Ώρα να μιλήσουμε για τη σεξουαλική παρενόχληση στο πανεπιστήμιο

Παλιές φοιτήτριες μιλούν για τη σεξουαλική παρενόχληση που δέχτηκαν πριν πολλά χρόνια, από τον ίδιο καθηγητή του ΑΠΘ. Γιατί όμως σιωπούσαν μέχρι σήμερα; Ο βασικός λόγος ήταν η έλλειψη ενός υποστηρικτικού και ασφαλούς περιβάλλοντος, που μόλις τώρα ξεκινά να δημιουργείται.

Ελευθερία Τσαλίκη
Γυρίστε μερικά χρόνια πριν. Σκεφτείτε τότε που ήσασταν εικοσάρηδες φοιτητές στο πανεπιστήμιο. Στους διαδρόμους μεταξύ των συμφοιτητών σας μπορεί κάποια στιγμή να ακούσατε κάποια φήμη για έναν καθηγητή «λίγο πέφτουλα», που του «αρέσουν τα κοριτσάκια» και μπορεί «πριν κάποια χρόνια να τα είχε με κάποια πρώην φοιτήτρια».

Μπείτε στην θέση μιας εικοσάχρονης φοιτήτριας την δεκαετία του 90 ή του 2000 ή ακόμη και σήμερα. Ο καθηγητής αυτός σας καλεί στο γραφείο του για κάποια συζήτηση περί ακαδημαϊκών θεμάτων, πηγαίνετε και μετά από λίγο ξεκινάει τα γλυκόλογα, τα κομπλιμέντα και σας ακουμπάει στο μπούτι. Αποτραβιέται και σας αφήνει. Τελειώνει η κουβέντα και φεύγετε από το γραφείο. Τι κάνετε αμέσως μετά;

Τι προβλέπεται σε περιπτώσεις παρενόχλησης;

Όπως στις δημόσιες υπηρεσίεςΞέρουμε πώς να αντιδράσουμε στη σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία;, έτσι και στο Πανεπιστήμιο ό,τι πρόβλημα ανακύπτει πρέπει να διαβιβάζεται στον πρόεδρο του Τμήματος. Η καταγγελία μπορεί να γίνει με μορφή επιστολής, επώνυμης ή ανώνυμης. Αν ο πρόεδρος αξιολογήσει ότι πρέπει να διερευνηθεί, τη μεταβιβάζει στον πρύτανη κι εκείνος με τη σειρά του παραγγέλνει ένορκη διοικητική εξέταση (ΕΔΕ), όπως ορίζει ο δημοσιοϋπαλληλικός κώδικας (άρθρο 126).

Από το 2011 (ν. 4009/2011 άρθρο 55ΦΕΚ Α’/195/2011) θεσμοθετήθηκε και ο «Συνηγόρος του Φοιτητή», τον ρόλο του οποίου πρέπει να αναλαμβάνει ένας καθηγητής για κάθε Πανεπιστήμιο. Λειτουργεί ουσιαστικά σαν μια γέφυρα διαμεσολάβησης μεταξύ φοιτητών και καθηγητών, σε υποθέσεις κακοδιοίκησης και για να διαφυλάξει την εύρυθμη λειτουργία στο ίδρυμα. Οι φοιτητές μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί του μέσω τηλεφώνου ή με ηλεκτρονικό μήνυμα και να συζητήσουν ή να καταγγείλουν επώνυμα ή ανώνυμα ό,τι θελήσουν. Παρά την υποχρεωτική νομοθεσία όμως, ο θεσμός σε πολλά πανεπιστήμια είναι ανενεργός. Επιπλέον, κατα γενική ομολογία οι περισσότεροι φοιτητές δεν γνωρίζουν καν την ύπαρξη του Συνηγόρου, ακόμα και στις περιπτώσεις που υπάρχει.

[Αχιλλέας Παγουρτζής/MotionTeam]
Τι ενέργειες κάνει ο Συνήγορος του Φοιτητή
«Ο Συνήγορος του Φοιτητή διερευνά υποθέσεις, αυτεπαγγέλτως ή ύστερα από αναφορά φοιτητή, και διαμεσολαβεί στα αρμόδια όργανα του ιδρύματος για την επίλυσή τους. Μπορεί να ζητά από τις υπηρεσίες του ιδρύματος κάθε πληροφορία, έγγραφο ή άλλο αποδεικτικό στοιχείο για την υπόθεση, να εξετάζει πρόσωπα, να ενεργεί αυτοψία και να παραγγέλλει πραγματογνωμοσύνη. Αν διαπιστώσει ότι σε συγκεκριμένη υπόθεση δεν τηρείται η νομιμότητα, ότι παρατηρούνται φαινόμενα κακοδιοίκησης ή διαταράσσεται η εύρυθμη λειτουργία του ιδρύματος, συντάσσει πόρισμα το οποίο γνωστοποιεί στον καθηγητή τον οποίον αφορά ή την αρμόδια διοικητική υπηρεσία και τον φοιτητή που υπέβαλε την αναφορά, και διαμεσολαβεί με κάθε πρόσφορο τρόπο για την επίλυση του προβλήματος. Ο Συνήγορος του Φοιτητή μπορεί με πράξη του να θέτει στο αρχείο αναφορά που κρίνεται προδήλως αόριστη, αβάσιμη ή αστήρικτη, ενώ σε περίπτωση που κρίνει ότι υπάρχουν ενδείξεις για την τέλεση πειθαρχικού παραπτώματος διαβιβάζει την υπόθεση στο αρμόδιο πειθαρχικό όργανο».
Οι επιτροπές Ισότητας Φύλων στα Πανεπιστήμια

