Εμπορία Ανθρώπων: Γιατί μας αφορά όλους

γράφει στο peripteron.eu ο Ηρακλής Μοσκώφ, Εθνικός Εισηγητής για την Καταπολέμηση Εμπορίας Ανθρώπων

Είκοσι περίπου χρόνια μετά την υιοθέτηση του Πρωτοκόλλου του ΟΗΕ κατά της Εμπορίας Ανθρώπων, η διεθνής έννομη τάξη δεν είναι πλέον η ίδια. Η Εμπορία Ανθρώπων, που υποδουλώνει παγκοσμίως πάνω από 40 εκατομμύρια ανθρώπους, αποτελεί σήμερα αντικείμενο διεθνούς, περιφερειακής και εθνικής συνεργασίας, που οδήγησε σε νομοθετικές πρωτοβουλίες και ανάληψη δράσεων.

Ωστόσο, παρά την ύπαρξη του αναγκαίου θεσμικού και κανονιστικού πλαισίου, το έγκλημα της Εμπορίας Ανθρώπων παραμένει εν πολλοίς ένα «αόρατο και σπάνιο» έγκλημα, καθώς ένας ελάχιστος αριθμός θυμάτων διασώζεται και ένας μικρός αριθμός εκμεταλλευτών δικάζεται και τελικά καταδικάζεται.

Οι εκφάνσεις του φαινομένου είναι πολλές, γι’ αυτό και η αντιμετώπισή του είναι πολύπλευρη, τόσο εκ μέρους της Πολιτείας, όπως και από την κοινωνία των πολιτών και τους διεθνείς οργανισμούς. Μία ωστόσο από τις πιο σοβαρές διαστάσεις του φαινομένου είναι η «ζήτηση» και είναι σοβαρή καθώς μας αφορά όλους. Η αποθάρρυνση της ζήτησης για τα θύματα-«προϊόντα» της εμπορίας ανθρώπων αποτελεί πρωταρχικό πεδίο παρέμβασης. Ως προς την σεξουαλική εκμετάλλευση απολύτως επιτακτική είναι η ανάγκη εισαγωγής της συμπεριληπτικής σεξουαλικής εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος, ώστε να αλλάξουν οι αντιλήψεις που διαιωνίζουν τις έμφυλες ανισότητες, την ανοχή στη λεγόμενη «κουλτούρα βιασμού» και την εκμετάλλευση των ευάλωτων. Ως προς την εργασιακή εκμετάλλευση, κεντρικό ρόλο αποκτά σήμερα η συνεκτική εφαρμογή αρχών «δέουσας επιμέλειας» κατά το σύστημα προμηθειών των επιχειρήσεων και βεβαίως των δημόσιων φορέων, ώστε να διασφαλίζεται ότι δεν χρησιμοποιούνται «προϊόντα» και «υπηρεσίες» που προέρχονται από θύματα εμπορίας ανθρώπων.

Πρέπει επίσης να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στις κοινωνικές και συστημικές ανισότητες που οδηγούν στην εξάπλωση του εγκλήματος, όπως η ακραία φτώχια, οι διακρίσεις και η διαφθορά, ώστε να μειωθεί η ευαλωτότητα κοινωνικών ομάδων και άρα ο κίνδυνος θυματοποίησης στο έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων. Με δεδομένο ότι οι πρόσφυγες-μετανάστες και ιδιαίτερα τα ασυνόδευτα ανήλικα αποτελούν μια ευάλωτη ομάδα, χρειάζονται ασφαλείς οδοί μετανάστευσης, πρόσβαση σε διαδικασίες χορήγησης ασύλου, κάλυψη βιοτικών αναγκών, ψυχολογική στήριξη καθώς και πρόσβαση σε ασφαλή και εθελοντική διαδικασία επαναπατρισμού.

