Μικρασιατική Εκστρατεία-Καταστροφή: απόρροια του μεγαλοϊδεατισμού της υποτελούς ελληνικής αστικής τάξης

Στις 15 Μάη 1919, ύστε­ρα από από­φα­ση του Ανω­τά­του Συμ­μα­χι­κού Συμ­βου­λί­ου του Συ­νε­δρί­ου των Πα­ρι­σί­ων, απο­βι­βά­ζο­νται στη Σμύρ­νη τα πρώτα αγή­μα­τα του ελ­λη­νι­κού στρα­τού.
Ξε­κι­νά η Μι­κρα­σια­τι­κή Εκ­στρα­τεία η οποία, 3 χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, οδή­γη­σε στην Μι­κρα­σια­τι­κή Κα­τα­στρο­φή. Ο απο­λο­γι­σμός της τρα­γι­κός: 50.000 νε­κροί, 75.000 τραυ­μα­τί­ες. Κοντά 1.500.000 Έλ­λη­νες ανα­γκά­στη­καν να έρ­θουν σαν πρό­σφυ­γες στην Ελ­λά­δα, αφή­νο­ντας πίσω τους πάνω από 600.000 νε­κρούς, θύ­μα­τα της πο­λι­τι­κής του κε­φα­λαί­ου, που έχει τον πό­λε­μο στο αίμα του, αλλά που ρουφά το αίμα των λαών για τα συμ­φέ­ρο­ντά του.

Η Μι­κρα­σια­τι­κή Εκ­στρα­τεία και Κα­τα­στρο­φή δεν είχε καμιά σχέση με το δι­καί­ω­μα της αυ­το­διά­θε­σης των λαών. Ήταν το απο­τέ­λε­σμα της συμ­με­το­χής της άρ­χου­σας τάξης της Ελ­λά­δας στα ιμπε­ρια­λι­στι­κά σχέ­δια στην ευ­ρύ­τε­ρη πε­ριο­χή της Εγγύς Ανα­το­λής, προ­κει­μέ­νου να προ­ω­θή­σει μέσω αυτής της συμ­με­το­χής στην πράξη τη στρα­τη­γι­κή της «Με­γά­λης Ιδέας», δη­λα­δή της προ­σάρ­τη­σης εδα­φών στην Ελ­λά­δα και έτσι να ικα­νο­ποι­η­θούν τα συμ­φέ­ρο­ντα των Ελ­λή­νων κε­φα­λαιο­κρα­τών, τα οποία δια­πλέ­κο­νταν μ’ αυτά των τότε ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυ­νά­με­ων, ιδιαί­τε­ρα της Αγ­γλί­ας. Και την πραγ­μα­το­ποί­η­ση των οποί­ων επι­δί­ω­καν, μέσω των αγ­γλι­κών ιμπε­ρια­λι­στι­κών συμ­φε­ρό­ντων στην πε­ριο­χή.

Το αστι­κό κρά­τος φυ­σι­κά προ­σπα­θεί με κάθε τρόπο να απο­κρύ­ψει την ουσία, μι­λώ­ντας για ζη­τή­μα­τα «τα­κτι­κής» -που δήθεν ήταν υπεύ­θυ­να, για το ότι δεν υπήρ­χε «εθνι­κή ομό­νοια», για τους απο­λί­τι­στους Τούρ­κους και πολλά ακόμη.
Ανα­τρέ­χο­ντας στο δια­δί­κτυο θα βρεί­τε τα πιο απί­θα­να «σε­νά­ρια» και πο­λε­μι­κά ανα­κοι­νω­θέ­ντα, σκο­τα­δι­στι­κά –εθνι­κο­φα­σι­στι­κά κεί­με­να κλπ.
Μια από τα ίδια και τα επί­ση­μα ετή­σια αφιε­ρώ­μα­τα –συ­νή­θως τον Αύ­γου­στο, για να απο­συν­δέ­ε­ται από το συ­νέ­δριο των Πα­ρι­σί­ων. Πα­ρα­θέ­του­με εν­δει­κτι­κά κά­ποια βί­ντεο-«ντο­κι­μα­ντέρ» της κρα­τι­κής τη­λε­ό­ρα­σης, με τις συ­νή­θεις μισές αλή­θειες, με πα­νο­μοιό­τυ­πους (πα­ρα­πλα­νη­τι­κούς) τί­τλους

Αντί­στοι­χα ο «Μι­κρα­σιά­της» …κάθε τόσο

Το ΚΚΕ

Από την πλευ­ρά του το ΚΚΕ, είναι το μόνο Κόμμα που έχει σκά­ψει σε βάθος σχε­τι­κά με αίτια και τη χρο­νι­κή στιγ­μή των γε­γο­νό­των.
Ανα­φέ­ρου­με εν­δει­κτι­κά την πα­ρέμ­βα­ση του βου­λευ­τή Μα­νώ­λη Συ­ντυ­χά­κη στην εκ­δή­λω­ση της Βου­λής για την «Ημέρα Εθνι­κής Μνή­μης για την κα­τα­στρο­φή του Μι­κρα­σια­τι­κού Ελ­λη­νι­σμού», όπου μί­λη­σε για «εγκλη­μα­τι­κή εθνι­κι­στι­κή πο­λι­τι­κής των κυ­ρί­αρ­χων τά­ξε­ων Ελ­λά­δας και Τουρ­κί­ας» και τό­νι­σε ότι «η με­γα­λύ­τε­ρη εθνι­κή κα­τα­στρο­φή» ήταν «το απο­τέ­λε­σμα της συμ­με­το­χής της άρ­χου­σας τάξης της χώρας στα ιμπε­ρια­λι­στι­κά σχέ­δια για να προ­ω­θή­σει στην πράξη τη θε­ω­ρία της “με­γά­λης ιδέας”, δη­λα­δή της προ­σάρ­τη­σης εδα­φών στην Ελ­λά­δα και έτσι να ικα­νο­ποι­η­θούν τα συμ­φέ­ρο­ντα των Ελ­λή­νων κε­φα­λαιο­κρα­τών, τα οποία δια­πλέ­κο­νταν με αυτά των τότε ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυ­νά­με­ων, ιδιαί­τε­ρα της Αγ­γλί­ας» και υπεν­θύ­μι­σε ότι «το ΚΚΕ είναι μο­να­δι­κό κόμμα που αντι­τά­χθη­κε στον άδικο πό­λε­μο αψη­φώ­ντας τις διώ­ξεις, τότε φυ­λα­κί­σθη­κε ολό­κλη­ρη η ΚΕ του ΚΚΕ και πολλά στε­λέ­χη του», ότι «το ΚΚΕ είναι το μο­να­δι­κό κόμμα που με ει­λι­κρί­νεια και συ­νέ­πεια στο πλευ­ρό των προ­σφύ­γων και αντι­πά­λε­ψε το ρα­τσι­σμό και την ξε­νο­φο­βία».