Τον Ιανουάριο του 2019 ψηφίστηκε ο νόμος 4589ΦΕΚ Α’/13/2019, στον οποίον ορίζεται ότι σε κάθε ΑΕΙ οφείλει να συγκροτηθεί μια εννεαμελής Επιτροπή Ισότητας Φύλων (Ε.Ι.Φ.), που σκοπό θα έχει την προώθηση της ισότητας στον πανεπιστημιακό χώρο (άρθρο 33). Ανάμεσα στις αρμοδιότητές της είναι:

η παροχή υπηρεσιών διαμεσολάβησης σε περιπτώσεις καταγγελιών για διακριτική μεταχείριση ή παρενοχλητική συμπεριφορά

η παροχή συνδρομής προς θύματα διακρίσεων όταν καταγγέλλουν διακριτική μεταχείριση (τα θέματα υποστήριξης των θυμάτων θα ρυθμιστούν με αλλαγές στον εσωτερικό κανονισμό του κάθε ΑΕΙ)

Αυτό φαίνεται να είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό βήμα για τα ελληνικά πανεπιστήμια, που θεσμικά πλέον υποχρεούνται να έχουν ένα όργανο το οποίο θα μεριμνά συγκεκριμένα για υποθέσεις παρενοχλήσεων. Μάλιστα το γεγονός ότι οι ακαδημαϊκοί –στις ήδη συσταθείσες επιτροπές η πλειοψηφία είναι γυναίκες– στις Ε.Ι.Φ. επιλέγονται με βάση την εμπειρία και τις γνώσεις τους σε θέματα φύλου, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι στα μέλη συγκαταλέγεται και ένας φοιτητής του Πανεπιστημίου, ίσως συμβάλλει σημαντικά στην εμπιστοσύνη που μπορεί να δείξει ένα θύμα στο όργανο και στο θάρρος που μπορεί να πάρει για να καταγγείλει κάποιο γεγονός.

Επιτροπές Ισότητας Φύλων που έχουν συσταθεί
Στα παρακάτω ΑΕΙ (με αλφαβητική σειρά):

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ΘεσσαλονίκηςΕπιτροπή Ισότητας των Φύλων (Ε.Ι.Φ.) | ΑΠΘ (ΑΠΘ)*
ΔΕπιτροπή Ισότητας Φύλων (Ε.Ι.Φ.) | Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκηςημοκρίτειο Πανεπιστήμιο ΘράκηςΕπιτροπή Ισότητας Φύλων (Ε.Ι.Φ.) | Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (Δ.Π.Θ.)
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) (δεν βρήκαμε ενεργή σελίδα/ανακοίνωση)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΕπιτροπή Ισότητας των Φύλων (ΕΚΠΑ)
Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑ) (δεν βρήκαμε ενεργή σελίδα/ανακοίνωση)
Πανεπιστήμιο ΑιγαίουΕπιτροπή Ισότητας | Πανεπιστήμιο Αιγαίου*
Πανεπιστήμιο Δυτικής ΜακεδονίαςΕπιτροπή ισότητας των Φύλων | Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
Πανεπιστήμιο ΚρήτηςΔελτίο Τύπου Πρυτανείας ΠΚ | Επιτροπή Ισότητας των Φύλων του ΠΚ
Πανεπιστήμιο ΜακεδονίαςΕπιτροπή Ισότητας των Φύλων (Ε.Ι.Φ.) | Πανεπιστήμιο Μακεδονίας (ΠΑΜΑΚ)
Πάντειο ΠανεπιστήμιοΕπιτροπή Ισότητας των Φύλων | Πάντειον Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (δεν βρήκαμε ενεργή σελίδα/ανακοίνωση)
Στο ΑΠΘ και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου υπήρχε και παλαιότερα Επιτροπή Ισότητας. Όταν βγήκε ο νέος νόμος, καταργήθηκαν εκείνες οι Επιτροπές και έγιναν νέες, με βάση τις προδιαγραφές του νόμου.

Το προβληματικό στην όλη υπόθεση είναι ότι, παρόλο που έχει περάσει ένας χρόνος από τότε που ψηφίστηκε ο νόμος, ορισμένα πανεπιστήμια εξακολουθούν να μην έχουν προβεί στη σύσταση Ε.Ι.Φ.

Για όσες πάντως υπάρχουν ήδη, έχει δημιουργηθεί ένα πανελλαδικό ΔίκτυοΔημιουργία Πανελλαδικού Δικτύου των Επιτροπών Ισότητας των Φύλων στα ΑΕΙ | ΑΠΘ για ανταλλαγή καλών πρακτικών, ενημέρωση και συντονισμό κοινών δράσεων. Μάλιστα ακόμα και οι νεοσυσταθείσες επιτροπές, όπως για παράδειγμα αυτή του ΠαντείουΑνακοίνωση της Επιτροπής Ισότητας των Φύλων (Ε.Ι.Φ.) Παντείου Πανεπιστημίου, με αφορμή το μεγάλο κύμα καταγγελιών που ακολούθησαν αυτήν της Σοφίας Μπεκατώρου, έβγαλαν ανακοινώσεις για να προτρέψουν τους φοιτητές να επικοινωνήσουν μαζί τους.

