Ο σύντροφος Τσάρλι Τσάπλιν | Η πολιτική ζωή και το σινεμά

Τον Σεπτέμβριο του 1952, ο Τσάρλι Τσάπλιν ήθελε να επιστρέψει στις ΗΠΑ. Ήταν στην Ευρώπη για να μυήσει την Ήπειρο στην νέα του ταινία Mousieur Verdoux. Ενώ βρισκόταν ήδη στο πλοίο, έμαθε πως η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν τον δεχόταν πίσω – εκεί όπου ζούσε για 30 χρόνια – εάν δεν υποβαλλόταν σε έρευνα μετανάστευσης και πολιτογράφησης για τον ηθικό και πολιτικό του χαρακτήρα. Από το κατάστρωμα του πλοίου, ο Τσάπλιν είπε «Αντίο». Αρνήθηκε να υποβληθεί σε έρευνα και δεν επέστρεψε στις ΗΠΑ πριν από το 1972 όταν η ακαδημία των Motion Pictures του έδωσε Όσκαρ για τα επιτεύγματά του.

Γιατί όμως η κυβέρνηση των ΗΠΑ εξόρισε τον Τσάπλιν;

Το FBI ερευνούσε τον Τσάπλιν από το 1922, μετά και τους φερόμενους δεσμούς του με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Το αρχείο για τον Τσάπλιν, 1900 σελίδων, ήταν γεμάτο με υπονοούμενα και συκοφαντίες, όμως, παρά την εξαντλητική προσπάθεια των πρακτόρων μιλώντας με συναδέρφους κι αντιπάλους του Τσάπλιν, δεν κατάφεραν να βρουν κανέναν μάρτυρα εναντίον του. Το Δεκέμβριο του 1949, ένας πράκτορας στο Λος Άντζελς έγραψε:

«Δεν υπάρχουν μάρτυρες που να καταθέτουν με βεβαιότητα ότι, ο Τσάρλι Τσάπλιν ήταν μέλος ή είναι μέλος τώρα ή έχει συνεισφέρει οικονομικά στο Κομμουνιστικό Κόμμα».

Εκτός από την κατηγορία ότι ήταν κομμουνιστής, αντιμετώπισε και την κατηγορία ότι ήταν ένας «αμφίβολος χαρακτήρας» που παραβίασε τον νόμο Mann – τον νόμο της μεταφοράς λευκών σκλάβων του 1910. Ο Τσάπλιν είχε πληρώσει για το ταξίδι της Joan Barry, της συντρόφισσάς του και το 1944 κρίθηκε αθώος.

Μεταγενέστερα, αποδείχτηκε σε πολλά απομνημονεύματα και μελέτες ότι, ο Τσάπλιν ήταν σκληρός με τις συζύγους του (κάποιες από αυτές έφηβες) κι αδίστακτος στις σχέσεις του με τις γυναίκες. Το 1943, ο Τσάπλιν παντρεύτηκε την Oona, κόρη του θεατρικού συγγραφέα Eugene O’Neill, με την οποία απέκτησε 8 παιδιά κι έμειναν μαζί ως τον θάνατο του Τσάπλιν, το 1977. Υπήρχαν πολλά ανατριχιαστικά πράγματα στη ζωή του Τσάπλιν, όπως το γεγονός ότι η δεύτερη γυναίκα του ήταν 15 ετών όταν εκείνος ήταν 35, αλλά ακόμα κι όταν υπήρξαν κάποια αρνητικά στοιχεία για τον χαρακτήρα του, ο J. Edgar Hoover, Διευθυντής του FBI, δεν μπορούσε να βρει αρκετά ώστε να υποστηρίξει την απέλασή του.

Τι ήταν όμως αυτό που ώθησε τον Hoover να ξεκινήσει την έρευνά του;

Από το 1920 και μετά, ήταν ξεκάθαρο ότι ο Τσάπλιν είχε μια συμπάθεια στην Αριστερά. Εκείνη τη χρονιά, ο Τσάπλιν ήπιε μια μπύρα με τον Buster Keaton, τον διάσημο ηθοποιό βουβών ταινιών. Ο Τσάπλιν, βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας του. Μαζί με τους Douglas Fairbanks, Mary Pickford και D.W. Griffith, δημιούργησαν την εταιρεία United Artists, η οποία έσπασε το σύστημα κι έδωσε ελευθερία στους τέσσερις αυτούς ηθοποιούς και σκηνοθέτες.

