Η τρομερή κόψη» του σπαθιού της λογοκρισίας στην τέχνη

Δεν έχει ευτυχήσει η Ελλάδα στους ποιητές της. Ο ένας γράφει: «Σε γνωρίζω από την κόψη/ του σπαθιού την τρομερή» ο άλλος: «κι ο δεκαπεντασύλλαβος απ’ τ’ άρματά τους» και ο τρίτος: «Θέλει νεκροί χιλιάδες να `ναι στους τροχούς/Θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους.» Σπαθιά, αίματα, άρματα, νεκροί. Αν ζούσαν, η Ευρωπαϊκή Ενωση θα τους είχε στη μπούκα. Διότι αγαπητοί μου Σολωμέ (είσαι και εθνικός ποιητής!) Ρίτσο και Ελύτη, αυτοί οι στίχοι υποκρύπτουν «υποκίνηση σε βία».

Μακάρι να λυνόταν το θέμα μόνο με ειρωνείες… Η ευρωπαϊκή οδηγία περί τρομοκρατίας, εμπεριέχει επικαιροποιημένη πρόβλεψη σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται οποιοδήποτε υλικό που ανεβαίνει στο διαδίκτυο από δημιουργό – καλλιτέχνη ή ακόμα και από οποιοδήποτε χρήστη «να εμπεριέχει υποκίνηση σε βία ή μίσος και δημόσια πρόσκληση σε τρομοκρατικό έγκλημα». Και τώρα, η επικαιροποίηση ήρθε στη Βουλή των Ελλήνων…

Η Ευρωπαϊκή Ενωση περιλαμβάνει χώρες οι οποίες έχουν περάσει τον Διαφωτισμό, τον ενστερνίστηκαν και εργάστηκαν γι’ αυτόν. Στον Διαφωτισμό και τις μοναδικές ιδέες και αξίες του, στηρίζεται πλέον η ευρωπαϊκή κουλτούρα, ο ευρωπαϊκός πολιτισμός. Είναι αδιανόητο τώρα λοιπόν, να έρχεται προς ψήφιση ρύθμιση η οποία καταργεί την ελευθερία και του Λόγου και της Τέχνης, βασικών πυλώνων του Διαφωτισμού. Στο όνομα της τρομοκρατίας, η οποία όντως πρέπει να παταχθεί, δεν μπορεί η Ευρώπη να επιτρέπει τη φίμωση και τη λογοκρισία των καλλιτεχνών.

Στην Ισπανία με βάση αντίστοιχη νομοθεσία, έχουν γίνει 76 διώξεις (πολλές από αυτές αφορούν καλλιτέχνες). Σε αρκετούς έχουν δοθεί ποινές φυλάκισης. Στίχοι τραγουδιού που λένε «Δεν θα καταφέρουν να με λυγίσουν» απέναντι στις ειδικές δυνάμεις, θεωρούνται έως και «ωραιοποίηση της τρομοκρατίας» σχολιάζει ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος. Αν ίσχυε πριν από μερικές δεκαετίες, θα έπρεπε να είχε έως και εκτελεστεί ο Χικμέτ ο οποίος έγραφε «κι εσύ μου λες no pasaran μπροστά στην πύλη της Μαδρίτης» για τους μαχητές των Δημοκρατικών, που προάσπιζαν μέσα στα χιόνια το Ιδανικό τους απέναντι στον Φράνκο. Και νικήθηκαν… Πλήρωσαν, λοιπόν, το τίμημα και οι ποιητές τους, από την ισπανική χούντα. Αυτό ζητάμε τώρα;

Την Τρίτη μόλις, ο 32χρονος ράπερ Πάμπλο Χάσελ (Pablo Rivadulla i Duró) συνελήφθη στο πανεπιστήμιο της καταλανικής πόλης Γιέϊδα όπου είχε αναζητήσει καταφύγιο, κατηγορούμενος ότι εξύψωνε την τρομοκρατία και πρόσβαλε με ύβρεις την ισπανική μοναρχία και τους Βουρβόνους βασιλείς. Είχε καταδικαστεί πριν από ένα μήνα σε 9 μήνες φυλάκιση χωρίς αναστολή. Τις προηγούμενες ημέρες τουλάχιστον 200 διανοούμενοι και καλλιτέχνες υπέγραψαν μανιφέστο για τον αναχρονιστικό νόμο. Μεταξύ αυτών ο Πέδρο Αλμοδόβαρ και ο Χαβιέρ Μπαρδέμ.

Ο ίδιος είχε δηλώσει μετά την καταδίκη του ότι δεν θα παραδοθεί στην αστυνομία αλλά θα περιμένει η αστυνομία να τον συλλάβει. Από το βράδυ της Δευτέρας είχε κλειστεί στην πρυτανεία του πανεπιστημίου της Γιέϊδα όπου οι φοιτητές είχαν αποκλείσει τον χώρο με θρανία και καρέκλες ώστε να εμποδίσουν την αστυνομία. Τελικά η αστυνομία τον συνέλαβε και ο ίδιος δεν προέβαλε αντίσταση.

Ο Χάσελ στο διάστημα 2014-2016 είχε ανεβάσει στο τουίτερ 64 μηνύματα με περιεχόμενο που θεωρήθηκε υβριστικό και οδήγησε στην καταδίκη του.