Δείτε και την άκρως επί­και­ρη το­πο­θέ­τη­ση του Γ. Λα­μπρού­λη (2016) Τότε η πλου­το­κρα­τία μί­λα­γε για Με­γά­λη Ιδέα, σή­με­ρα μι­λά­ει για ενερ­γεια­κό κόμβο

Από τη “Μεγάλη Ιδέα” στη Μικρασιάτικη Καταστροφή

Η Μι­κρα­σια­τι­κή Κα­τα­στρο­φή (Αύ­γου­στος 1922) απο­τε­λεί μια από τις πιο τρα­γι­κές στιγ­μές της Ιστο­ρί­ας της Ελ­λά­δας, τις συ­νέ­πειες της οποί­ας πλή­ρω­σε ο λαός της. Είναι το απο­τέ­λε­σμα της συμ­με­το­χής της άρ­χου­σας τάξης της Ελ­λά­δας στα ιμπε­ρια­λι­στι­κά σχέ­δια στην ευ­ρύ­τε­ρη πε­ριο­χή της Εγγύς Ανα­το­λής, προ­κει­μέ­νου να προ­ω­θή­σει μέσω αυτής της συμ­με­το­χής στην πράξη τη θε­ω­ρία της «Με­γά­λης Ιδέας», δη­λα­δή της προ­σάρ­τη­σης εδα­φών στην Ελ­λά­δα και έτσι να ικα­νο­ποι­η­θούν τα συμ­φέ­ρο­ντα των Ελ­λή­νων κε­φα­λαιο­κρα­τών, τα οποία δια­πλέ­κο­νταν με αυτά των τότε ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυ­νά­με­ων, ιδιαί­τε­ρα της Αγ­γλί­ας.
Η επί­θε­ση του στρα­τού του Κεμάλ άρ­χι­σε στις 13 Αυ­γού­στου 1922 στη γραμ­μή Αφιόν Κα­ρα­χι­σάρ – Σμύρ­νη. Η ήττα είναι συ­ντρι­πτι­κή και ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός αρ­χί­ζει την άτα­κτη υπο­χώ­ρη­σή του. Ενα μήνα αρ­γό­τε­ρα οι Τούρ­κοι μπαί­νουν στη Σμύρ­νη, που πα­ρα­δί­δε­ται στις φλό­γες.

Είχε προη­γη­θεί η Μι­κρα­σια­τι­κή Εκ­στρα­τεία. Μια πο­λε­μι­κή ενέρ­γεια, ενταγ­μέ­νη στο διε­θνές ιμπε­ρια­λι­στι­κό πλαί­σιο, που δια­μορ­φω­νό­ταν με βάση τα απο­τε­λέ­σμα­τα του Α’ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου. Η ελ­λη­νι­κή αστι­κή τάξη προ­σπά­θη­σε τότε να εξαρ­γυ­ρώ­σει τη συμ­με­το­χή του κρά­τους της στον Α΄ Πα­γκό­σμιο ιμπε­ρια­λι­στι­κό Πό­λε­μο στο πλευ­ρό της Αντάντ, αλλά και να επω­φε­λη­θεί από τη συμ­μα­χία της Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας με τις Κε­ντρι­κές Δυ­νά­μεις (Γερ­μα­νία, Αυ­στρο­ουγ­γα­ρία), προ­βάλ­λο­ντας τις εδα­φι­κές της αξιώ­σεις στο με­τα­πο­λε­μι­κό εν­δοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κό πα­ζά­ρι για τη δια­νο­μή των αγο­ρών. Μά­λι­στα, η κυ­βέρ­νη­ση Βε­νι­ζέ­λου προ­σέ­βλε­πε σε ενί­σχυ­ση των αξιώ­σε­ών της, λόγω και της συμ­με­το­χής του ελ­λη­νι­κού στρα­τού στην ιμπε­ρια­λι­στι­κή εκ­στρα­τεία κατά της επα­να­στα­τι­κής Ρω­σί­ας.

Ριζοσπάστης Η Μικρασιατική Καταστροφή 19 ΑΥΓ 2012 ένθετοΟι νι­κή­τριες στον Α’ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο ιμπε­ρια­λι­στι­κές χώρες της Αντάντ (Αγ­γλία, Γαλ­λία, Ιτα­λία) επι­βου­λεύ­ο­νταν τα πε­τρέ­λαια της Μο­σού­λης και, επο­μέ­νως, ήθε­λαν να εδραιώ­σουν τις θέ­σεις τους και στην πε­ριο­χή του οθω­μα­νι­κού κρά­τους. Γε­γο­νός που συ­νε­πα­γό­ταν και ενέρ­γειες για το δια­με­λι­σμό του. Γι’ αυτό το σκοπό χρη­σι­μο­ποί­η­σαν και τον ελ­λη­νι­κό στρα­τό. Ταυ­τό­χρο­να, το εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό, αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κό επα­να­στα­τι­κό κί­νη­μα στην Τουρ­κία, με επι­κε­φα­λής τον Μου­στα­φά Κεμάλ, συ­γκρο­τεί κυ­βέρ­νη­ση στην Άγκυ­ρα στις 23 Απρί­λη του 1920 και έρ­χε­ται σε πλήρη ρήξη με τον σουλ­τά­νο. Τα ιμπε­ρια­λι­στι­κά κράτη, αντι­λαμ­βα­νό­με­να ότι ο σουλ­τά­νος δεν είναι σε θέση να τσα­κί­σει την επα­νά­στα­ση, βά­ζουν μπρος το στρα­τιω­τι­κό σχέ­διο, με κύρια δύ­να­μη τον ελ­λη­νι­κό στρα­τό, αλλά και τα δικά τους στρα­τεύ­μα­τα. Οι στρα­τιω­τι­κές επι­χει­ρή­σεις κατά του Κεμάλ δεν φέρ­νουν απο­τέ­λε­σμα. Ετσι, στις 10 Αυ­γού­στου 1920, υπο­γρά­φε­ται στις Σέ­βρες της Γαλ­λί­ας η ομώ­νυ­μη Συν­θή­κη.