Ο Τσάπλιν τότε, εργαζόταν πάνω στην ταινία The Kid, μία από τις καλύτερες ταινίες του, η οποία βασιζόταν στα παιδικά του χρόνια. ο Keaton είχε αναφέρει πως, ο Τσάπλιν του είχε μιλήσει για τον κομμουνισμό, για τον οποίο ο ίδιος άκουγε πρώτη φορά. Ο Keaton ισχυρίσηκε πως ο Τσάπλιν του είπε για τον κομμουνισμό: «Θα αλλάξει τα πάντα, θα εξαλείψει την φτώχεια». Ο Τσάπλιν χτύπησε το τραπέζι και συνέχισε: «Αυτό που θέλω είναι, κάθε παιδί να έχει αρκετό φαγητό, παπούτσια στα πόδια του και στέγη πάνω από το κεφάλι του» κι ο Keaton του απάντησε «Μα Τσάρλι, ξέρεις κάποιον που να μην το θέλει αυτό;».

Ο Τσάρλι, ήρθε στις ΗΠΑ αμέσως μετά τη Ρωσική Επανάσταση. Είδε την αυξανόμενη ανεργία κι αγωνία των ΗΠΑ – ένας άνεργος πληθυσμός που αυξήθηκε από 950.000 το 1919 σε 5.000.000 το 1921. Ήταν μια εποχή τεράστιας ταξικής πάλης – από τη μία, οι επιδρομές Palmer της κυβέρνησης εναντίον των κομμουνιστών κι από την άλλη, η γενική απεργία του Σιάτλ κι η μάχη των εργολάβων της Δυτικής Βιρτζίνια.

Ο πρωταγωνιστής των σιωπηλών ταινιών του Τσάπλιν ήταν ο φτωχός-σύμβολο, σε μια σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία. Ο Τσάπλιν ανέφερε: «Είμαι ένας άνθρωπος που στοιχειώνεται πότε από το πνεύμα της φτώχειας και πότε από το πνεύμα της στέρησης». Αυτό ακριβώς βλέπει κάποιος στις ταινίες του. Από την ταινία The Tramp (1915) έως την ταινία Modern Times (1936), ο ίδιος αναφέρει πως,

«Όλο το νόημα αυτού του ήρωα είναι πως, ανεξάρτητα μέχρι που θα πέσει, ανεξάρτητα από το πόσο καλά καταφέρνουν να τον διαλύσουν τα τσακάλια, εξακολουθεί να είναι ένας αξιοπρεπής άνθρωπος».

Η εργατική τάξη, οι φτωχοί εργαζόμενοι είναι άνθρωποι με μεγάλη επινοητικότητα και αξιοπρέπεια – δεν πρέπει να τους χτυπά και να τους κοροϊδεύει κανείς. Η συμπάθεια του Τσάπλιν για την εργατική τάξη, καθορίζει τις περισσότερες από τις ταινίες του.

Η δημοφιλία του, καθώς και οι δηλώσεις του ήταν αυτά που ενοχλούσαν το FBI. Στο αρχείο του είχαν προσθέσει και την εξής δήλωσή του:

«Υπάρχουν άνδρες και γυναίκες σε μακρινές γωνιές του κόσμου που δεν έχουν ακούσει ποτέ για τον Ιησού Χριστό. Όμως, ξέρουν κι αγαπούν τον Τσάρλι Τσάπλιν».

Η κριτική του Τσάπλιν για τον καπιταλισμό, εντυπωσίαζε τους λαούς κι ενοχλούσε το FBI. Τον Νοέμβριο του 1942, ο Τσάπλιν αναφέρει: «Δεν θέλω τον παλιό τραχύ ατομικισμό. Είναι απότομος για τους λίγους και κουρελιασμένος για τους πολλούς».

Ο μεγάλος περιορισμός των ταινιών του είναι η απεικόνιση των γυναικών.

