Οι 5 κίνδυνοι για την αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ 2021-2027

Η πρόσφατη χρεωκοπία της χώρας οφείλεται κυρίως στο προβληματικό παραγωγικό μοντέλο σε συνδυασμό με την διατήρηση αναχρονισμών στο κράτος, τη δικαιοσύνη, το περιβάλλον, τη χωροταξία. Επομένως οι ευρωπαϊκοί και εθνικοί επενδυτικοί πόροι που έχει στη διάθεσή της η χώρα μας μέχρι το 2029, θα πρέπει να έχουν ως κύριο στόχο τον μετασχηματισμό του αναπτυξιακού υποδείγματος σε βιώσιμη και δίκαιη κατεύθυνση.

Το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027, το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) και άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία, αθροίζουν σε ένα πολύ σημαντικό μέγεθος αναπτυξιακών πόρων που θα μπορούσαν υπό προϋποθέσεις να υποστηρίξουν επενδυτικά τις δομικές αλλαγές που απαιτούνται. Ωστόσο, εντοπίζονται πέντε σοβαροί κίνδυνοι για την αξιοποίηση των πόρων αυτών κυρίως εξαιτίας κεντρικών κυβερνητικών επιλογών αλλά και γενικότερων συνθηκών τις οποίες οι πολιτικές της κυβέρνησης αδυνατούν να αντιμετωπίσουν:

• Ο κυβερνητικός σχεδιασμός και η στόχευση για την αξιοποίηση των πόρων παρουσιάζει θεμελιώδεις αδυναμίες. Πέρα από αποσπασματικές και προσχηματικές αναφορές, απουσιάζει ο στόχος μείωσης των ανισοτήτων και ο σχεδιασμός ολοκληρωμένων και συνεκτικών συμπεριληπτικών πολιτικών όπως για παράδειγμα ένα αποκεντρωμένο σχέδιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τους ίδιους τους καταναλωτές (νοικοκυριά, αγρότες, επιχειρήσεις) το οποίο προκρίνει και η Ε.Ε. που ειδικά στις παρούσες συνθήκες θα μείωνε σημαντικά το κόστος ενέργειας. Απουσιάζει ο στόχος αύξησης της εγχώριας παραγόμενης αξίας και ενίσχυσης της παραγωγικής βάσης της χώρας μέσω εργαλείων και σχεδίων ανάπτυξης κλάδων της βιομηχανίας και των νέων τεχνολογιών. που παράγουν θέσεις εργασίας έντασης γνώσης και επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας, με αποτέλεσμα οι πόροι να κατευθύνονται κατά κύριο λόγο σε εισαγωγές όπως και στο παρελθόν. Περιθωριοποιούνται επίσης οι δημόσιες πολιτικές χωρίς πρόνοια για την ενίσχυση της ικανότητας του δημόσιου τομέα να σχεδιάζει, να εφαρμόζει, να υλοποιεί και να αξιολογεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κατάργηση του Επιχειρησιακού Προγράμματος Μεταρρύθμισης του Δημόσιου Τομέα αλλά και η έλλειψη φιλοδοξίας και συνεκτικού σχεδίου στον τομέα της έρευνας και καινοτομίας (πχ με υποβάθμιση του επιτυχημένου παραδείγματος του ΕΛΙΔΕΚ). Χωρίς αυτές τις στοχεύσεις η όποια ανάπτυξη δεν θα έχει γερές βάσεις, δεν θα είναι διατηρήσιμη ούτε δίκαιη.

• Προκύπτει έλλειμμα επαρκούς προετοιμασίας και ωρίμανσης αναπτυξιακών έργων. Δεδομένου ότι η χώρα μας έχει στη διάθεσή της αυξημένο όγκο χρηματοδοτικών πόρων, απαιτείται πολύ μεγαλύτερη -από την εμπειρικά καταγραμμένη έως σήμερα- κινητοποίηση για την απορρόφησή τους. Παρατηρείται ωστόσο αντίθετα έλλειμα συνέχειας στον σχεδιασμό και την προετοιμασία των έργων αντί για περαιτέρω κινητοποίηση. Πλήθος κρίσιμων και απολύτως επιλέξιμων έργων που είχαν προετοιμαστεί σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό από την προηγούμενη κυβέρνηση (όπως το πρόγραμμα Ηλέκτρα για την ενεργειακή εξοικονόμηση σε δημόσια κτίρια ή το πρόγραμμα χρηματοδότησης των πολεοδομικών σχεδίων στο σύνολο των Δήμων της χώρας) έχουν παγώσει ή καθυστερήσει αδικαιολόγητα.