Με τη Συν­θή­κη των Σε­βρών, η έκτα­ση της Τουρ­κί­ας ελατ­τω­νό­ταν έως το ένα πέμ­πτο. Η Συρία, η Πα­λαι­στί­νη, η Με­σο­πο­τα­μία και η Χα­τζά­ζη κη­ρύσ­σο­νταν τυ­πι­κά ανε­ξάρ­τη­τα κράτη. Και λέμε τυ­πι­κά, γιατί ου­σια­στι­κά γί­νο­νταν αποι­κί­ες – προ­τε­κτο­ρά­τα, η πρώτη της Γαλ­λί­ας και οι άλλες της Με­γά­λης Βρε­τα­νί­ας, μιας και τα κράτη αυτά, σύμ­φω­να με το άρθρο 22 της Συν­θή­κης, κρί­νο­νταν μη ικανά για αυ­το­κυ­βέρ­νη­ση. Η Τουρ­κία έχανε κάθε επι­κυ­ριαρ­χία πάνω στην Αί­γυ­πτο, η οποία γι­νό­ταν προ­τε­κτο­ρά­το της Με­γά­λης Βρε­τα­νί­ας, στην οποία πα­ρα­χω­ρού­νταν επί­σης η Κύ­προς, το Σου­δάν καθώς και τα δι­καιώ­μα­τα της Τουρ­κί­ας στη ναυ­σι­πλο­ΐα του Σουέζ. Ανα­γνω­ρι­ζό­ταν το προ­τε­κτο­ρά­το της Γαλ­λί­ας στο Μα­ρό­κο και την Τυ­νη­σία και η Λιβύη πα­ρα­χω­ρού­νταν στην Ιτα­λία.

Επι­πλέ­ον, τα τρία ισχυ­ρά κα­πι­τα­λι­στι­κά κράτη (Αγ­γλία, Γαλ­λία, Ιτα­λία), με ιδιαί­τε­ρη συμ­φω­νία μοί­ρα­ζαν με­τα­ξύ τους σε «σφαί­ρες επιρ­ρο­ής» και ό,τι απέ­μει­νε ακόμα από την Τουρ­κία, με πρό­σχη­μα να τη βοη­θή­σουν ν’ ανα­πτύ­ξει τις πλου­το­πα­ρα­γω­γι­κές πηγές της.

Με τη Συν­θή­κη των Σε­βρών, στην Ελ­λά­δα πα­ρα­χω­ρού­νταν η Δυ­τι­κή και Ανα­το­λι­κή Θράκη έως τη γραμ­μή Τσα­τάλ­τζας κοντά στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη και τα νησιά Ιμ­βρος και Τέ­νε­δος καθώς και η Σμύρ­νη με την εν­δο­χώ­ρα της, όπου τυ­πι­κά ανα­γνω­ρι­ζό­ταν η τουρ­κι­κή κυ­ριαρ­χία με το να κυ­μα­τί­ζει η οθω­μα­νι­κή ση­μαία στα φρού­ρια της πόλης.
Η Κων­στα­ντι­νού­πο­λη ανα­γνω­ρι­ζό­ταν πρω­τεύ­ου­σα του τουρ­κι­κού κρά­τους, υπό την αί­ρε­ση των συμ­μά­χων, για την πε­ρί­πτω­ση που η Τουρ­κία δεν θα τη­ρού­σε τα συμ­φω­νη­μέ­να. Τα Στενά των Δαρ­δα­νε­λί­ων κη­ρύσ­σο­νταν ου­δέ­τε­ρη και αφο­πλι­σμέ­νη ζώνη.
Η Συν­θή­κη των Σε­βρών αφό­πλι­ζε την Τουρ­κία και άφηνε ελεύ­θε­ρη τη δίοδο των Στε­νών, εκτός από τα πο­λε­μι­κά και τα εμπο­ρι­κά πλοία, πράγ­μα που έθετε κάτω από τον έλεγ­χο της Αγ­γλί­ας και της Γαλ­λί­ας το εμπό­ριο και την ασφά­λεια των χωρών της Μαύ­ρης Θά­λασ­σας.
Η κυ­βέρ­νη­ση Βε­νι­ζέ­λου ανέ­λα­βε τη δράση για την επι­βο­λή της συ­γκε­κρι­μέ­νης Συν­θή­κης, η οποία απορ­ρί­φθη­κε από την κυ­βέρ­νη­ση Κεμάλ. Ετσι, γε­νι­κεύ­τη­κε, ου­σια­στι­κά, ο πό­λε­μος στο μέ­τω­πο της Μι­κράς Ασίας, ο οποί­ος τυ­πι­κά ξε­κί­νη­σε το Μάη του 1919.
Στις 2 Μάη (15 με το νέο ημε­ρο­λό­γιο) 1919, ελ­λη­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα είχαν απο­βι­βα­στεί στη Σμύρ­νη ύστε­ρα από από­φα­ση του Ανω­τά­του Συμ­μα­χι­κού Συμ­βου­λί­ου του Συ­νε­δρί­ου των Πα­ρι­σί­ων. Η εκ­στρα­τεία είχε ξε­κι­νή­σει. Το τρα­γι­κό της τέλος, όμως, ήταν προ­δια­γε­γραμ­μέ­νο.