Παράλληλα οφείλουμε να αναγνωρίσουμε το πλήρες φάσμα των έμφυλων ανισοτήτων, καθώς τα κορίτσια και οι γυναίκες είναι ευάλωτες κυρίως στον κίνδυνο σεξουαλικής εκμετάλλευσης, καταναγκαστικών γάμων και ειλωτείας, ενώ τα αγόρια και οι άντρες κυρίως στην εργασιακή εκμετάλλευση, στην εξαναγκαστική εγκληματικότητα, στη στρατολόγηση σε ένοπλες συγκρούσεις, αλλά και στη σεξουαλική εκμετάλλευση.

Καθοριστικής σημασίας λοιπόν για την αντιμετώπιση του φαινομένου είναι η ανάπτυξη της κοινωνικής αλληλεγγύης. Στις περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων η βία δεν είναι πάντοτε ορατή και γι’ αυτό το λόγο η κοινωνία μας πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένη για ότι συμβαίνει δίπλα μας και κάποιες φορές εξαιτίας μας. Απαιτείται ενημέρωση ώστε ο πολίτης να μην είναι αδιάφορος και πολύ περισσότερο συμμέτοχος στο έγκλημα.

Η πανδημία COVID-19 είναι γεγονός ότι δημιούργησε νέους κινδύνους και προκλήσεις για τα θύματα της εμπορίας ανθρώπων και τα θύματα παράνομης διακίνησης. Επιδείνωσε επίσης την ευπάθεια και την ευάλωτη θέση ομάδων που βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο να πέσουν θύματα εμπορίας, κυρίως των γυναικών, των κοριτσιών αλλά και των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, περίπου 40 έως 60 εκατομμύρια άνθρωποι θα εξωθηθούν στην ακραία φτώχεια λόγω της πανδημίας και της ύφεσης. Επιπλέον, μια προκαταρκτική αξιολόγηση από διάφορες υπηρεσίες του ΟΗΕ, έδειξε ότι η πανδημία COVID-19 θα μπορούσε να αυξήσει μεταξύ 83 και 132 εκατομμυρίων ανθρώπων το συνολικό αριθμό των υποσιτισμένων παγκοσμίως το 2020.

Τα άτομα που εργάζονται στην άτυπη οικονομία και απασχολούνται σε δουλειές με χαρακτηριστικά 3 D (Difficult, Dirty, Dangerous) διατρέχουν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικές μορφές εκμετάλλευσης και εμπορίας ανθρώπων. Επιπλέον, η πανδημία έχει βλαβερό αντίκτυπο στην πρόσβαση στην απασχόληση και στα δικαιώματα των μεταναστών εργαζομένων, ιδίως των νέων γυναικών.

Η πανδημία ενίσχυσε επίσης την ψηφιακή διαδικτυακή παραβατικότητα, εντείνοντας την ανάγκη ενημέρωσης της κοινωνίας για το φαινόμενο εμπορίας ανθρώπων, τόσο σχετικά με τη διεύρυνση της θυματοποίησης ευάλωτων ομάδων και ανηλίκων όπως και της ζήτησης, ιδιαίτερα στον τομέα της σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Η ανάπτυξη του διαδικτυακού trafficking αποτελεί επιπρόσθετο λόγο για την ενημέρωση των πολιτών, μαθητών και των ευάλωτων ομάδων, ώστε να επισημανθούν και να αντιμετωπισθούν οι νέοι τρόποι δράσης των δικτύων εκμετάλλευσης στο ψηφιακό μεταβλητό περιβάλλον.