Μένει να δούμε πόσο ενεργές θα είναι αυτές οι επιτροπές και αν θα βοηθήσουν στο κενό που υπήρχε προηγουμένως. Όπως μας ενημερώνει η Δήμητρα Κογκίδου, καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο ΑΠΘ, πρόεδρος της Ε.Ι.Φ. του ΑΠΘ και συντονίστρια του Πανελλαδικού Δικτύου Ε.Ι.Φ. στα ΑΕΙ: «Όταν δεν έχεις ένα οργανωμένο πλαίσιο, αυτό δεν δημιουργεί ένα ασφαλές περιβάλλον ώστε να γίνουν αναφορές. Έτσι τις περισσότερες φορές τα περιστατικά δεν καταγγέλλονται, δεν δημοσιοποιούνται και οι θύτες δεν υφίστανται κυρώσεις. Πώς να σπάσουν το φράγμα της σιωπής οι φοιτήτριες και οι φοιτητές, αλλά και τα μέλη του προσωπικού; Όταν προτρέπουμε άτομα να μιλήσουν, τότε παράλληλα οφείλουμε ως οργανισμός να τα στηρίξουμε ουσιαστικά, παρέχοντας υπηρεσίες και δομές κατάλληλες που θα τα κάνουν να νιώθουν ασφάλεια όταν μιλήσουν – να μη φοβούνται αυτά, αλλά οι θύτες. Αν έχεις μια τέτοια πολιτική στα πανεπιστήμια και κάνεις συνεχώς σεμινάρια, είσαι ορατός κ.λπ. θα μάθουν οι φοιτητές και οι φοιτήτριες να αναγνωρίζουν και να επεξεργάζονται αυτές τις συμπεριφορές, θα μάθουν ότι μπορούν να αντιδράσουν και αυτό είναι πολύ σημαντικό μιας και έτσι θα δουν ότι μπορούν να σπάσουν αυτήν την πρακτική της σιωπής».

Τι θα κάνουν πρακτικά οι ΕΙΦ;
Σύμφωνα με την κ. Κογκίδου που μας μίλησε για το ΑΠΘ: «Σε συνάντηση των Πρυτανικών Αρχών με την Επιτροπή Ισότητας των Φύλων δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες που απαιτούνται σε θεσμικό επίπεδο για την ίδρυση μιας δομής για την διαχείριση περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης και άλλων μορφών έμφυλης βίας, αλλά και κάθε είδους παρενοχλητικής συμπεριφοράς, κατάχρησης εξουσίας, έμφυλων διακρίσεων με βάση συγκεκριμένα πρωτόκολλα και από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό. Θα ετοιμαστεί ο εσωτερικός κανονισμός της υπηρεσίας και το πλαίσιο κανόνων έτσι ώστε να είναι σαφείς οι διαδικασίες αναφοράς, κυρώσεων και υποστήριξης των θυμάτων. Στη συνέχεια, αυτά θα περάσουν και στον Κανονισμό του Ιδρύματος. Θα καλύπτει όλα τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας (φοιτήτριες/ές και προσωπικό όλων των κατηγοριών). Παράλληλα, προς την κατεύθυνση αυτή θα βοηθήσει και ο Κώδικας Δεοντολογίας που ετοιμάζεται και το Γραφείο Συνηγόρου των Φοιτητών/ριών που ήδη πέρασε από τη Σύγκλητο».
Οι φοιτητικές πρωτοβουλίες

Εντοπίζοντας το κενό που μέχρι τώρα υπήρχε και σε ορισμένα ιδρύματα εξακολουθεί να υπάρχει, κάποιοι φοιτητές αποφάσισαν να οργανωθούν για να αντιμετωπίσουν τέτοια ζητήματα. Για παράδειγμα στη Θεσσαλονίκη δημιουργήθηκε τον Οκτώβριο η Φylis Auth, μια ομάδα φοιτητριών με όραμα την προαγωγή της έμφυλης ισότητας, τόσο εντός του πανεπιστημίου όσο και εκτός.

Όπως μας ενημερώνει η πρόεδρος του Δ.Σ. και προπτυχιακή φοιτήτρια στην Νομική του ΑΠΘ, Ολυμπία Γαϊτανίδου, ήδη πριν το μεγάλο κύμα των καταγγελιών, η ομάδα είχε θίξει τα περιστατικά σεξουαλικών παρενοχλήσεων στο πανεπιστήμιο: «Γνωρίζαμε ότι αυτά τα περιστατικά αποτελούσαν κοινό μυστικό σε πολλές σχολές. Πολλές από εμάς έχουν βιώσει κάποιο περιστατικό έμφυλης διάκρισης ή παρενόχλησης μέσα στον πανεπιστημιακό χώρο. Είχαμε εντοπίσει τις αδυναμίες στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο και το γεγονός ότι δεν υπάρχει μια κουλτούρα μη ανοχής σε τέτοια περιστατικά μας έκανε να νιώσουμε ότι πρέπει να την δημιουργήσουμε ως μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας».