Οι σύμμαχοι

Από τις 7|20 Οκτώ­βρη 1921, η Γαλ­λία είχε απο­φα­σί­σει την απο­χώ­ρη­ση των δυ­νά­με­ών της από την Κι­λι­κία και ανα­γνώ­ρι­σε ως νό­μι­μη κυ­βέρ­νη­ση της Τουρ­κί­ας αυτήν του Κεμάλ. Η με­τα­στρο­φή της Γαλ­λί­ας συν­δε­ό­ταν άμεσα με την προ­σπά­θειά της να προ­σε­ται­ρι­στεί την Τουρ­κία, διαρ­ρη­γνύ­ο­ντας έτσι τις σχέ­σεις της τε­λευ­ταί­ας με τη Σο­βιε­τι­κή Ρωσία, όπως επέ­βαλ­λαν τα συμ­φέ­ρο­ντα του γαλ­λι­κού κε­φα­λαί­ου. Η προ­σπά­θεια ήταν πράγ­μα­τι επι­τυ­χής. Την πε­ρί­ο­δο Οκτώ­βρη 1921 – Μάρτη 1922, οι δι­πλω­μα­τι­κές επα­φές της κυ­βέρ­νη­σης Γού­να­ρη στις ευ­ρω­παϊ­κές πρω­τεύ­ου­σες, με σκοπό την οι­κο­νο­μι­κή ή στρα­τιω­τι­κή ενί­σχυ­ση των ελ­λη­νι­κών δυ­νά­με­ων, απέ­βη­σαν άκαρ­πες, ακόμα και από την πλευ­ρά της Μ. Βρε­τα­νί­ας, η οποία έως τότε υπο­στή­ρι­ζε τις ελ­λη­νι­κές αξιώ­σεις.

Το Μάρτη 1922 πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στο Πα­ρί­σι η Δια­συμ­μα­χι­κή Συν­διά­σκε­ψη των Τριών Δυ­νά­με­ων (Αγ­γλία – Γαλ­λία – Ιτα­λία), που απο­φά­σι­σε να δια­βι­βά­σει στην Ελ­λά­δα και την Τουρ­κία προ­τά­σεις ανα­κω­χής. Η συν­διά­σκε­ψη έγινε εν μέσω αγ­γλο­γαλ­λι­κών συ­γκρού­σε­ων για τον έλεγ­χο των Στε­νών, που η Αγ­γλία προ­σπα­θού­σε να δια­τη­ρή­σει.

Η Συν­διά­σκε­ψη κα­τέ­λη­ξε σε κεί­με­νο πρό­τα­σης ανα­κω­χής που θα διαρ­κού­σε τρεις μήνες. Προ­έ­βλε­πε εδα­φι­κές πα­ρα­χω­ρή­σεις από την Ελ­λά­δα, καθώς ο στρα­τός έπρε­πε να απο­χω­ρή­σει όχι μόνο από την πε­ριο­χή της Σμύρ­νης, αλλά και από με­γά­λο τμήμα της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης, ενώ πε­ρι­λάμ­βα­νε μόνο γε­νι­κές αρχές όσον αφορά την προ­στα­σία των χρι­στια­νι­κών μειο­νο­τή­των της Τουρ­κί­ας και της μου­σουλ­μα­νι­κής μειο­νό­τη­τας στην Ελ­λά­δα. Η πρό­τα­ση έγινε απο­δε­κτή από την ελ­λη­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση, όμως δεν έγινε απο­δε­κτή από τον Κεμάλ, ο οποί­ος ζη­τού­σε την απο­χώ­ρη­ση του ελ­λη­νι­κού στρα­τού αμέ­σως μετά την υπο­γρα­φή της ανα­κω­χής.

Στις 3|16 Απρί­λη 1922, ο Γού­να­ρης ει­δο­ποί­η­σε από τη Γε­νεύη το υπουρ­γείο Εξω­τε­ρι­κών ότι επί­κει­ται απο­χώ­ρη­ση και των ιτα­λι­κών στρα­τιω­τι­κών δυ­νά­με­ων. Η απο­χώ­ρη­ση του γαλ­λι­κού και ιτα­λι­κού στρα­τού δεν τρο­πο­ποί­η­σε μόνο το συ­σχε­τι­σμό δυ­νά­με­ων, αλλά συ­νο­δεύ­τη­κε και με την τρο­φο­δο­σία των δυ­νά­με­ων του Κεμάλ με ση­μα­ντι­κό οπλι­σμό.

Η καταστροφή

Στις 3|16 Μάη 1922 η κυ­βέρ­νη­ση Γού­να­ρη πα­ραι­τή­θη­κε, πα­ρό­τι εξα­σφά­λι­σε ορια­κή ψήφο εμπι­στο­σύ­νης στη Βουλή. Η κυ­βέρ­νη­ση που σχη­μα­τί­στη­κε, από τον αρ­χη­γό της αντι­πο­λί­τευ­σης Ν. Στρά­το, δεν κα­τόρ­θω­σε να πάρει ψήφο εμπι­στο­σύ­νης και έτσι στις 9|22 Μάη του 1922 ψη­φί­στη­κε πρω­θυ­πουρ­γός ο Πρω­το­πα­πα­δά­κης, απο­τε­λώ­ντας πρό­σω­πο κοι­νής εμπι­στο­σύ­νης των Γού­να­ρη και Στρά­του.
Στο με­τα­ξύ, η κα­τά­στα­ση του ελ­λη­νι­κού στρα­τού ήταν εξαι­ρε­τι­κά άσχη­μη, αφού το ηθικό του, όπως ανα­φέ­ρει η σχε­τι­κή Ιστο­ρία του ΓΕΣ, «υπέ­στη διά­βρω­σιν και μεί­ω­σιν (…) Είχε πλέον εδραιω­θή η πε­ποί­θη­σις (…) ότι αι τα­λαι­πω­ρί­αι, οι κίν­δυ­νοι, οι μό­χθοι και αι θυ­σί­αι απέ­βαι­νον άκαρ­ποι…».