Είναι πάντα, νεαρές κοπέλες σε κίνδυνο ή πλούσιες γυναίκες που τις επιθυμούν φτωχοί άνδρες. Υπάρχουν λίγες «αξιοπρεπείς γυναίκες» που – εκείνη την εποχή – μάχονταν για τα δικαιώματά τους. Στην πραγματικότητα, πολλές σιωπηλές ταινίες, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο, υποτιμούσαν το κίνημα των Σουφραζέτων της εποχής τους – από την ταινία Μια μέρα στη ζωή μιας Σουφραζέτας του 1908 έως την ταινία Μια πολυάσχολη Μερα του 1914, η οποία αρχικά τιτλοφόρησε ως Μια Στρατευμένη Σουφραζέτα. Σε αυτή την τελευταία ταινία, διάρκειας μόλις 6 λεπτών, ο Τσάπλιν, υποδύεται μια σουφραζέτα που είναι άξεστη και στη συνέχεια πεθαίνει από πνιγμό.

Η ταίνια κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά που η Sylvia Pankhurst (1882-1960) ίδρυσε την Ανατολική Ομοσπονδία Σουφραζέτων του Λονδίνου, για να ενώσει την πολιτική των σουφραζέτων με τον σοσιαλισμό. Η Pankhurst, αντίθετα από τον Τσάπλιν, θα ενταχθεί στο Κομμουνιστικό Κόμμα και – το 1920 – θα συντάξει ένα Σύνταγμα για τους Βρετανούς Σοβιετικούς. Θα φύγει από το Κομμουνιστικό Κόμμα, αλλά θα παραμείνει αφοσιωμένη κομμουνίστρια κι αντιφασίστρια έως το τέλος της ζωής της.

Ο σεξισμός του Τσάπλιν, δεν τον εμπόδισε να εξυμνήσει τις σύγχρονες γυναίκες της εποχής του, όπως την Pankhurst, την Joan Beauchamp (άλλη μία Σουφραζέτα κι ιδρύτρια του Βρετανικού Κομμουνιστικού Κόμματος), την Kay Beauchamp και την Fanny Deakin.

Αυτό που προσέλκυσε τον Τσάπλιν απευθείας στην τροχιά της θεσμικής Αριστεράς, ήταν η άνοδος του φασισμού. Ενοχλήθηκε αρκετά από την έκταση του ναζισμού στην Ευρώπη. Η ταινία του Τσάπλιν Ο Μεγάλος Δικτάτορας του 1940 ήταν η δική του σάτιρα στον φασισμό – μια ταινία που πρέπει να παρακολουθήσουν όλοι.

Δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας, ο Τσάπλιν θα γινόταν κύριος ομιλητής του Κομμουνιστικού Υποστηρικτικού Μετώπου των Καλλιτεχνών στην Νέα Υόρκη. Ο Τσάπλιν, θ’ ανέβει στην σκηνή Carnegie Hall στις 16 October 1942, θα απευθυνθεί στο πλήθος με τον όρο «σύντροφοι» και θα πει:

«Οι κομμουνιστές, είναι απλοί άνθρωποι όπως εμείς, που αγαπούν την ομορφιά, που αγαπούν τη ζωή».

Στη συνέχεια, έκανε μια σαφέστατη δήλωση υπέρ του κομμουνισμού: «Λένε ότι, ο κομμουνισμός μπορεί να εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη γη. Και λοιπόν;». τον Δεκέμβριο του 1942, θα πει: «Δεν είμαι κομμουνιστής, αλλά είμαι υπερήφανος που λέω ότι αισθάνομαι αρκετά προ-κομμουνιστής».

Ο Τσάπλιν, είχε εντυπωσιαστεί από τη στάση των κομμουνιστών ενάντια στον φασισμό – και κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου και στο ανατολικό μέτωπο ενάντια στη ναζιστική εισβολή στην ΕΣΣΔ. Το 1943, ο Τσάπλιν χαρακτήρισε την ΕΣΣΔ «έναν γενναίο κόσμο» που έδωσε «ελπίδα και φιλοδοξία στον απλό άνθρωπο». Ήλπιζε ότι, η ΕΣΣΔ «θα γίνεται πιο ένδοξη χρόνο με το χρόνο. Τώρα, που το μαρτύριο της γέννησης έχει τελειώσει, ας παραμείνει για πάντα η ομορφιά της ανάπτυξής της».