Στη Γερμανία από το 2019 και έπειτα, μουσικοί, συγγραφείς, εικαστικοί, ακαδημαϊκοί έχουν διωχθεί με βάση τον νόμο αυτόν, γιατί μέσα από το έργο τους κάνουν κριτική ενάντια στην πολιτική του Ισραήλ απέναντι στους παλαιστίνιους. Ενδεχομένως κάθε ένας να έχει διαφορετική άποψη γι’ αυτή τη διαμάχη. Όμως δεν σημαίνει πως ο καλλιτέχνης θα καταδικαστεί επειδή έχει τη μια ή την άλλη άποψη και την εκφράζει μέσα από την τέχνη του.

Στην Ελλάδα, μέσα στον νέο ποινικό κώδικα (που ψήφισε ο ΣΥΡΙΖΑ) προβλέπονται ποινές φυλάκισης από 3 σε 5 χρόνια για «δημόσια απειλή» μέσω διαδικτύου. Ως εδώ, μάλλον σωστά. Αφορά την πολιτική βεβαίως, όχι την τέχνη. Διότι, τι «δημόσια απειλή» μπορεί να αποτελέσει ένας πίνακας, ένας στίχος, ένα έργο;

Ε, λοιπόν, με βάση την επικαιροποιημένη ευρωπαϊκή οδηγία το υλικό που θα αναρτάται στο διαδίκτυο θα υπόκειται σε λογοκρισία θα κατεβαίνει, και ο δημιουργός θα διώκεται ποινικά. (Ας αναρωτηθούμε λίγο εδώ. Εχουμε λογοκρισία στο διαδίκτυο; Και πώς θα αποκτήσουμε; Μόνο η Κίνα και ανάλογα καθεστώτα την εφαρμόζουν. Αν ξεκινήσουμε τον έλεγχο του διαδικτύου δι’ αυτού του τρόπου, πού θα καταλήξουμε;)

Τα οπτικοακουστικά μέσα κάθε είδους, προβλέπει η οδηγία, δεν πρέπει να εκπέμπουν μηνύματα υποκίνησης σε βία ή μίσος εναντίον ομάδας ανθρώπων ή μέλους ομάδας, λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής, ιθαγένειας ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού κ.ά. Δεν πρέπει, επίσης, να εκπέμπουν μηνύματα δημόσιας πρόκλησης σε τέλεση τρομοκρατικού εγκλήματος.

Τα έργα τέχνης εμπεριέχονται στα «οπτικοακουστικά μέσα». Προς το παρόν, το βιβλίο φαίνεται να τη γλυτώνει και έτσι η «Λολίτα» του Ναμπόκοφ δεν θα καταχραστεί τον χρόνο μας για συζητήσεις περί του αν παρουσιάζει ή όχι παιδική πορνογραφία, ούτε το «Εγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι θα μας απασχολήσει για το αν προπαγανδίζει τις δολοφονίες. Δεν θα σκίσουμε ολόκληρη την ερωτική ποίηση («και σε πεινάω/ και σε διψάω/ και σου δέομαι: κρύψου» – κανιβαλισμός!) και δεν θα κάψουμε όλα τα αστυνομικά μυθιστορήματα. Ανοησίες; Μάλιστα. Οπου όμως παρεμβαίνουν μηχανισμοί λογοκρισίας, παρουσιάζονται και ακραίες περιστάσεις. Αν δεν συμβεί στην Ελλάδα, ποιος μας λέει πως δεν θα συμβεί κάτι ανάλογο σε χώρες με ακροδεξιές κυβερνήσεις; Κι επίσης, γνωρίζουμε όλοι πως λογοκρισία και καλλιτεχνική δημιουργία είναι ασύμβατα.

Το άρθρο έχει τροποποιηθεί ως εξής: Απαγόρευση υποκίνησης σε βία ή μίσος, (Άρθρο 6 της Οδηγίας (ΕΕ) 2010/13) “Οι υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων δεν πρέπει να εμπεριέχουν υποκίνηση σε βία ή μίσος εναντίον ομάδας ανθρώπων ή μέλους ομάδας, ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής, ιθαγένειας ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού”.

Εκ πρώτης όψεως φαίνεται εντάξει. Σε δεύτερη ανάγνωση όμως, δεν είναι. Κανένας από αυτούς τους κανόνες δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί για την καλλιτεχνική έκφραση. Οι ερμηνείες ενός καλλιτεχνικού έργου είναι πολλαπλές, διφορούμενες, οριακές, αμφίσημες κ.α γεγονός που σημαίνει πώς ανάλογα με το πώς η εκάστοτε εξουσία κάθε φορά θα κρίνει, θα υποδαυλίζεται η ενθάρρυνση παρεμβάσεων, περιορισμών και στο βάθος το “κυνήγι μαγισσών”.

Εάν η ελευθερία της τέχνης αφεθεί στην διάθεση των δικαστηρίων, τότε υπάρχει κίνδυνος και τα δύο να περιοριστούν δραστικά. Σε αυτή την περίπτωση, ας σκεφτούμε τι θα κάνουν τα δικαστήρια χωρών που έχουν αυταρχικά καθεστώτα και πώς εμφανίζεται ο κίνδυνος διολίσθησης της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας. Ακόμα και αν δεν υπήρχε πολιτική πρόθεση από πίσω (κατά την άποψη της υπογράφουσας υπάρχει και προέρχεται από ακροδεξιές κυβερνήσεις χωρών- μελών της ένωσης) πάντως οι έστω και ακούσιες συνέπειες αυτών των ενεργειών θα ενδυναμώσουν τις πρακτικές των τελευταίων.