«Όλα ξεκινούν από το γεγονός ότι ο φοιτητής ή η φοιτήτρια δεν γνωρίζει πρώτα από όλα πού να απευθυνθεί. Είτε υπάρχουν δομές που είναι ελλιπείς, είτε δεν υπάρχουν καθόλου. Για παράδειγμα δομές όπως ο Συνήγορος του Φοιτητή είναι ανενεργές σε πολλά πανεπιστήμια ή σε όσα είναι ενεργές ενδεχομένως να έχουν τοποθετηθεί εκεί κάποια άτομα που δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη ή μπορεί να μην είναι καταρτισμένα για αυτόν τον ρόλο. Έχουμε και τέτοιες εμπειρίες» μας λέει η κ. Γαϊτανίδου, η οργάνωση της οποίας συνεργάζεται με φοιτητές όχι μόνο του ΑΠΘ αλλά όλης της Ελλάδος. Παράλληλα, βλέπει τις Ε.Ι.Φ. ως ένα θετικό βήμα: «Έχουμε την εμπειρία περιστατικών που καταγγέλθηκαν και τέθηκαν οι υποθέσεις με συνοπτικές διαδικασίες στο αρχείο και εντός του ΑΠΘ και εκτός. Θεωρώ ότι το να υπάρχει μια επιτροπή που θα είναι ανεξάρτητο όργανο του ΑΠΘ με άτομα που εκ των πραγμάτων θα είναι και λίγο πιο ευαισθητοποιημένα ως προς το ζήτημα, που θα εξετάζει κάθε καταγγελία και θα ενεργοποιείται ένας ολοκληρωμένος διαφανής μηχανισμός εξέτασής της, σίγουρα είναι βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση και σίγουρα θα δούμε και αποτελέσματα» αναφέρει.

Η οργάνωση Φylis Auth λαμβάνει και αυτή καταγγελίες από τους φοιτητές, αλλά όπως μας ξεκαθάρισε η κ. Γαϊτανίδου λειτουργεί κυρίως παραπεμπτικά: «Εξοπλιστήκαμε κατάλληλα ώστε να μπορούμε να παραπέμπουμε τα άτομα που απευθύνονται σε μας στον κατάλληλο κύκλο προσώπων, στους αρμόδιους φορείς».

Ακόμη μια σημαντική φοιτητική πρωτοβουλίαΦοιτητική Πρωτοβουλία Καταγραφής Παρενοχλήσεων στην ΑΣΚΤ | Facebook είναι αυτή της Καταγραφής Παρενοχλήσεων στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (Α.Σ.Κ.Τ.), που δημιουργήθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 2021 και όπου έχουν συγκεντρωθεί πάνω από 70 καταγγελίες, σύμφωνα με τους διαχειριστές.

Πώς αντιδρούσαν οι φοιτητές σε περιστατικά παρενόχλησης;

Ο χρόνος θα δείξει κατά πόσο τα θεσμικά μέτρα που λαμβάνονται σήμερα θα καταφέρουν να σπάσουν τη σιωπή στα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Το βέβαιο είναι ότι οι καταγγελίες της Σοφίας Μπεκατώρου θα πάρουν τη θέση τους στην ιστορία, ως η αρχή μιας καλύτερης εποχής για τα θύματα παρενόχλησης. Εμείς ήρθαμε σε επαφή με τρεις πρώην φοιτήτριες του ΑΠΘ, οι οποίες πριν από κάποια χρόνια δέχτηκαν σεξουαλική παρενόχληση από τον ίδιο καθηγητή αλλά δεν μίλησαν. Ζητήσαμε να μας εξηγήσουν τι ήταν αυτό που τις εμπόδισε. Οι απόφοιτες, που έχουν συσπειρωθεί και κινούνται νομικά, είναι περίπου 10, αλλά από ό,τι μας ενημερώνουν πολλές ακόμη είναι οι κοπέλες που έχουν έρθει σε επαφή μαζί τους για να μοιραστούν τις εμπειρίες τους.

Και οι τρεις γυναίκες που μας μίλησαν έχουν ήδη καταθέσει στον Εισαγγελέα και παραδέχονται πως, αν δεν είχε δημιουργηθεί αυτό το κύμα καταγγελιών στον χώρο του αθλητισμού και στον καλλιτεχνικό χώρο, δεν θα είχαν βρει το θάρρος να μοιραστούν τη δική τους ιστορία και τελικά να συσπειρωθούν, ώστε να συμβάλλουν με όποιον τρόπο μπορούν στην αποτροπή τέτοιων συμπεριφορών.