Εκεί­νη την εποχή, όπως υπο­στη­ρί­ζει ο Κορ­δά­τος, Σο­βιε­τι­κός αντι­πρό­σω­πος της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς και του υπουρ­γεί­ου Εξω­τε­ρι­κών και Στρα­τιω­τι­κών της ΕΣΣΔ ήρθε στην Ελ­λά­δα με σου­η­δι­κό δια­βα­τή­ριο και ζή­τη­σε συ­νά­ντη­ση με τον Γραμ­μα­τέα του Κόμ­μα­τος. Ο Σο­βιε­τι­κός αντι­πρό­σω­πος κα­τέ­θε­σε μια πρό­τα­ση ει­ρή­νευ­σης με ταυ­τό­χρο­νη αυ­το­νό­μη­ση της πε­ριο­χής της Μι­κράς Ασίας. Για την υπο­στή­ρι­ξή της, η ΕΣΣΔ ήταν πρό­θυ­μη να στα­μα­τή­σει κάθε μορφή υπο­στή­ρι­ξης προς τον Κεμάλ. Οι λόγοι που επέ­βα­λαν αυτήν την πρό­τα­ση από την ΕΣΣΔ ήταν, κατά τον Σο­βιε­τι­κό αντι­πρό­σω­πο, οι πα­ρα­σκη­νια­κές συ­νεν­νο­ή­σεις ανά­με­σα στον Κεμάλ και το βρε­τα­νι­κό και το γαλ­λι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό, μέρος των οποί­ων αφο­ρού­σε την εκ­δί­ω­ξη των ελ­λη­νι­κών πλη­θυ­σμών από τη Μικρά Ασία και την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη. Στη βάση της συ­γκε­κρι­μέ­νης πρό­τα­σης ο Γ. Κορ­δά­τος συ­να­ντή­θη­κε με τον Ν. Στρά­το.

Αν και δεν υπάρ­χει άλλη ιστο­ρι­κή πηγή που να ανα­φέ­ρει τις συ­γκε­κρι­μέ­νες συ­να­ντή­σεις και το πε­ριε­χό­με­νο των συ­ζη­τή­σε­ων, ένα άρθρο του Κορ­δά­του στον «Ρι­ζο­σπά­στη» τις ίδιες μέρες φαί­νε­ται ότι επι­βε­βαιώ­νει τη σο­βιε­τι­κή δι­πλω­μα­τι­κή κι­νη­τι­κό­τη­τα:
«Μια μόνη σω­τη­ρία υπάρ­χει. Να στρα­φού­με προς την Μό­σχαν. Μά­λι­στα εις την σο­βιε­τι­κήν Μό­σχαν και να ανα­θέ­σου­με εις την σο­βιε­τι­κήν κυ­βέρ­νη­σιν να μας βγάλη από το αδιέ­ξο­δον. Τα υψηλά και με­γά­λα ιδα­νι­κά του Κομ­μου­νι­σμού και της Ρωσ­σι­κής Επα­να­στά­σε­ως εγ­γυώ­νται εις όλους τους λαούς την πλέον αμε­ρό­λη­πτον απο­νο­μή του δι­καί­ου. Η Μόσχα ως διαι­τη­τής με­τα­ξύ Τουρ­κί­ας και Ελ­λά­δος είνε η μόνη διέ­ξο­δος (…) Εάν υπάρ­χη ακόμη και­ρός για να προ­λά­βω­μεν την επερ­χό­με­νην θύ­ελ­λαν και κα­τα­στρο­φήν, εάν εις τους αστούς κυ­βερ­νώ­ντας πο­λι­τι­κούς υπάρ­χη ίχνος πο­λι­τι­κής φρο­νή­σε­ως θα εγκολ­πω­θούν το σύν­θη­μά μας, προς την Μό­σχαν».
Η συ­γκε­κρι­μέ­νη πρό­τα­ση δεν υιο­θε­τή­θη­κε και λίγο αρ­γό­τε­ρα άρ­χι­σαν οι διωγ­μοί των στε­λε­χών του ΣΕΚΕ (Κ).
Στις 13|26 Αυ­γού­στου άρ­χι­σε η αντε­πί­θε­ση του Κεμάλ και την επό­με­νη μέρα η υπο­χώ­ρη­ση του ελ­λη­νι­κού στρα­τού, που γρή­γο­ρα με­τα­τρά­πη­κε σε άτα­κτη φυγή. Φεύ­γο­ντας ασύ­ντα­κτοι έκαι­γαν και κα­τέ­στρε­φαν χωριά.

Στις 26 Αυ­γού­στου|8 Σε­πτέμ­βρη οι ελ­λη­νι­κές δυ­νά­μεις απο­χώ­ρη­σαν από τη Σμύρ­νη, ενώ στις 27 Αυ­γού­στου|9 Σε­πτέμ­βρη μπήκε στην πόλη ο τουρ­κι­κός στρα­τός. Την ίδια μέρα ο Με­τα­ξάς έγρα­ψε στην εφη­με­ρί­δα «Χρο­νι­κά» ότι υπεύ­θυ­νοι της ήττας ήταν οι κομ­μου­νι­στές. Τα ίδια είχε γρά­ψει δύο μέρες νω­ρί­τε­ρα και η εφη­με­ρί­δα «Κα­θη­με­ρι­νή», ενώ νω­ρί­τε­ρα έκανε λόγο για συ­νερ­γα­σία Βουλ­γά­ρων κομ­μου­νι­στών, κε­μα­λι­κών και Ελ­λή­νων κομ­μου­νι­στών.

