροφόρησης με την κοινωνία, το οποίο είχε και στοιχεία συντονισμένης συνωμοσίας. Αντικείμενό μας, τα περίφημα Πρωτόκολλα της Σιών, υποψήφια θύματα πάλι οι Εβραίοι και θύτης το τσαρικό καθεστώς, που ήθελε να φορτώσει αλλού την αγανάκτηση των Ρώσων για τη φτώχεια και την καταπίεση. Παρά τα γραπτά (για την ακρίβεια, πλαστογραφημένα) στοιχεία, δεν τα κατάφερε. Ωστόσο, το «εργαλείο» δούλεψε αποτελεσματικά 25 χρόνια αργότερα, στη ναζιστική Γερμανία. Ο υπουργός Δημόσιου Διαφωτισμού και Προπαγάνδας Joseph Goebbels ξεχώρισε ως ένας από τους «πρωτομάστορες» εκείνης της εκστρατείας παραπληροφόρησης, μιας ακόμη από τις πολλές του ιδίου με επιτυχή έκβαση.

Ο δολοφονικός συνδυασμός είχε βάλει αυτή τη φορά στο παιχνίδι και την ημιμάθεια (το Άγιο Δισκοπότηρο του λαϊκισμού), με τα γνωστά φρικαλέα αποτελέσματα. Από τότε όλοι το ξέρουν, μπορείς να κάνεις «θαύματα» με την παραπληροφόρηση, αρκεί να είσαι αδίστακτος και να έχεις ή να εξυπηρετείς εμπορικά ή πολιτικά συμφέροντα.

Από τους Δίδυμους Πύργους ως τον Τrump

Καθώς η τεχνολογία δεν συμπορεύεται με την ηθική, με την έλευση του Διαδικτύου η παραπληροφόρηση απέκτησε στρατηγικό πλεονέκτημα. Ένα από τα πρώτα «περιστατικά» της χιλιετίας ήταν η «πληροφορία» πως στους Δίδυμους Πύργους δεν υπήρχαν Εβραίοι (πάλι αυτοί), καθώς είχαν έγκαιρα ειδοποιηθεί να απουσιάσουν από τις δουλειές τους στις 11 Σεπτεμβρίου 2001. Η θεωρία αυτή έμεινε στις παρυφές της επικαιρότητας για καιρό, ενώ «έπαιξε» και στην Ελλάδα, μέσω μιας δημοφιλούς δημοσιογραφικής εκπομπής ιδιωτικού καναλιού (μάλιστα, περισσότερες απο μία φορές). Στη συνέχεια και μέσα σε ελάχιστο χρόνο, εισέβαλαν στη ζωή μας το Youtube, το Facebook και το Twitter, ισχυροποιώντας τα εργαλεία των αμφιλεγόμενων ειδήσεων.

Η χρονική απόσταση του πομπού από τον δέκτη μηδενίστηκε, ενώ αξιοποιήθηκε και η δύναμη της εικόνας, σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι στην τηλεόραση. Τα τεχνικά εργαλεία του Διαδικτύου ήταν διαθέσιμα σε όσους ήθελαν να την παραποιήσουν, κάνοντάς την περισσότερο πειστική. Σύντομα, οι έχοντες αλλότριες προθέσεις έμαθαν να διαχειρίζονται στοιχεία όπως τα trolls, τα bots, τα tags, τα impressions, τις διέσεις και τις χορηγούμενες αναρτήσεις, προκειμένου να διεισδύσουν σε μεγαλύτερο κοινό.

Στην οικονομική κρίση του 2008 η συνομωσιολογία παγκοσμιοποιήθηκε, αφού «όλα ήταν στημένα». Τα απόνερά της τα ζήσαμε και στην Ελλάδα λίγα χρόνια αργότερα, τα έχουμε φρέσκα και ας μη μακρηγορούμε υπενθυμίζοντάς τα. Και φτάνουμε στις προεδρικές εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ, όπου ο δισεκατομμυριούχος Donald Trump αναδείχθηκε νικητής, έχοντας αντίπαλο την, μη πειστική για τον συγκεκριμένο ρόλο, Hillary Clinton.

Σχεδόν αμέσως ξεκίνησαν οι αντιδράσεις, με καταγγελίες πως ο Τραμπ υποστηρίχτηκε από ένα άριστα οργανωμένο ρωσικό δίκτυο παραπληροφόρησης επαγγελματικού επιπέδου. Ο νέος κάτοικος του Λευκού Οίκου αντιστάθηκε σθεναρά σε όλο αυτό, άλλους έπεισε και άλλους όχι. Αυτό ακριβώς ήταν το ζητούμενο για τα fake news, όπως επικράτησε να τα ονομάζουμε. To να μη μπορείς να επιλέξεις ξεκάθαρα ανάμεσα στο «ναι» και στο «όχι», είναι ο σκοπός.