Και οι τρεις ήταν φοιτήτριες σε τμήμα της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ. Τα περιστατικά συνέβησαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές: στην Ειρήνη (δεν χρησιμοποιούμε τα πραγματικά τους ονόματα, τα οποία είναι σε γνώση του inside story) το 2009, όταν ήταν 22 ετών, στην Μαρίνα το 2012 όταν ήταν 24 και στην Ελένη το 2013, όταν ήταν 23, όμως το μοτίβο που ακολουθούσε ο συγκεκριμένος καθηγητής ήταν σχεδόν ίδιο. Συγκεκριμένα, τις καλούσε στο γραφείο του για να συζητήσουν για τον βαθμό τους ή πήγαιναν από μόνες τους για να λάβουν πληροφορίες σχετικά με εργασίες και την ύλη. Ο καθηγητής έκλεινε την πόρτα (σε κάποιες περιπτώσεις την κλείδωνε) και πάνω στην κουβέντα ξεκινούσε να κάνει κάποια κομπλιμέντα στις κοπέλες, που δεν είχαν καμία σχέση με την συζήτησή τους: «τι όμορφα μάτια που έχεις», «τι όμορφο όνομα», «τι όμορφη αύρα». Και οι τρεις αναφέρουν ότι ένιωθαν άβολα από τα σχόλιά του, μιας και δεν άρμοζαν σε συμπεριφορά καθηγητή. Στο τέλος ο καθηγητής τις έπαιρνε μια σφιχτή αγκαλιά, η οποία είχε μεγαλύτερη διάρκεια από ό,τι θα έπρεπε και μετά τις άφηνε να φύγουν.

Στην περίπτωση της Ειρήνης συνέβη το εξής: «Η αγκαλιά του ήταν πιο σφιχτή από ό,τι θα έπρεπε και άρχισα να αντιλαμβάνομαι ότι το μόριό του με ακουμπούσε και τριβόταν πάνω μου. Παρόλο που γυρνούσα απότομα για να φύγω, δεν με άφηνε. Με τη στάση του σώματός μου και με τις κινήσεις μου έδειξα τη δυσαρέσκειά μου αλλά δεν τον πτόησε. Με άφησε μόνο όταν τελείωσε. Άνοιξα την πόρτα και έφυγα. Ένιωσα πάρα πολύ προσβεβλημένη, ότι κάποιος παρενέβη στον προσωπικό μου χώρο. Κολλώντας κάποιος άνθρωπος το σώμα του πάνω σου, παραβιάζει όλον αυτόν τον προσωπικό σου χώρο, εξαναγκάζοντάς σε σε πράξεις και κινήσεις που ουδέποτε ζήτησες ή προκάλεσες, γι’ αυτό ένιωσα πάρα πολύ προσβεβλημένη και ότι στην ουσία χρησιμοποίησε το σώμα μου για να λάβει… ας πούμε τι; Ηδονή;».

«Ήθελα να τρέξω να πάω σπίτι μου, είδα όμως ότι μια πόρτα είχε φως, ήξερα ποιανού το γραφείο ήταν, οπότε του είχα και μια άνεση παραπάνω… μπήκα μέσα –ήταν ένας λέκτορας– του είπα τι συνέβη, αλλά μου είπε ότι δεν μπορούσε να κάνει κάτι γιατί θεσμικά, ο άλλος ήταν παλαιότερος [σ.σ.: και άρα ανώτερός του]. Η κουβέντα έμεινε εκεί. Πιθανότατα ο άνθρωπος να μην ήξερε καν τι να μου πει, δεν ξέραμε τότε, αυτά που ξέρουμε τώρα. Τότε το είπα μόνο σε δύο φίλες μου. Αλλά ήμασταν 22 χρονών κορίτσια, απλά το μοιραστήκαμε, αυτό. Δεν έκανα κάτι άλλο».

[Σωτήρης Δημητρόπουλος/Eurokinissi]
«Να πάω στην αστυνομία να πω τι; Ότι ο συγκεκριμένος καθηγητής με αγκάλιασε; Ήταν ο δικός μου λόγος εναντίον του δικού του. Να πάω σε κάποιον καθηγητή; Και να μπω μετά στο στόχαστρο; Είχα να περάσω πολλά μαθήματα…σκεφτόμουν ότι μπορεί να με κόψει στο μάθημα ή μπορεί οι άλλοι καθηγητές μετά να με έχουν στην μπούκα. Δεν μίλησα πουθενά, μόνο σε μια φίλη μου. Τότε δεν το έκανα. Τώρα θα το έκανα όμως. Θεωρώ ότι τότε δεν ήμασταν έτοιμοι, ούτε εγώ ήμουνα έτοιμη ούτε εκπαιδευμένη για τέτοια θέματα. Δεν ήξερα πού θα μπορούσα να απευθυνθώ και να μιλήσω και να ξέρω ότι αυτό που θα πω θα ακουστεί, θα γίνει έρευνα και θα το ψάξουν, χωρίς όμως εγώ να στοχοποιηθώ και να έχω κυρώσεις ή κάτι τέτοιο. Θα με βοηθούσε πολύ αν υπήρχε ένα κουτί παραπόνων ή να μπορέσω να στείλω ένα ένα e-mail κάπου ή να ξέρω ότι υπάρχει κάποιος δίπλα στους φοιτητές όπου μπορείς να κάνεις μια καταγγελία και ένα παράπονο…δεν υπήρχε αυτό το κλίμα τότε» μας λέει η Ελένη.