Την επό­με­νη μέρα, ο «Ρι­ζο­σπά­στης» δη­μο­σιο­ποί­η­σε την κοινή ανα­κοί­νω­ση του ΣΕΚΕ (Κ) και της ΓΣΕΕ:

«Η χώρα αντι­με­τω­πί­ζει σή­με­ρον δει­νήν κα­τά­στα­σιν, στρα­τιω­τι­κήν, πο­λι­τι­κήν, οι­κο­νο­μι­κήν, κοι­νω­νι­κήν, διε­θνή, της οποί­ας θύμα είναι η με­γά­λη πλειο­ψη­φία του ερ­γα­ζό­με­νου λαού.
Τας συμ­φο­ράς της πα­ρά­φρο­νος επι­χει­ρή­σε­ως του Σαγ­γα­ρί­ου, η οποία εστοί­χι­σεν την ζωήν εις δε­κά­δας χι­λιά­δας ερ­γα­τών και χω­ρι­κών, επη­κο­λού­θη­σεν η τε­λευ­ταία συμ­φο­ρά του με­τώ­που, της οποί­ας η συ­νέ­πεια δεν ήταν μόνο ο άδι­κος θά­να­τος χι­λιά­δων Ελ­λή­νων στρα­τιω­τών, αλλά και οι κίν­δυ­νοι που εδη­μιουρ­γή­θη­σαν εις τους δυ­στυ­χείς ελ­λη­νι­κούς πλη­θυ­σμούς της Μι­κράς Ασίας, κίν­δυ­νοι ρι­ζι­κής εξο­ντώ­σε­ως (…) Το Σο­σια­λι­στι­κόν Ερ­γα­τι­κόν Κόμμα (Κομ­μου­νι­στι­κόν) και η Γε­νι­κή Συ­νο­μο­σπον­δία της Ελ­λά­δος φρο­νούν ότι η χώρα δεν δύ­να­ται να συ­νέλ­θη εκ της κρί­σε­ως την οποί­αν τα επελ­θό­ντα εξ αι­τί­ας της ακο­λου­θη­θεί­σης μέχρι τούδε πο­λι­τι­κής γε­γο­νό­τα εδη­μιούρ­γη­σαν εάν δεν πραγ­μα­το­ποι­η­θούν αμέ­σως και άνευ ανα­βο­λής τα κά­τω­θι υπο­δει­κνυό­με­να μέτρα:
1) Γε­νι­κή απο­στρά­τευ­σις.
2) Γε­νι­κή αμνη­στία όλων των πο­λι­τι­κών και στρα­τιω­τι­κών αδι­κη­μά­των.
3) Απο­ζη­μί­ω­σις των απο­στρα­τευ­μέ­νων εφέ­δρων, των χηρών και ορ­φα­νών του πο­λέ­μου και των τραυ­μα­τιών και των ανα­πή­ρων δι’ ει­δι­κής βα­ρύ­τα­της φο­ρο­λο­γί­ας των εκ του πο­λέ­μου πλου­τι­σά­ντων.
4) Αμε­σος πα­ρα­χώ­ρη­σις των τσι­φλι­κιών εις τους καλ­λιερ­γη­τάς των.
5) Διά­λυ­σις της μηδέν πλέον εκ­προ­σω­πού­σης εθνο­συ­νε­λεύ­σε­ως και άμε­σος διε­νέρ­γεια εκλο­γών επί τη βάσει του συ­στή­μα­τος της ανα­λο­γι­κής αντι­προ­σω­πεί­ας, του μόνου δυ­νά­με­νου να δώση διέ­ξο­δον εις τα πο­λι­τι­κά πάθη, να ισορ­ρο­πή­ση τας αντι­μα­χό­με­νας πο­λι­τι­κάς δυ­νά­μεις και να εξα­σφα­λί­ση εις τας ερ­γα­ζό­με­νας τά­ξεις την εν τω κοι­νο­βου­λίω εκ­προ­σώ­πη­σίν των. 6) Αμε­σος και πλή­ρης απο­κα­τά­στα­σις των συ­νταγ­μα­τι­κών ελευ­θε­ριών, κα­ταρ­γου­μέ­νης της λο­γο­κρι­σί­ας και της απα­γο­ρεύ­σε­ως των πο­λι­τι­κών συ­γκε­ντρώ­σε­ων. 7) Αμε­σος απο­φυ­λά­κι­σις όλων των αδί­κως κα­τα­δι­κα­σθέ­ντων αγω­νι­στών της ερ­γα­τι­κής τά­ξε­ως».

Η Σμύρνη στις φλόγες

Στις 31 Αυ­γού­στου|13 Σε­πτέμ­βρη η Σμύρ­νη πα­ρα­δό­θη­κε στις φλό­γες, ενώ χι­λιά­δες, ξε­ρι­ζω­μέ­νοι πια, είχαν φύγει και συ­νέ­χι­ζαν να φεύ­γουν προς την Ελ­λά­δα, με όποια μέσα μπο­ρού­σαν, για ν’ απο­φύ­γουν τη σφαγή. Η ισχυ­ρή ναυ­τι­κή δύ­να­μη (του­λά­χι­στον 21 αμε­ρι­κα­νι­κών, αγ­γλι­κών και γαλ­λι­κών πο­λε­μι­κών πλοί­ων), που βρι­σκό­ταν αγκυ­ρο­βο­λη­μέ­νη στο λι­μά­νι της Σμύρ­νης, όχι μόνο δεν έκανε τί­πο­τα για να απο­τρέ­ψει την κα­τα­στρο­φή της πόλης και των κα­τοί­κων της, αλλά αντι­θέ­τως:

«Μέσα στα πο­λε­μι­κά οι μπά­ντες παί­ζα­νε εμ­βα­τή­ρια (…) για να μην φτά­νουν ίσαμε τ’ αυτιά των πλη­ρω­μά­των οι κραυ­γές της οδύ­νης και οι επι­κλή­σεις του κό­σμου (…) Μία, μόνο μία κα­νο­νιά, μια δια­τα­γή έφτα­νε για να δια­λύ­σει όλα κείνα τα μαι­νό­με­να στίφη. Κι η κα­νο­νιά δε ρί­χτη­κε κι η εντο­λή δε δό­θη­κε. Μόνο χτυ­πού­σαν με λο­στούς τα χέρια των αμοί­ρων Μι­κρα­σια­τών, που κα­τά­φερ­ναν να φτά­σουν ως τα κα­ρά­βια τους, τους πε­ρί­χυ­ναν με ζε­μα­τι­στά νερά και τους πε­τού­σαν πίσω στη θά­λασ­σα…».