Ένας ακήρυχτος πόλεμος

Στις ημέρες μας, με λίγους μήνες να μας χωρίζουν από τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ και τις φιλοδοξίες του Trump για δεύτερη θητεία, ένας ηλεκτρονικός πόλεμος βρίσκεται σε εξέλιξη. Πλέον, τα αμερικανικά trolls πιθανά να είναι πιο απειλητικά από τα αντίστοιχα της Ρωσίας, που είχαν πλημμυρίσει τα social media με παραπλανητικές ειδήσεις στις εκλογές του 2016. Τότε, χιλιάδες άνθρωποι είχαν ενεργοποιήσει πλήθος πλαστών λογαριασμών, που δημοσίευαν θολές ειδήσεις και διαφημιστικά μηνύματα στις πλατφόρμες του Facebook, του Twitter και του Youtube. Tώρα, με τα ίδια τεχνολογικά αναβαθμισμένα εργαλεία Ρεμπουμπλικάνοι και Δημοκρατικοί «σφάζονται» στον κυβερνοχώρο. Κυριαρχούν τα κατασκευασμένα σεξουαλικά σκάνδαλα και οι συγκαλυμμένες ρατσιστικές επιθέσεις, ενώ έχουν αυξηθεί και τα επεξεργασμένα videos. Αυτή τη φορά, η έδρα της παραπληροφόρησης βρίσκεται στην Αμερική. Αυτό κάνει το πρόβλημα ακόμη πιο δυσεπίλυτο, καθώς η εγχώρια εμπλοκή δεν χρησιμοποιεί το Google Translate και φυσικά δεν γράφει σε «σπασμένα» αγγλικά. Από την πλευρά τους, η Google, το Facebook και το Twitter σβήνουν εκατομμύρια ψεύτικους λογαριασμούς, όμως οι παραπληροφορούντες ανεβάζουν το επίπεδό τους και περνούν στην αντεπίθεση. Έχουν καταφέρει να αποκρύψουν την ηλεκτρονική τους δραστηριότητα για να αποφύγουν την αυτόματη ανίχνευση, ακόμα και όταν οι πλατφόρμες των κοινωνικών μέσων αυξάνουν τη χρήση του λογισμικού τεχνητής νοημοσύνης για να αποσυναρμολογήσουν αυτά τα δίκτυα και να εξαλείψουν τους μη νόμιμους λογαριασμούς. Οι προαναφερόμενες εταιρείες, επανδρωμένες με ειδικούς στον τομέα της ασφάλειας, ανταπαντώντας τονίζουν ότι έχουν καταφέρει να εντοπίσουν και να καταργήσουν ψεύτικους λογαριασμούς, ιδίως όσων ασχολούνται με συντονισμένες εκστρατείες. Ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του Facebook Mark Zuckerberg, σε ομιλία του στο Georgetown University δήλωσε για το θέμα πως «δεν το κάνουμε αυτό για να βοηθήσουμε τους πολιτικούς, αλλά επειδή πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι θα πρέπει από μόνοι τους να ακούσουν τι τους λένε». Πρόκειται πια για ένα ανελέητο σφυροκόπημα, με άγνωστο ακόμη νικητή. Οι μόνοι χαμένοι σε αυτό το παιχνίδι είναι η ενημέρωση και οι ψηφοφόροι, που είναι και οι αληθινοί στόχοι. Έτσι υπονομεύονται οι δημοκρατικοί θεσμοί…

Στην εποχή του κορονοϊού

Ο κορονοϊός Covid-19 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Wuhan της Κίνας. Για λίγες εβδομάδες ή ημέρες, απροσδιόριστο ακόμη πόσες, το καθεστώς της χώρας φαίνεται πως έκανε ό,τι και οι Σοβιετικοί για το Chernobyl το 1986: προσπάθησε να το αποκρύψει. Δεν τα κατάφερε όμως και στη συνέχεια έγινε ό,τι έγινε. Η παραπληροφόρηση έκανε την εμφάνισή της, πριν καν τελειώσει την τελευταία προσευχή του ο πρώτος νεκρός. Mας είπε πως ο ιός είναι κατασκευασμένος και ξέφυγε κατά λάθος από κάποιο ιατρικό εργαστήριο.

Σε μια από τις πρώτες αντιδράσεις της άλλης πλευράς, μέλος του Υπουργείου Εξωτερικών της Κίνας έγραψε στο Twitter ότι ο αμερικανικός στρατός έφερε τον ιό στη Wuhan για να πλήξει τη χώρα. Ύστερα, ένας Ινδός που παρουσιάστηκε ψευδώς ως μέλος του Πανεπιστημίου της Μασσαχουσέτης διέδωσε μέσω Διαδικτύου πως ο ιός είναι ένα ψέμμα με σκοπό τη χειραγώγηση της οικονομίας.

Ακολούθησαν κατηγορίες περί οικονομικού πολέμου σε ανώτερο και ανώτατο επίπεδο μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, ώσπου ο Trump να υποχωρήσει κατά τη συνήθη τακτική του, πάλι μέσω Twitter.