Όπως τονίζει και η Ειρήνη: «Η Φιλοσοφική πριν 15-20 χρόνια ήταν ήταν μια φοβερά ανδροκρατούμενη σχολή. Οι περισσότεροι ήταν καθηγητές. Και μάλιστα ήταν και καθηγητές μεγάλης ηλικίας. Τα τελευταία χρόνια μπαίνουν γυναίκες – σε μεγαλύτερο βαθμό και νεαρές. Επομένως, υπήρχε και αυτή η κοινωνική απόσταση φύλων και ηλικίας». Αλλά και η περιρρέουσα κουλτούρα που υπήρχε και ο τρόπος με τον οποίο έβλεπαν τον κόσμο οι άνθρωποι ήταν διαφορετικός: «Γνώριζα αγόρια που δεν ήταν στρέιτ, είχαν έναν άλλο προσδιορισμό σεξουαλικό, και γίνονταν θύματα χλευασμού για τον προσδιορισμό τους από συμφοιτητές τους ή ακούγαμε σεξιστικά σχόλια από άνδρες καθηγητές προς τα κορίτσια μέσα στα αμφιθέατρα τύπου “γιατί ήρθατε τώρα εδώ αντί να κάνετε τα παιδιά σας να τα μεγαλώσετε, τι το θες το μεταπτυχιακό τώρα εσύ, κοίτα να παντρευτείς…”», μας λέει. Σε όλα αυτά ας μην ξεχνάμε ότι πολλά τμήματα της χώρας αποτελούνται από εκατοντάδες φοιτητές και χαοτικά αμφιθέατρα, που μπορεί να μην βοηθούν στη δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης με τους καθηγητές, ώστε σε τέτοιες περιπτώσεις να τους απευθύνονται πιο εύκολα οι φοιτητές.

«Εγώ ήμουν από τις πιο “ελαφριές περιπτώσεις”» μας λέει η Μαρία. «Με το που το βίωσα όλο αυτό και βγήκα έξω σοκαρίστηκα πολύ και έκλαιγα. Εκείνη την ώρα ένιωθα πάρα πολύ χάλια, ταράχτηκα πολύ και κυρίως ταράχτηκα με τον εαυτό μου, για ποιο λόγο δεν έφυγα πιο νωρίς, για ποιο λόγο πάγωσα και κάθισα. Όταν συνέβη το περιστατικό σκεφτόμουν πως ήταν η συμπεριφορά ενός άνδρα, ο οποίος επειδή έτσι μπορεί, έτσι φέρεται. Είναι κάτι που έβλεπα στον περίγυρό μου και επειδή δούλευα και πολλά χρόνια σερβιτόρα έβλεπα ότι πάρα πολλοί άνδρες εκεί έξω, απλώς επειδή μπορούν φέρονται με τον τρόπο που θέλουν. Εγώ αναγνώριζα σίγουρα ότι αυτή η συμπεριφορά του καθηγητή δεν ήταν σωστή όμως θεωρούσα ότι θα μου πούνε “εντάξει και τι έγινε ας πούμε” κάπως έτσι το είχα στο μυαλό μου. Δεν ξέρω γιατί δεν το προχώρησα. Λόγω του νεαρού της ηλικίας μου; Επειδή δεν μας γνωστοποιούν στο πανεπιστήμιο ότι υπάρχει ένα μέρος στο οποίο μπορούμε να κάνουμε μια καταγγελία; Εμένα προσωπικά δεν μου πέρασε ποτέ ότι θα μπορούσα να είχα κάνει μια καταγγελία. Αλλά θεωρώ, ότι αν μας είχαν ενημερώσει και για το τι συμπεριφορά πρέπει να κρατάνε οι καθηγητές απέναντί μας και εμείς απέναντι σε αυτούς, και ότι υπάρχει ίσως ένα γραφείο το οποίο είναι στα πλαίσια για παράδειγμα του ανθρώπινου δυναμικού όπου μπορείς εκεί να κάνεις ένα παράπονο, μια καταγγελία –ακόμη και για πιο ελαφριά πράγματα– ίσως να πήγαινα κατευθείαν. Δηλαδή αν ήταν μια πολύ απλή και σύντομη διαδικασία να το πεις αυτό, πιστεύω ότι θα πήγαινα. Ίσως το κλειδί βρίσκεται στην ενημέρωση του φοιτητή. Δεν λέω ότι το πανεπιστήμιο είχε ανεπαρκείς δομές, αλλά ίσως δεν ήταν τόσο ευρεία η ενημέρωση για τους φοιτητές».

Γιατι τα θύματα παγώνουν;

Η Εύη Κλαδούχου είναι σύμβουλος ψυχικής υγείας-ψυχοθεραπεύτρια και ερευνήτρια σε θέματα φύλου. Στο παρελθόν έχει συμμετάσχει στην υπηρεσία Συμβουλευτικής για ΦοιτήτριεςΥπηρεσία Συμβουλευτικής για τις Φοιτήτριες | Ελληνική Εταιρεία Γυναικών Πανεπιστημιακών της Ελληνικής Εταιρείας Γυναικών Πανεπιστημιακών. Στην ιστοσελίδα τους μπορεί κανείς να βρει και έναν σύντομο οδηγόΣεξουαλική Παρενόχληση στον Πανεπιστημιακό χώρο | Ελληνική Εταιρεία Γυναικών Πανεπιστημιακών για την σεξουαλική παρενόχληση στον πανεπιστημιακό χώρο, που αποτελείται από ορισμούς, παραδείγματα και τρόπους αντιμετώπισης.