Ακόμα:
«Τα πλη­ρώ­μα­τα των εν Σμύρ­νη ναυ­λο­χού­ντων πο­λε­μι­κών των απέ­κο­πτον τας χεί­ρας και έθραυον τας κε­φα­λάς των δυ­στυ­χών εκεί­νων Ελ­λή­νων, που ενό­μι­ζαν ότι ημπο­ρού­σαν, απο­φεύ­γο­ντες την τουρ­κι­κήν μά­χαι­ραν, να εύ­ρουν άσυ­λον και προ­σω­ρι­νήν φι­λο­ξε­νί­αν εις τα πο­λε­μι­κά σκάφη».

Στην Αθήνα

Και ενώ συ­νέ­βαι­ναν αυτά, στις 10|23 Σε­πτέμ­βρη ο φρού­ραρ­χος Αθη­νών απο­πει­ρά­θη­κε να απο­σπά­σει τα ηγε­τι­κά στε­λέ­χη του ΣΕΚΕ (Κ) από τις φυ­λα­κές Συγ­γρού και να τα εκτε­λέ­σει, αλλά ο διευ­θυ­ντής των φυ­λα­κών δεν πα­ρέ­δω­σε τους κρα­τού­με­νους.
Στις 11|24 Σε­πτέμ­βρη εκ­δη­λώ­θη­κε κί­νη­μα στις ναυ­τι­κές και στρα­τιω­τι­κές δυ­νά­μεις που είχαν συ­γκε­ντρω­θεί στη Χίο και τη Μυ­τι­λή­νη. Στις 13|26 Σε­πτέμ­βρη, τα τμή­μα­τα του στρα­τού που ήταν προ­σκεί­με­να στους κι­νη­μα­τί­ες έφτα­σαν στο Λαύ­ριο και από εκεί έστει­λαν τε­λε­σί­γρα­φο στην Αθήνα. Στις 14|27 Σε­πτέμ­βρη πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στην Αθήνα κί­νη­μα υπό τον Θ. Πά­γκα­λο, ο οποί­ος συ­νέ­λα­βε εκα­το­ντά­δες οπα­δούς του βα­σι­λιά, με σκοπό να τους του­φε­κί­σει. Την ίδια μέρα, πα­ραι­τή­θη­κε ο βα­σι­λιάς Κων­στα­ντί­νος και ανέ­λα­βε ο Γε­ώρ­γιος Β΄, ενώ την επο­μέ­νη μπή­καν στην Αθήνα τα στρα­τεύ­μα­τα που βρί­σκο­νταν στο Λαύ­ριο και την εξου­σία ανέ­λα­βαν οι Γο­να­τάς – Πλα­στή­ρας – Φωκάς, ηγέ­τες του στρα­τιω­τι­κού κι­νή­μα­τος. Στις 17|30 Σε­πτέμ­βρη ο Κων­στα­ντί­νος εγκα­τέ­λει­ψε τη χώρα, ενώ σχη­μα­τί­στη­κε κυ­βέρ­νη­ση με προ­σω­ρι­νό πρω­θυ­πουρ­γό τον Σω­τή­ριο Κρο­κι­δά. Στις 26 Σε­πτέμ­βρη|9 Οκτώ­βρη κη­ρύ­χθη­κε στρα­τιω­τι­κός νόμος και 4 μέρες αρ­γό­τε­ρα η κυ­βέρ­νη­ση απο­δέ­χτη­κε την ανα­κω­χή των Μου­δα­νιών. Στη βάση της Συν­θή­κης ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός υπο­χρε­ώ­θη­κε να απο­χω­ρή­σει και από την Ανα­το­λι­κή Θράκη.

Οι συ­νέ­πειες της Μι­κρα­σια­τι­κής Εκ­στρα­τεί­ας και Κα­τα­στρο­φής ήταν τρα­γι­κές για τον μά­χι­μο και τον άμαχο πλη­θυ­σμό. Σύμ­φω­να με τα στοι­χεία του ΓΕΣ, οι απώ­λειες του ελ­λη­νι­κού στρα­τού στα χρό­νια 1919 – 1922 ήταν 24.200 νε­κροί, 49.000 «τραυ­μα­τί­ες και απο­βιώ­σα­ντες» και 18.000 αγνο­ού­με­νοι. Σύ­νο­λο απω­λειών 91.200. Οσον αφορά τον άμαχο πλη­θυ­σμό, πα­ρό­τι οι απώ­λειες είναι αδύ­να­το να υπο­λο­γι­στούν με ακρί­βεια, ωστό­σο με­τριού­νταν σε εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες. Χι­λιά­δες ήταν επί­σης οι αγνο­ού­με­νοι. Πε­ρί­που 1.500.000 ήταν εκεί­νοι που έγι­ναν πρό­σφυ­γες.