Mετά περάσαμε σε άλλο επίπεδο, πιο χαμηλό. Αμερικανικές ιστοσελίδες εκτόξευσαν απίθανες κατηγορίες με εξίσου απίθανα επιχειρήματα, με κορυφαία την ανάρτηση ενός Έλληνα ομογενή, που στο δικτυακό του τόπο έγραψε για μια πόλη με 33 μέχρι τότε νεκρούς: «το 33 είναι το μισό του 66, βάζεις δίπλα άλλο ένα 6 και να ποιός το έκανε, ο εξαποδώ» (δεν θα γελούσατε, αν βλέπατε τα εκατοντάδες likes κάτω από τη συγκεκριμένη ανάρτηση).

Όταν ο ιός εμφανίστηκε στην Ευρώπη, ένα video έδειξε ουρές Γερμανών έξω από ένα supermarket. Όμως, ξεσκεπάστηκε γρήγορα, ήταν του 2011. Την περασμένη εβδομάδα, ένα ρεπορτάζ στο Youtube μας ξαναγύρισε στην Κίνα, αναφέροντάς μας πως τον τελευταίο μήνα στη μεγάλη ασιατική χώρα καταργήθηκαν 21 εκατομμύρια λογαριασμοί κινητών τηλεφώνων. Δεν ανέφερε τίποτα για κορονοϊό, ούτε για νεκρούς, αλλά όλοι κατάλαβαν το νόημα αυτής της είδησης. Το πράγμα δεν θα σταματήσει σύντομα και πολλά ακόμη αναμένεται να διαδοθούν. Ως την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, το τελευταίο επεισόδιο στο παγκόσμιο πρόβλημα που έχει προκύψει από τον Covid-19, είναι ένα πραγματικό γεγονός. Ο δικηγόρος Robert Eglet, ένας από τους ικανότερους στις ΗΠΑ που έχει διαχειριστεί με επιτυχία υποθέσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων, κατέθεσε εκ μέρους πελατών του αγωγή σε ομοσπονδιακό δικαστήριο κατά της κινεζικής κυβέρνησης, για τις ζημιές που έχουν υποστεί εξαιτίας του κορονοϊού 32 εκατομμύρια επιχειρήσεις στη χώρα του. Επιχείρημά του, οι πληροφορίες που διαθέτει για την απόκρυψη από την Κίνα και τις προσπάθειές της να εκφοβίσει γιατρούς, επιστήμονες, δημοσιογράφους και δικηγόρους να μην δημοσιοποιήσουν στοιχεία. Υπάρχουν τέτοιες αναφορές, είναι όμως βέβαιο ότι τα στοιχεία είναι ασφαλή και μπορεί αυτό να αποδειχθεί στην ακροαματική διαδικασία; Σε τί είδους πληροφορίες βασίζεται ο Eglet; Θα το δούμε, αν αυτή η υπόθεση προχωρήσει…

Το μεγάλο στοίχημα

Ο διαχωρισμός του ψέμματος από την αλήθεια στην παγκόσμια υγειονομική κρίση που ζούμε αυτόν τον καιρό, είναι το μεγαλύτερο στοίχημα για τη δημοσιογραφία από την εποχή του πολέμου στον Κόλπο. Τότε, το λειτούργημα είχε κερδίσει τη μάχη, ύστερα από πολλές πιέσεις, δυσκολίες και μεγάλο κόπο. Τώρα όμως τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.

Απέναντι από τους δημοσιογράφους δεν βρίσκεται ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, που εν γνώσει του κατήγγειλε ψευδώς ότι το καθεστώς του Saddam Hussein διέθετε εργοστάσιο με χημικά όπλα. Ούτε η απροσδιόριστης προέλευσης φωτογραφία του βουτηγμένου στο πετρέλαιο κορμοράνου, που συγκίνησε τα πλήθη. Ο εχθρός (η παραπληροφόρηση) είναι άρτια εξοπλισμένος τεχνολογικά και επιτίθεται ανώνυμα από πολλά μέρη του πλανήτη, έχοντας πια και πολύ μεγαλύτερη γεωγραφική διασπορά.

Επιπλέον, έχει τη δυνατότητα να αναβαθμίζεται, καλά κρυμμένος σε εκατομμύρια smartphones και ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Οι δημοσιογράφοι έχουν να αντιτάξουν το ένστικτό τους, τις γνώσεις τους, την εμπειρία τους, τις πηγές τους, την αντοχή στις απανταχού πιέσεις και το αίσθημα του δικαίου που πρέπει να τους χαρακτηρίζει σε μόνιμη βάση. Aσφαλώς, έχουν και εκείνοι τεχνογνωσία και τα απαραίτητα τεχνολογικά όπλα για να ανταπεξέλθουν.

Σχετικά με τον κορονοϊό, για να εξακριβώσει κάποιος την ορθότητα των στοιχείων που παρέχει μια πληροφορία και να έχει μια σαφέστερη εικόνα, μπορεί να επισκεφτεί το Centers for Disease Control and Prevention, στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://www.cdc.gov/ (https://www.cdc.gov/)και τον δικτυακό τόπο του Παγκόσμιου ΟργανισμούΥγείας:https://www.who.int/ (https://www.who.int/)

πηγή: jaj.gr