Όπως μας εξηγεί η κ. Κλαδούχου, μπροστά στον κίνδυνο το ανθρώπινο σώμα μπορεί να αντιδράσει με τρεις τρόπους: να παλέψει, να φύγει ή να παγώσει (fight-flight-freezeFight, Flight, Freeze: What This Response Means | healthline). «Όταν δέχεται μια σεξουαλική επίθεση μια γυναίκα ή ένα κορίτσι, έχουμε μια από αυτές τις αντιδράσεις του σώματος. Δυστυχώς το συνηθέστερο είναι το να παγώσει κάποιος. Στο πάγωμα αυτό λοιπόν είναι σαν να βγαίνει κανείς έξω από το σώμα του και γίνεται μια αποσύνδεση του ανθρώπου από την εμπειρία του. Αυτός είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης, τον οποίον προκαλεί το ίδιο το σώμα, αυτόματα, πριν προλάβει ο άνθρωπος να σκεφτεί λογικά. Οπότε παγώνει ο άνθρωπος για να επιβιώσει – όπως τα ζώα για παράδειγμα μπορεί να προσποιούνται ότι είναι νεκρά στην παρουσία ενός εχθρού. Αυτή η αντίδραση εγείρει πάρα πολλά συναισθήματα ντροπής αλλά και αυτοαμφισβήτησης, δηλαδή λέει μετά κανείς “συνέβη αυτό; αν συνέβη γιατί δεν αντέδρασα; γιατί δεν έτρεξα; μήπως συναίνεσα επειδή δεν αντέδρασα;”. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος ντροπής και τέτοιου τύπου συναισθημάτων».

Στην κλασική πλέον ερώτηση «γιατί μιλούν τώρα τα θύματα, μετά από τόσον καιρό;» η κ. Κλαδούχου απαντά: «Μόλις συμβεί ένα τέτοιο γεγονός βλέπουμε ότι τα θύματα δεν πηγαίνουν να το πούνε στους γονείς τους για παράδειγμα, διότι ήδη υπάρχει η ντροπή. Βάζοντας και την παράμετρο του φύλου –και όσο πιο πίσω πηγαίνουμε στις γενεές– η σεξουαλικότητα των γυναικών είναι ενοχοποιημένη, οπότε αυτό είναι ένας παράγοντας που αποτρέπει να πάει κανείς να μιλήσει στους γονείς αμέσως μόλις συμβεί. Το ότι ακούγονται οι μαρτυρίες εκ των υστέρων είναι αποτέλεσμα προσωπικής δουλειάς, κοινωνικών συγκυριών που ενδεχομένως το επιτρέπουν ή έρχεται κάποια στιγμή η κατάλληλη ώρα, διότι κάπως ίσως έχει γιατρευτεί το τραύμα αυτό και ανακτώντας την δύναμή της η γυναίκα μπορεί να πατήσει και να βγει έξω να το πει».

Και η Ελένη κοκάλωσε όταν την πήρε αγκαλιά ο ίδιος καθηγητής και δεν ήξερε πώς να αντιδράσει: «Εκείνη τη στιγμή περνάνε 1 εκατομμύριο σκέψεις από το μυαλό σου. Θυμάμαι το μυαλό μου έτρεχε σαν τρελό και σκεφτόμουν: “τι γίνεται τώρα;”, “τι συμβαίνει;”, “είναι αυτό που νομίζω;”., “μήπως δεν είναι;”, “μήπως το παρεξηγώ;”, “μα τον νιώθω”, όλα αυτά σε δευτερόλεπτα και να περνάνε όλες αυτές οι σκέψεις πάρα πολύ γρήγορα η μία μετά την άλλη. Απλώς θυμάμαι ότι όταν το συνειδητοποίησα ήμουν και εγώ κόκαλο και σοκαρισμένη και δεν μπορούσα να κουνηθώ, αλλά θυμάμαι ότι είχα εστιάσει εντελώς στη μουσική που έπαιζε και στο έντονο άρωμα που φορούσε, σαν να ήθελα να αποκοπώ από αυτό που συνέβαινε». Σε αυτά η Ειρήνη προσθέτει ότι «οι αναστολές των 22 ετών απέναντι σε έναν 55χρονο κύριο με θεσμικό υπόβαθρο, ο οποίος είναι καθηγητής σε ένα πανεπιστήμιο, δεν αφήνουν μεγάλο περιθώριο να ρωτήσεις για παράδειγμα “γιατί κλείδωσες την πόρτα”. Και αυτό φαντάζομαι συνέβη σε όλες τις κοπέλες. Είναι σαν να τον προσβάλλεις, μπορεί να ισχυριστεί το οτιδήποτε…».

Όπως μας λένε οι κοπέλες, φήμες υπήρχαν πολλές για τον συγκεκριμένο καθηγητή, που ξέφευγαν και από τα όρια του Τμήματος. Στους διαδρόμους ακούγονταν φράσεις όπως «έχει αδυναμία στο ωραίο φύλο», «είναι λίγο πέφτουλας», «μην πας μόνη σου στο γραφείο γιατί είναι λίγο πρήχτης», όμως όλα έμεναν στο επίπεδο του κουτσομπολιού και κανείς δεν είχε βγει –μέχρι πολύ πρόσφατα– να μιλήσει για συγκεκριμένα περιστατικά. Οι δύο από τις τρεις ξεκίνησαν να ακούν τις φήμες μετά το δικό τους περιστατικό, κάποιες μίλησαν σε φίλες τους, άλλες πάλι όχι.