Όταν ρωτήθηκε μια δεκαετία αργότερα γιατί ήταν τόσο υποστηρικτικός στα λεγόμενά του για την ΕΣΣΔ – συμπεριλαμβανομένων των εμφανίσεών του στα κομμουνιστικά μέτωπα όπως το Εθνικό Συμβούλιο Αμερικανικής Σοβιετικής Φιλίας – ο Τσάπλιν είπε: «κατά τη διάρκεια του πολέμου, ένιωσα ιδιαίτερη συμπάθεια για την Ρωσία, γιατί πιστεύω ότι κρατούσε το μέτωπο». Αυτή η συμπάθεια, κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του.

Ο Τσάπλιν όμως, δεν είχε υπολογίσει την τοξικότητα του Ψυχρού Πολέμου στις ΗΠΑ. Το 1947, είπε στους δημοσιογράφους:

«Αυτές τις μέρες, εάν βγείτε από την πόρτα σας με το αριστερό σας πόδι, σας κατηγορούν για κομμουνιστή».

Ο Τσάπλιν, ούτε υποχώρησε από τις πεποιθήσεις του, ούτε πρόδωσε τους φίλους του. Στην ίδια συνέντευξη τύπου, ρωτήθηκε εάν γνώριζε τον Αυστριακό μουσικό Hanns Eisler, ο οποίος ήταν κομμουνιστής κι έγραψε τη μουσική για πολλά από τα έργα του Bertolt Brecht. Είχε φύγει από τη ναζιστική Γερμανία για να εργαστεί στο Χολυγουντ. Ο Eisler είχε συνθέσει τραγούδια για το Κομμουνιστικό Κόμμα.

Ο Τσάπλιν, τον υπερασπίστηκε. Όταν ρωτήθηκε για την σχέση του με τον Eisler στην συνέντευξη τύπου του 1947, ο Τσάπλιν είπε: «Είναι προσωπικός μου φίλος κι είμαι υπερήφανος γι’ αυτό. Δεν ξέρω αν είναι ή όχι κομμουνιστής. Ξέρω ότι, είναι καλός καλλιτέχνης και σπουδαίος μουσικός κι ένας πολύ συμπαθητικός φίλος». Όταν ρωτήθηκε ευθέως αν θα είχε κάποια διαφορά για τον ίδιο εάν ο Eisler ήταν κομμουνιστής, είπε: «Όχι, δεν θα έκανε καμία διαφορά». Χρειάστηκε πολύ θάρρος για να υπερασπιστεί τον Eisler, ο οποίος θα απελαθεί τελικά από τις ΗΠΑ λίγους μήνες μετά.

Όταν ο Τσάπλιν πέθανε στην Ελβετία τον Δεκέμβριο του 1977, θρηνήθηκε πάρα πολύ. Στην Καλκούτα, όπου η αριστερή κυβέρνηση είχε μόλις πάρει την εξουσία, καλλιτέχνες και πολιτικοί ακτιβιστές μαζεύτηκαν την επόμενη ημέρα για τον θρηνήσουν. Ο βασικός ομιλητής, ήταν ο σκηνοθέτης Mrinal Sen, με καταγωγή από τη Βεγγάλη. Ο Sen είχε γράψει ένα βιβλίο για τον Τσάπλιν, με εικονογράφηση του Satyajit Ray.

Ούτε το Sen ούτε ο Ray είχαν κάνει ακόμα κάποιες από τις εμβληματικές τους ταινίες. Στην συνάντηση για τον θρήνο, ο Sen είπε:

«Χωρίς ηθική αιτιολόγηση, ο κινηματογράφος είναι γελοίος, φρικτός, προσβλητικός. Είναι μια κοινωνική δραστηριότητα. Η δημιουργία του ανθρώπου». «Το χάσμα μεταξύ τέχνης και πολιτικής δεν πρέπει να είναι πολύ μεγάλο», προειδοποίησε ο Sen.

Σκεφτόταν τις ταινίες του Τσάπλιν, καθώς και τις δικές του. Εκείνη την εποχή, ο Sen εργαζόταν πάνω στην ταινία του Μια Μέρα, Κάθε Μέρα, μια υπέροχη ταινία που χρονολογεί την χειραφέτηση των γυναικών. Ο Sen προχώρησε πολύ πιο πέρα από τον Τσάπλιν. Ο δικός του κομμουνισμός, περιελάμβανε και τις γυναίκες.

πηγή: iforinterview.com