Το Γραφείο Εθνικού Εισηγητή για την καταπολέμηση Εμπορίας Ανθρώπων (Γ.ΕΘ.ΕΙΣ.), λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη ανάδειξης και προσέγγισης του προβλήματος τόσο σε επίπεδο Πολιτείας, όσο και στην κοινωνία, αξιοποιεί τον διαμεσολαβητικό του ρόλου με την ανάληψη δράσεων και πρωτοβουλιών. Το Γ.ΕΘ.ΕΙΣ. δημιούργησε επίσης και εποπτεύει τον Εθνικό Μηχανισμό Αναφοράς για την προστασία των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων (ΕΜΑ), σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Ο ΕΜΑ δέχεται αναφορές από την 1/1/2019, συλλέγοντας στοιχεία για τα θύματα που εντοπίζονται και την εμπορία που υπέστησαν, ενώ παράλληλα συντονίζει τις εμπλεκόμενες δημόσιες υπηρεσίες και τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών, αποτυπώνοντας τις δράσεις του σε ετήσιες εκθέσεις. Το Γ.ΕΘ.ΕΙΣ., λειτουργώντας ως Εθνική Συντονιστική Αρχή στο θέμα της καταπολέμησης της Εμπορίας Ανθρώπων, είναι επιφορτισμένο με την υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης (ΕΣΔ) 2019-2023. Το ΕΣΔ του Γ.ΕΘ.ΕΙΣ. αποτελεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο δράσεων για την πρόληψη και την καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων και την προστασία και αρωγή των θυμάτων της. Οι προβλεπόμενες δράσεις δομούνται γύρω από 5 στρατηγικούς άξονες: 1) Πρόληψη, Ευαισθητοποίηση και Περιορισμός της Ευαλωτότητας, 2) Εκπαίδευση και Κατάρτιση Ανθρώπινου Δυναμικού και ανάπτυξη Θεσμικού πλαισίου, 3) Προστασία, Αρωγή, Κοινωνική επανένταξη των Θυμάτων, 4) Δίωξη εγκλημάτων εμπορίας ανθρώπων και Απονομή Δικαιοσύνης, και 5) Προώθηση της συνέργειας μεταξύ αρμόδιων Εθνικών και Διεθνών φορέων.

Σε συνεργασία με την επιτελική δομή ΕΣΠΑ του Υπουργείου Εξωτερικών, επίκειται η προκήρυξη στοχευμένων δράσεων οι οποίες θα συμβάλλουν στους στρατηγικούς στόχους του Ε.Π. «Μεταρρύθμιση Δημόσιου Τομέα 2014-2020», στο πλαίσιο του συντονισμού του κυβερνητικού έργου και των δημοσίων φορέων για την ανάπτυξη και την παρακολούθηση της εφαρμογής των δημόσιων πολιτικών, και ειδικότερα στον τομέα της καταπολέμησης της Εμπορίας Ανθρώπων.
Εν κατακλείδι, δεδομένου ότι αποτελεί κρατική συμβατική μας υποχρέωση να προβούμε στην αξιοποίηση του διεθνούς νομοθετικού πλαισίου, διευκολύνουμε την κατανόηση και υλοποίησή του από τους κρατικούς φορείς αλλά και την κοινωνία των πολιτών. Αυτό παρουσιάζεται ως ένα τεράστιο στοίχημα που μπορεί να επιτευχθεί μέσα από το τρίπτυχο της πρόληψης και καταστολής του εγκλήματος, της προστασίας του θύματος και συνεργασίας μεταξύ φορέων και κοινωνίας των πολιτών (Prevention, Prosecution, Protection, Partnerships). Γι’ αυτό, πρέπει η κοινωνία να δραστηριοποιηθεί πολυπλεύρως. Κρίνεται θεμιτό ο νομικός κόσμος της χώρας να λάβει επιπλέον κατάρτιση, αλλά και όλοι οι επαγγελματίες πρώτης γραμμής που μπορεί καθημερινά να έρχονται σε επαφή με θύματα, από τα μέσα μαζικής μεταφοράς και τα νοσοκομεία, μέχρι τον ιδιωτικό τομέα και κοινωνικούς εταίρους. Θύματα βρίσκονται παντού γύρω μας και υπάρχει δυνατότητα ανίχνευσης και διάσωσής τους, αλλά συχνά δεν τα βλέπουμε ως τέτοια. Όλοι αυτοί, λοιπόν, συλλογικά καλούνται να ενεργοποιήσουν την «αλυσίδα διάσωσης».