«Απέφευγα να το συζητάω, μπορεί ας πούμε να έτυχε να πω ότι μου συνέβη κάτι, αλλά να μην είχα προχωρήσει σε λεπτομέρειες για το τι ακριβώς έγινε. Γιατί όμως; Γιατί να είναι κάτι που ντρεπόμαστε να συζητήσουμε; Δεν το καταλαβαίνω ούτε εγώ αυτό. Ένιωσα ντροπή. Μάλλον γιατί έτσι μαθαίνουμε. Αυτό είναι που πρέπει να αλλάξει» προσπαθεί να μας εξηγήσει η Ελένη.

Η Μαρία προσπάθησε να μοιραστεί το γεγονός με κάποιες κοπέλες στη σχολή. «Μια κοπέλα ήξερε μέσες-άκρες τις φήμες για τον συγκεκριμένο καθηγητή και επί λέξει μου είπε “σιγά, και τι έγινε;”. Οπότε σκεφτόμουν ότι πολύς κόσμος έχει αυτή την νοοτροπία, να υποβαθμίζει το γεγονός».

«Εγώ πιστεύω ότι υπήρχε συγκάλυψη, ότι οι καθηγητές γνώριζαν. Δεν γνωρίζω επωνύμως κάτι. Αλλά θα μπορούσαν να το είχαν ψάξει λίγο περισσότερο. Κάποιοι φοιτητές μιλούσαν με τους καθηγητές, δεν γίνεται να μην είχε φτάσει τίποτα στα αυτιά τους» μας λέει η Ελένη.

To 2014 ο πρόεδρος τότε του Ιστορικού και Αρχαιολογικού ΑΠΘ, Κωνσταντίνος Κωτσάκης, βρήκε κάτω από την πόρτα του μια ανώνυμη επιστολή που ανέφερε ότι ένας καθηγητής του τμήματος παρενόχλησε σεξουαλικά κάποιον/α φοιτητή/τρια. «Συνάδελφοι μου μετέφεραν ότι οι φοιτητές τους έλεγαν σε διάφορες περιπτώσεις “πώς ανέχεστε αυτό το πράγμα αφού το ξέρουν όλοι ότι συμβαίνει κάτι με αυτόν τον καθηγητή” κ.ά. Αυτό σήμαινε ότι για το θέμα γινόταν συζήτηση στο επίπεδο των φοιτητών. Δεν σημαίνει βέβαια ότι συζητούνταν επειδή ήταν γεγονός, αλλά επειδή ήταν μια φήμη. Επομένως συγκεντρώθηκαν περισσότερα από ένα πράγματα που όλα συνέκλιναν προς ένα σημείο και θεώρησα ότι έπρεπε να κάνουμε κάτι. Αν δεν κάναμε κάτι θα ήταν ένα είδος συγκάλυψης που δεν είχα καμία πρόθεση να κάνω» μας λέει ο κ. Κωτσάκης.

Η πληροφορία διαβιβάστηκε στον τότε πρύτανη, Γιάννη Μυλόπουλο, που διέταξε ΕΔΕ, όπως προβλέπεται σε αυτές τις περιπτώσεις. Λήφθηκαν καταθέσεις από καθηγητές και (δειγματοληπτικά) από φοιτητές, αλλά η ΕΔΕ όπως μας ενημερώνουν και οι δύο δεν οδήγησε κάπου, αφού δεν βρέθηκαν αποδείξεις για κάτι.

Όπως μας είπε ο κ. Κωτσάκης, το θετικό με την υπόθεση ήταν ότι ακριβώς λόγω της ΕΔΕ δημιουργήθηκε ένα αρνητικό κλίμα απέναντι στον καθηγητή, ο οποίος πήρε κατόπιν εκπαιδευτική και στη συνέχεια αναρρωτική άδεια, μέχρι που βγήκε στη σύνταξη το 2017. Οπότε με κάποιον τρόπο «απομακρύνθηκε» από το πανεπιστήμιο, παρόλο που δεν μπορούσαν να επιβληθούν κυρώσεις.

Πλέον τις υποθέσεις που έχουν προκύψει στο ΑΠΘ έχει αναλάβει ο ΕισαγγελέαςΑΠΘ: Στον εισαγγελέα καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση από διδάσκοντες | Η Καθημερινή και ερευνώνται όλες οι καταγγελίες που έχουν φτάσει στην πρυτανεία.

Όπως μας λέει η Ελένη για αυτή τη νέα σελίδα που έχει γυρίσει στην ελληνική κοινωνία: «Χαίρομαι πάρα πολύ, νιώθω μεγάλο ενθουσιασμό μέσα μου, νιώθω ότι σιγά-σιγά δικαιωνόμαστε. Μίλησα γιατί σκέφτηκα ότι τώρα είναι η ώρα, είμαστε πολλές, είμαστε δυνατές και είναι έτοιμη η κοινωνία για αλλαγές. Είμαστε και εμείς πιο ώριμες να μιλήσουμε για αυτό που μας συνέβη και οι φωνές μας αρχίζουν να ακούγονται γι’ αυτό πρέπει να τα πούμε».

Print Friendly, PDF & Email