• Σε συνδυασμό με τον παραπάνω παράγοντα, η διαχείριση των πόρων του ΤΑΑ και του ΕΣΠΑ από διαφορετικά Υπουργεία λειτουργεί ήδη σε βάρος του ΕΣΠΑ. Ο δυισμός στην διαχείριση των πόρων ξεκινά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αντανακλάται δυστυχώς και στη χώρα Η Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής και Αστικής Πολιτικής (ΓΔ Regio) ήταν και είναι η κύρια υπεύθυνη για τον σχεδιασμό και διαχείριση των διαθρωτικών πόρων της Ε.Ε (ΕΣΠΑ) και έχει αναπτύξει σημαντική τεχνογνωσία ενώ η ΓΔ Οικονομικών και Χρηματοδοτικών Υποθέσεων της ΕΕ. (ΓΔ Ecfin) διαχειρίζεται το ΤΑΑ. Αντίστοιχα στην χώρα, το Υπ. Ανάπτυξης έχει διαχρονικά την ευθύνη των πόρων του ΕΣΠΑ (αλλά και του εθνικού ΠΔΕ) ενώ την ευθύνη του Ταμείου Ανάκαμψης ανέλαβε το (εντελώς ακατάλληλο γι’ αυτή τη δουλειά) Υπ. Οικονομικών. Έτσι δύο παρόμοια χρηματοδοτικά προγράμματα (ΤΑΑ και ΕΣΠΑ) γίνονται αντικείμενο γραφειοκρατικών και μικροπολιτικών ανταγωνισμών σε Ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Η προσοχή που τραβά το Ταμείο Ανάκαμψης στη δημόσια σφαίρα και η προτεραιότητα που δίνεται σε αυτό από την κυβέρνηση αναμένεται να δημιουργήσει προβλήματα στην πορεία υλοποίησης και απορρόφησης του ΕΣΠΑ απογυμνώνοντάς το από ώριμα έργα (ήδη υπάρχουν σχετικά παραδείγματα). Σε αυτό «βοηθά» και το γεγονός ότι Ταμείο Ανάκαμψης έχει ημερομηνία λήξης επιλεξιμότητας (2026) νωρίτερα από το ΕΣΠΑ (2029).

• Το περιβάλλον πληθωρισμού και αύξησης του κόστους ενέργειας αναμένεται να θέσει πρόσθετες δυσκολίες. Η αύξηση των τιμών των υλικών και των καυσίμων θέτει αβεβαιότητες στην εκτίμηση του κόστους των έργων και στην ικανότητα των επιχειρήσεων του ιδιωτικού τομέα να ανταποκριθούν είτε ως ανάδοχοι δημοσίων συμβάσεων είτε ως επενδυτές. Η μεταβλητότητα των τιμών έρχεται να προστεθεί στο έλλειμμα ουσιαστικού ανταγωνισμού στη λειτουργία των αγορών στην Ελλάδα που εντείνεται αντί να αντιμετωπίζεται.

• Δυστυχώς τέλος, η πελατειακή και παλαιοκομματική λογική του κράτους- λάφυρου φαίνεται να επιστρέφει. Η ηγεσία του Υπ. Οικονομίας, ανακάτεψε χωρίς σχέδιο και συνοχή τις κεντρικές δομές του ΕΣΠΑ, πάγωσε (καταργώντας στην πράξη) την ανοιχτή διαδικασία επιλογής προϊσταμένων, τοποθετώντας «προσωρινούς» προϊσταμένους και γενικά δημιουργεί διαλυτικές συνθήκες στις υπηρεσίες του ΕΣΠΑ, Απαξιώνει έτσι συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία ενός στελεχιακού δυναμικού το οποίο διαχρονικά βρίσκεται στην πρώτη ταχύτητα ικανότητας, προσόντων και αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης και υπονομεύει την διαχειριστική ικανότητα του μηχανισμού του ΕΣΠΑ.

Παναγιώτης Κορκολής, Υπεύθυνος Ανάπτυξης Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών «ΕΝΑ», Πρώην Γενικός Γραμματέας Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ στο Υπ. Ανάπτυξης