Η δίκη των έξι

Η όξυν­ση των αντι­θέ­σε­ων του αστι­κού πο­λι­τι­κού συ­στή­μα­τος, αλλά και η προ­σπά­θεια να κα­τα­λα­γιά­σει η λαϊκή αγα­νά­χτη­ση συ­νε­χί­στη­καν με την πα­ρα­πο­μπή σε δίκη οκτώ ηγε­τι­κών πα­ρα­γό­ντων της βα­σι­λό­φρο­νης πα­ρά­τα­ξης, που θε­ω­ρή­θη­καν υπεύ­θυ­νοι για τη Μι­κρα­σια­τι­κή Εκ­στρα­τεία (Δ. Γού­να­ρης, Ν. Στρά­τος, Π. Πρω­το­πα­πα­δά­κης, Ν. Θε­ο­τό­κης, Γ. Μπαλ­τα­τζής και Γ. Χα­τζα­νέ­στης, ο υπο­ναύ­αρ­χος Μι­χα­ήλ Γού­δας και ο υπο­στρά­τη­γος Ξε­νο­φών Στρα­τη­γός), πα­ρό­τι υπεύ­θυ­νες ήταν εξί­σου και οι δύο αστι­κές πλευ­ρές. Στις 24 Οκτώ­βρη|6 Νο­έμ­βρη πα­ρα­πέμ­φθη­καν σε έκτα­κτο στρα­το­δι­κείο. Στις 31 Οκτώ­βρη|13 Νο­έμ­βρη ξε­κί­νη­σε η δίκη στο κτί­ριο της Βου­λής (ση­με­ρι­νή Παλιά Βουλή) και στις 15|28 Νο­έμ­βρη εκ­δό­θη­κε η από­φα­ση του στρα­το­δι­κεί­ου, με την οποία κα­τα­δι­κά­στη­καν σε θά­να­το και την ίδια μέρα εκτε­λέ­στη­καν, παρά τις έντο­νες αντι­δρά­σεις της Μ. Βρε­τα­νί­ας, οι έξι πρώ­τοι. Γι’ αυτό και η δίκη έχει επι­κρα­τή­σει στην ιστο­ριο­γρα­φία να ονο­μά­ζε­ται «δίκη των έξι». Οι δύο τε­λευ­ταί­οι κα­τα­δι­κά­στη­καν σε ισό­βια.

Η δια­χεί­ρι­ση από τη βε­νι­ζε­λι­κή πα­ρά­τα­ξη των συ­νε­πειών της οι­κο­νο­μι­κής, κοι­νω­νι­κής και πο­λι­τι­κής κρί­σης που ξέ­σπα­σε από τη στρα­τιω­τι­κή ήττα της Μι­κρα­σια­τι­κής Εκ­στρα­τεί­ας, αλλά και η αδυ­να­μία του ΣΕΚΕ (Κ) να στρέ­ψει τη λαϊκή αγα­νά­χτη­ση ενα­ντί­ον του συ­νό­λου των αστι­κών πο­λι­τι­κών δυ­νά­με­ων και της αστι­κής εξου­σί­ας, επέ­τρε­ψε στην τε­λευ­ταία να ανα­συ­ντα­χθεί και να θω­ρα­κι­στεί, συ­ντη­ρώ­ντας την επιρ­ροή των αστι­κών πο­λι­τι­κών δυ­νά­με­ων στους κόλ­πους των ερ­γα­τι­κών και λαϊ­κών μαζών. Αρ­γό­τε­ρα ο Νίκος Ζα­χα­ριά­δης εκτί­μη­σε ότι:
«Ο οπορ­του­νι­σμός, που δεν πι­στεύ­ει στη δυ­να­τό­τη­τα μιας ανε­ξάρ­τη­της προ­λε­τα­ρια­κής πο­λι­τι­κής και λύσης της κρί­σης, εγκα­τα­λεί­πει την πο­λι­τι­κή πρω­το­βου­λία στα “προ­ο­δευ­τι­κά” αστι­κά κόμ­μα­τα και δένει την ερ­γα­τι­κή τάξη και το επα­να­στα­τι­κό κί­νη­μα στην ουρά της αστι­κής δη­μο­κρα­τί­ας, δια­τυ­πώ­νο­ντας τη θε­ω­ρία “το κόμμα έχει ανά­γκην μα­κράς νο­μί­μου υπάρ­ξε­ως”, δηλ. πρέ­πει να μεί­νει έξω από την πο­λι­τι­κή ζωή και δράση της χώρας. Αυτό και εφαρ­μό­ζει, ενώ η αστι­κή τάξη πραγ­μα­το­ποιεί τη “δη­μο­κρα­τι­κή” με­τα­βο­λή, καλ­μά­ρει το λαϊκό επα­να­στα­τι­κό κί­νη­μα με μι­κρές πα­ρα­χω­ρή­σεις και ξε­περ­νά έτσι τη βα­θειά επα­να­στα­τι­κή κρίση».

Για ύπαρ­ξη επα­να­στα­τι­κής κα­τά­στα­σης εκεί­νη την πε­ρί­ο­δο έκανε λόγο και ο Νίκος Μπε­λο­γιάν­νης, ο οποί­ος έγρα­ψε:
«Ο λαός και κυ­ρί­ως τα λεί­ψα­να του στρα­τού, που γύ­ρι­ζαν από το μέ­τω­πο, ήταν από­λυ­τοι κύ­ριοι της κα­τά­στα­σης και το μίσος για τους υπεύ­θυ­νους πλημ­μύ­ρι­ζε ασυ­γκρά­τη­τα τα στή­θια τους. Ο κρα­τι­κός μη­χα­νι­σμός είχε πα­ρα­λύ­σει κι η εξου­σία “περ­πα­τού­σε στους δρό­μους”. Χωρίς με­γά­λες δυ­σκο­λί­ες θα μπο­ρού­σε να την πάρει στα χέρια του ένα επα­να­στα­τι­κό κόμμα του προ­λε­τα­ριά­του, ένα κόμμα του λαού έμπει­ρο και με αρ­χη­γούς πο­τι­σμέ­νους από το πα­ρά­δειγ­μα και τα δι­δάγ­μα­τα της ρώ­σι­κης επα­νά­στα­σης…».
Η εκτί­μη­ση για ύπαρ­ξη ή όχι επα­να­στα­τι­κής κα­τά­στα­σης στην Ελ­λά­δα το 1922 απαι­τεί πε­ραι­τέ­ρω διε­ρεύ­νη­ση.

πηγή: atexnos.gr